سازهای بادی کیسهای که به آنها بگپایپ هم گفته میشود، در نقاط مختلف جهان با شکلها و نامهای گوناگونی دیده میشوند. این سازها در بسیاری از مناطق از جمله اروپا، خاورمیانه، مدیترانه و حتی در قارههایی مانند آمریکا و استرالیا رواج دارند. یکی از شناختهشدهترین انواع این ساز، متعلق به اسکاتلند است. در ادامه این نوشته از وبلاگ آموزشگاه موسیقی الهام، اطلاعات بیشتری درباره این ساز جذاب کسب خواهید کرد.
معرفی ساز بگ پایپ یا نی اسکاتلندی (نی انبان)
ساز بگپایپ که به آن نیلبک اسکاتلندی هم میگویند، یک ساز بادی است. در این ساز، چند زبانه وجود دارد که جریان هوا از طریق یک کیسهٔ ثابت و پارچهای کنترل و هدایت میشود.
اگرچه معروف ترین نوع این ساز، متعلق به اسکاتلند است و در کشورهای انگلیسیزبان شهرت زیادی دارد، اما باید بدانید که بگپایپها بیش از هزار سال است در بسیاری از مناطق اروپا، شمال آفریقا، غرب آسیا از جمله ترکیه، قفقاز و اطراف خلیج فارس نواخته میشدهاند.
این ساز از چهار نی، یک لوله برای دمیدن هوا و یک کیسه تشکیل شده است. نی اصلی که نی آواز نام دارد، در واقع یک نی دوتایی است و علاوه بر آن، دو نی تنور و یک نی باس نیز در ساختار ساز به کار رفته است.
نی آوازی این ساز به گونهای طراحی شده که بتواند مُدهای موسیقیایی خاصی را بنوازد. محدودهٔ صدایی آن از یک نت پایه شروع میشود و تا یک اکتاو بالاتر از آن نت ادامه مییابد. نت پایه در این ساز معمولاً نت A (لا) است و سایر نتها بر اساس آن کوک میشوند. نی آوازی در مجموع ۹ نت مختلف دارد که به ترتیب عبارتاند از:
سل بم، لا بم، سی، دو، ر، می، فا، سل بالا و لا بالا.
نتهای این ساز معمولاً با کلید دو ماژور نوشته میشوند. از آنجا که این ساز نتهای کروماتیک (نیمپردهها) را ندارد، تغییر در علامتهای سرکلید باعث تغییر مُد یا حالت موسیقیایی آن میشود.
جنس چوب به کار رفته در ساختن این ساز معمولاً از درخت خاس کریسمس، درخت پروانه یا شمشاد جنگلی است. در نمونههای جدیدتر، از چوب آبنوس و همچنین موادی مانند عاج، شاخ، نیکل و فولاد ضدزنگ نیز استفاده میکنند.
تاریخچه ساز بگ پایپ یا نی اسکاتلندی (Bagpipe)
شواهد قطعی که ثابت کند این ساز اسکاتلندی در زمانهای بسیار قدیم، قبل از امپراتوری روم، وجود داشته، کافی نیست. اما برخی نوشتهها و تصاویر به جا مانده از گذشتههای دور، از وجود آن خبر میدهند.
بر اساس برخی گزارشها، یک پیکره از بگپایپ روی سنگنوشتهای متعلق به تمدن هیتی در منطقهای به نام ایویوک پیدا شده که قدمت آن به هزار سال قبل از میلاد میرسد. برخی از پژوهشگران نیز معتقدند ساز باستانی یونانیها به نام “آسکالوس” که از پوست ساخته میشد و با نی نواخته میشده، در واقع نوعی بگپایپ اولیه بوده است.
در سده دوم پس از میلاد، تاریخنویسی به نام سوئتینوس از امپراتور روم، نرون، یاد کرده که سازی به نام “تیبیا آتریکولاریس” مینواخته. همچنین نویسندهای دیگر به نام دیو کرایسوستوم، از حاکمی در زمان خودش نوشته که با دهانش یک نی را مینواخته و همزمان کیسهای را که زیر بغلش قرار داشته فشار میداده است.
از آغاز هزاره دوم میلادی به بعد، تصویر ساز بگپایپ به کرات در آثار هنری و حکاکیهای اروپای غربی دیده میشود. علاوه بر این، در یک کتاب خطی مربوط به سده سیزدهم میلادی از شمال فرانسه، نگارههای زیادی از این ساز وجود دارد.
اگرچه نشانههایی از حضور بگپایپ در جزایر بریتانیا پیش از سده چهاردهم میلادی یافت شده، اما اشاره غیرمستقیم به این ساز را میتوان در داستانهای کانتربری (که حدود سال ۱۳۸۰ میلادی نوشته شدهاند) مشاهده کرد.
انواع ساز بگ پایپ یا نی اسکاتلندی (Bagpipe) ؛
دهها گونه مختلف از ساز بگپایپ در سراسر اروپا و خاورمیانه و همچنین در کشورهایی که قبلاً زیر نظر امپراتوری بریتانیا بودند، دیده میشود. معمولاً وقتی نام بگپایپ میآید، مردم به یاد نوع اسکاتلندی آن میافتند؛ اما این موضوع باعث شده است که تنوع بسیار زیاد و انواع گوناگون این ساز در مناطق مختلف کمتر دیده شود.
در گذشته، یکی از کاربردهای اصلی بگپایپ، نواختن برای همراهی رقص بود. اما امروزه با گسترش گروههای موسیقی، ضبط آهنگها و کمرنگ شدن رقصهای محلی، استفاده از این ساز در مراسم رقص کاهش پیدا کرده است.
ساختار ساز اسکاتلندی بگ پایپ (Bagpipe)
یک نیانبان دستکم از یک کیسه هوا، یک لوله اصلی که نوازنده با آن ملودی مینوازد، و معمولاً دستکم یک لوله ثابت که صدای زمینه تولید میکند، تشکیل شده است. خیلی از نیانبانها بیش از یک لوله ثابت و گاهی حتی بیش از یک لوله اصلی دارند که در طرحهای گوناگون کنار هم قرار گرفتهاند. این لولهها درون جا لولههایی که به کیسه متصل هستند، قرار میگیرند. این لولههای ثابت، نقش دوگانهای در تغییر و غنای صدای ساز دارند.