شیوه درست مضراب زدن روی سهتار نکته بسیار مهمی است. این کار هم روی نحوه نواختن و سلامت دست شما تأثیر دارد و هم روی کیفیت صدایی که از ساز بیرون میآید. به همین دلیل، در این بخش از وبلاگ مدیر تولز، میخواهیم اصول کلیدی و روش صحیح مضراب زدن در سهتار را با شما در میان بگذاریم.
روش صحیح مضراب زدن در سه تار
به طور خلاصه، اولین نکته کلیدی این است که هنگام مضراب زدن، انگشت کوچک، انگشت حلقه و شصت باید ثابت روی صفحه باقی بمانند.
دوم اینکه دست خود را به صورت جمعشده روی ساز قرار دهید. انگشت وسط و انگشت اشاره با هم بالا میروند و سپس با هم پایین میآیند. بعد از برگشت، انگشت اشاره به سیم ضربه میزند و از روی آن عبور میکند. انگشت وسط در جای اول خود ثابت میماند.
پس از قرارگیری دست راست روی کاسه ساز و چینش صحیح انگشتان طبق آنچه گفته شد، ایجاد آرامش و جلوگیری از هرگونه گرفتگی در دست راست (از شانه و بازو تا ساعد) از اصول ابتدایی مضراب زدن است.
برخلاف تصور برخی هنرجویان، برای مضراب زدن نیازی به اعمال نیرو یا فشار نیست (چون اگر چنین بود، نوازندهای که یک ساعت سهتار مینوازد دچار خستگی عضلات میشد، در حالی که اینگونه نیست).
اعمال هرگونه نیروی اضافی و فشار هنگام مضراب زدن، نه تنها باعث سفت شدن دست راست میشود، بلکه روی کیفیت صدای ساز نیز تأثیر منفی خواهد گذاشت.
نکات مهم در شیوه مضراب زدن
تنوع درست زدن مضراب روی سیمهای سهتار، با تکیه بر وزن و سنگینی انگشت اشاره (سبابه) انجام میشود. برای رسیدن به این شیوه، رعایت نکات زیر لازم است:
۱ – در سهتار، حرکت مضراب از پایین به بالا را «مضراب راست» و حرکت از بالا به پایین را «مضراب چپ» میگویند.
۲ – ناخن انگشت اشاره باید حدود ۳ تا ۴ میلیمتر بلندی داشته باشد و به شکل گرد و بدون گوشههای تیز باشد.
۳ – انگشتان دیگر ( مخصوصا سوم و چهارم ) کاملا بدون ناخن بوده ، در غیر این صورت امکان قرارگرفتن نوک انگشتان با صفحه سه تار میسر نخواهد بود.
۴ – برخی از هنرجویان به اشتباه با سر ناخن به سیمها ضربه میزنند. جای درست برخورد ناخن با سیمها، لبه سمت چپ ناخن است. در این حالت، لبه ناخن به آرامی با سیم تماس پیدا میکند و باعث کشیده شدن یا آسیب دیدن سیم نخواهد شد.
۵ – برای بهرهگیری بهتر از وزن انگشت، هنگام ضربه زدن، باز کردن کامل بند اول انگشت (به طوری که بندها کاملاً صاف و باز باشند) لازم است. در این حالت، انگشت بیشترین وزن را دارد و هنگام برخورد با سیم، صدایی خوشایند، عمیق و پُرحجم ایجاد میکند، بدون اینکه باعث سفتی یا فشار در دست شود.
برخلاف تصور برخی هنرجویان، صدای قوی در سهتار ربطی به محکم زدن مضراب ندارد. دلیل ایجاد صدای پُرحجم، انتقال درست نیروی وزن انگشت از طریق ناخن به سیمهاست. مشخص است که اگر انگشت ارتفاع کمی داشته باشد، نیروی کافی ایجاد نمیشود و صداها توخالی و کمجان خواهند شد. هنرجویان باید توجه کنند که از ضربه زدن با ارتفاع کم انگشت، کاملاً پرهیز نمایند.
۶ – برای اجرای مضراب، بند اول انگشت باید کاملاً باز باشد. توجه کنید که برای ایجاد سنگینی و وزن بیشتر در ضربه، حتماً انگشت باید از بند سوم (جایی که انگشت به کف دست میرسد) خم شود. در این حالت، بند دوم نیز به طور طبیعی خم میشود، اما بند اول نباید هیچ خمیدگی داشته باشد. پس از برخورد لبه چپ ناخن با سیم، نوک انگشت باید با انتهای شست تماس پیدا کند.
۷ – دقت شود هنگام حرکت انگشت اول ، انگشت دوم که در فضا آزاد میباشد همراه با انگشت اول و به موازات آن حرکت داشته باشد. هنرجویانی که انگشت دوم آنان حرکت نداشته باشد در آینده دچار انقباض و سفتی دست و در مضراب زدن با مشکل مواجه خواهند شد.
۸ – هنرجوها باید حدود سه تا چهار جلسه، قطعات را فقط با مضراب راست و به آرامی تمرین کنند. بهتر است از تند زدن و پشت سر هم نواختن خودداری شود، چون در این حالت انگشت فرصت کافی برای باز شدن کامل نخواهد داشت. پس از این مرحله، میتوانند تمرین با مضراب چپ را شروع کنند.
۹ – در مضراب چپ، حرکت از انتهای انگشت شست آغاز میشود؛ یعنی از همان نقطهای که حرکت مضراب راست تمام شده است. سپس نیمه چپ ناخن به سیم برخورد میکند و با باز شدن کامل بندهای انگشت، حرکت به پایان میرسد.