استاد حسین گلگلاب یکی از برجستهترین چهرههای هنری ایران است و آگاهی از زندگی پربار او بسیار ارزشمند و جالب توجه میباشد. در این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، بیشتر با این هنرمند بزرگ موسیقی و فرهنگ کشورمان آشنا خواهیم شد.
زندگینامه حسین گلگلاب
حسین گلگلاب، چهرهای دانشمند و هنرمند بود که در سال ۱۲۷۶ در تهران به دنیا آمد. او در زمینههای گوناگونی مانند گیاهشناسی، ادبیات، نویسندگی، شعر، ترجمه، تدریس دانشگاه، نوازندگی، موسیقی و عکاسی فعالیت داشت.
او به چندین زبان از جمله فرانسه، انگلیسی، روسی، عربی و لاتین مسلط بود.
پدرش ابوتراب خان، با لقب معدی مصورالملک، از نقاشان و عکاسان نامدار دوره قاجار به شمار میرفت و در نقاشی روی سنگ استادی ویژهای داشت.
مصورالملک برای آموزش فرزندش ارزش زیادی قائل بود. از آنجا که با موسیقیدانان آن زمان دوست بود، پسرش را با دنیای موسیقی آشنا کرد. به این ترتیب، گلگلاب نواختن تار و سهتار را نزد استادانی چون آقا حسینقلی و درویشخان آموخت. پس از راهاندازی مدرسه موسیقی وزیری، او از نخستین شاگردان این مدرسه شد و همراه با کاظم وزیری و علینقی وزیری در زمینه موسیقی همکاری کرد و بعدها خود در همان مدرسه به آموزش پرداخت.
تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه علمیه زیر نظر استادان برجسته آن روزگار، مانند عبدالعظیم قریب، میرزا ابراهیم قمی مسعودی، غلامحسین رهنما و شمسالعلما قریب گرکانی به پایان برد.
تحصیل در دارالفنون
برای ادامه تحصیل در مقطع دبیرستان، وارد مدرسه دارالفنون شد و زبان فرانسه را از آموزگاران فرانسوی آنجا یاد گرفت.
او علاوه بر انگلیسی و فرانسه، مبانی اولیه زبان روسی را نیز در کلاسهای اسکندرخان ماردیروسیان فراگرفت. پس از پایان تحصیلات در دارالفنون در سال ۱۲۹۵، از سال ۱۲۹۸ به تدریس درس علوم طبیعی در همان مدرسه مشغول شد.
حسین گلگلاب نخستین کسی بود که در ایران کتاب درسی برای علوم طبیعی نوشت. از سال ۱۳۰۴ تا ۱۳۱۷، دوازده جلد کتاب در زمینه جغرافیا و علوم طبیعی تألیف کرد که در مدارس تدریس میشد. او از سال ۱۳۰۷ مسئول پژوهشهای علمی در زمینه گیاهشناسی شد و از زمان بنیانگذاری دانشگاه تهران تا سال ۱۳۴۵ به آموزش مشغول بود و هرگز به سراغ سیاست یا تجارت نرفت. وی عضو فرهنگستان ایران بود و واژههای بسیاری، به ویژه در رشته علوم طبیعی، پیشنهاد داد که مورد پذیرش قرار گرفت و امروزه به طور کامل در زبان فارسی رواج دارد.
موسیقی
دقت و ظرافت گلگلاب که از دانش و پژوهشهایش در علوم طبیعی سرچشمه میگرفت، در دنیای موسیقی هم آشکار بود و در هر دو زمینه، او را در میان استادان بزرگ جای داد.
گلگلاب در حالی که در نواختن ساز همپای برترین استادان روزگار خود، نوازندهای چیرهدست محسوب میشد، در سرودن شعر و ترانه نیز همتراز با بزرگانای مانند شیدا، عارف قزوینی و ملکالشعرای بهار بود.
او از شاعران توانای زمان خود به شمار میرفت. چون هم با نتهای موسیقی آشنا بود و هم درک عمیقی از موسیقی داشت، برخلاف بسیاری از شاعران که ساختن شعر بر روی آهنگ برایشان دشوار بود، او به راحتی واژهها را با نواهای موسیقی هماهنگ میکرد.
او با تشویق وزیری، چندین سرود و تصنیف ساخت که از میان آنها میتوان به سرودهای میهنی «ای ایران» و «آذر آبادگان» با اجرای بنان و نیز «خاک ایران» و «پایدار ایران» اشاره کرد.
تصنیفهای دیگری مانند «زبان عشق» با صدای عبدالعلی وزیری، «ره عشق» و «بلبل مست» با اجرای بنان و همچنین «وصال دوست» که وزیری آن را در گوشه اصفهان ساخته، از آثار به یادگار مانده از او هستند.
سرود ای ایران
دکتر حسین گلگلاب، شاعر سرود ماندگار «ای ایران» است. بر اساس روایتها، پس از پایان جنگ جهانی دوم و در زمان حضور نیروهای روس، انگلیس و آمریکا در ایران در سال ۱۳۲۳، روزی گلگلاب از خیابان هدایت میگذشت. او شاهد رفتارهای ناشایست برخی سربازان خارجی با مردم میشود.
پس از این اتفاق، او به انجمن موسیقی ملی در خیابان هدایت (محله ولیآباد) میرود و با ناراحتی ماجرا را برای روحالله خالقی بازگو میکند. خالقی نیز از این موضوع بسیار متأثر میشود.
این رویداد، انگیزهای میشود تا خالقی یک آهنگ بسازد و گلگلاب نیز شعر آن را بسراید. نتیجه این همکاری، سرود «ای ایران» بود که برای نخستین بار در ۲۷ مهرماه ۱۳۲۳، در اولین کنسرت ارکستر انجمن موسیقی ملی در سالن سینما تهران، واقع در خیابان استانبول، و به مدت دو شب اجرا شد.
این سرود در همان مراسم سه بار تکرار شد و هر بار شور و احساس عمیقی در میان شنوندگان ایجاد کرد. استقبال گسترده از این اثر باعث شد وزیر فرهنگ وقت، گروه نوازندگان را به استودیوی رادیو بفرستد تا صفحهای از آن ضبط شود و هر روز از رادیو تهران پخش گردد.
گلگلاب در سال ۱۳۲۴ به عنوان معاون دانشکده پزشکی انتخاب شد. در آن زمان ریاست دانشگاه بر عهده پروفسور اوبرلین بود. پس از چند سال، او به سمت مدیرکل دبیرخانه دانشگاه و ریاست انجمن بیولوژی ایران منصوب شد و برای ادامه پژوهشهایش به کشورهای شوروی، بلژیک و انگلستان سفر کرد.
یکی از سفرهای مهم او، حضور در جشنهای دویست و بیستساله تأسیس فرهنگستان علوم شوروی در خردادماه ۱۳۲۴ بود که با دعوت ویژه از او انجام شد.
درگذشت استاد :
سرانجام، حسین گلگلاب در اسفندماه سال ۱۳۶۳ و در سن ۸۷ سالگی چشم از جهان فروبست.
یادش همواره زنده و روانش شاد باد.