همانطور که در نوشتههای قبلی اشاره کردیم، تحریر نقش بسیار مهمی در آواز ایرانی دارد و اجرای درست آن نیازمند مهارت و دقت ویژهای است. در ادامه این مطلب در وبلاگ مدیر تولز، بیشتر درباره شیوههای اجرای تحریر در آواز ایرانی خواهید آموخت.
جایگاه تحریر در آواز
پیوندی ژرف میان تحریر در آواز و شعرهای عارفانهای مانند حافظ، مولانا و سعدی برقرار است. در حقیقت، یکی از ویژگیهای اصلی آوازهای ارزشمند و باشکوهی که استادان موسیقی اصیل ایرانی اجرا کردهاند، هماهنگی و ارتباط زیبایی است که میان شعر، آواز و تحریر ایجاد شده است. با توجه به این موضوع میتوان فهمید که استادان موسیقی معمولاً تحریر را در بخشی از شعر به کار میبردند که با مفهوم و حس آن قسمت هماهنگ باشد.
احساساتی مانند اندوه، شادی، حسرت، عشق، اعتراض و ناله، درونمایه اصلی شعرهای کهن فارسی هستند. شاعر، بیان عاطفی خود را در زیباترین شکل ممکن ارائه میدهد. در اوج این گونه شعرها که حافظ سرآمد آنهاست، غزلها مانند یک داستان، مسیری را دنبال میکنند و دارای اوج و فرود هستند. حال اگر خواننده و آهنگساز، درک عمیقی از موسیقی و ادبیات داشته باشند، میدانند که نقطه اوج یک غزل یا یک قطعه موسیقی، جای مناسبی برای اجرای تحریر است. احساساتی مانند غم و حسرت در بخشی از یک شعر، بهترین موقعیت برای ارائه یک تحریر زیبا و تأثیرگذار محسوب میشود.
تحریر چگونه باید اجرا شود؟
در اجرای تحریر، خواننده باید دقت کند که معنی شعر را دگرگون نکند و فهم کلام را دشوار نسازد. به همین دلیل، تحریر معمولاً فقط روی کلماتی اجرا میشود که بتوان آنها را به وضوح و روشنی ادا کرد و از اجرای تحریر روی بخشهای میانی کلمات خودداری میشود. تحریر بیشتر روی هجاهای کشیده و نتهای با مدت زمان طولانیتر انجام میگیرد و ترجیحاً در پایان هر بیت شعر به کار میرود.
به باور داریوش صفوت، اگر خواننده آواز، آشنایی مناسبی با ساز تنبک داشته باشد، این آگاهی میتواند به کیفیت تحریرهای او کمک کند، زیرا بهتر میتواند هماهنگی بین ساز و آواز را رعایت نماید.
تأکید در تحریف به دو شکل صورت میپذیرد:
دو روش اصلی برای تاکید بر تحریر در آواز وجود دارد. روش اول، قرار دادن تحریر روی ضربهای قوی موسیقی (مانند ضرب اول هر میزان) است. روش دوم، قرار دادن هجای تاکیددار روی بلندترین یا زیرترین نت میباشد.
به عنوان نمونه، اگر به آثار ارزشمند استاد شجریان توجه کنیم، این موضوع به خوبی آشکار میشود. از آنجا که استاد شجریان هنرمندی کامل و مسلط به همه جنبههای لازم برای خلق یک اثر هنری است، بررسی کارهای او میتواند این بحث را روشنتر کند.
آلبوم «نوا و مرکبخوانی» ایشان بارها از نظر محتوا و زیبایی توسط متخصصان موسیقی بررسی شده است. اگر تنها تحریرهایی را که استاد در این آلبوم اجرا کرده است، به صورت موردی تحلیل کنیم، به الگویی مناسب برای درک این موضوع دست خواهیم یافت.