همانطور که احتمالاً میدانید، موسیقی غربی و موسیقی سنتی ایرانی با هم تفاوتهای زیادی دارند. یکی از اصلیترین تفاوتها در نوع گامها و فاصلههای بین نتهاست. اگر دوست دارید بیشتر با این تفاوتها آشنا شوید، پیشنهاد میکنیم تا پایان این نوشته در وبلاگ مدیر تولز همراه ما بمانید.
تفاوت گام ها و فواصل در موسیقی غربی و سنتی
یک تفاوت مهم بین موسیقی ایرانی و غربی، به چگونگی تقسیمبندی فواصل صوتی برمیگردد. در گذشته، موسیقی غربی نیز از فواصل خیلی کوچک (ریزپرده) استفاده میکرد. اما با رواج یافتن سیستم “کوک اعتدال مساوی” که موسیقی را به دوازده نت مساوی تقسیم میکند، این ریزپردهها از موسیقی غربی حذف شدند.
در مقابل، در موسیقیهای سنتی مانند موسیقی ایرانی، ترکی، عربی و برخی مناطق دیگر، از فواصل کوچکتری مثل ربعپرده نیز استفاده میشود. این فواصل کوچک، حس و حال خاص و متفاوتی به این نوع موسیقی میبخشند. به علاوه، با گسترش این گامها و فواصل متنوع، نیاز به نتنویسی دقیقتر نیز بیشتر شد.
گام ها
در موسیقی، گام به معنای چیدمان پشتسرهم و منظم نتهاست که از یک نت شروع میشود و تا نت همنام آن در اکتاو بعدی ادامه پیدا میکند. فاصلهٔ هر گام برابر با ۱۲ نیمپرده یا یک اکتاو کامل است. نتهای تشکیلدهندهٔ گام میتوانند به ترتیب از پایین به بالا یا از بالا به پایین مرتب شوند. در موسیقی غربی، گامها بر اساس نیمپردههای برابر ساخته میشوند و فاصلههای کوچکتر از نیمپرده در این سیستم موسیقایی معمول نیست.
تفاوت تک صدایی و چند صدایی در موسیقی های غربی و سنتی
در موسیقی غربی، صداها به دو شیوهٔ اصلی شکل میگیرند:
**هموفونیک**
**پلیفونیک**
در حالت هوموفونیک، یک ملودی اصلی وجود دارد و بقیهٔ صداها نقش همراهی و هارمونی برای آن را بازی میکنند. اما در پلیفونیک، چندین خط ملودیک مستقل همزمان اجرا میشوند که هر کدام ریتم و ملودی جداگانهای دارند.
از قرن نهم و دهم میلادی که روشهای نتنویسی در غرب گسترش یافت، موسیقی چندصدایی رونق گرفت؛ پیش از آن، موسیقی غربی هم عمدتاً تکصدایی اجرا میشد.
موسیقی ایرانی اما بر پایهٔ ملودی استوار است. بالا و پایینهای ملودیک، تحریرها و شیوهٔ اجرا، معنا و حالوهوای ویژهای به این موسیقی میبخشد.
در اجراهای سنتی و قدیمیتر، نوعی هارمونی خاص نیز دیده میشود. برای مثال در نواختن سازهای زهی-زخمهای، یک اصل مهم همواره رعایت شده: پشتیبانی از صدای اصلی (ملودی) با استفاده از «واخوان».
واخوان میتواند یک یا چند صدا باشد که همراه با ملودی نواخته میشود و معمولاً به صورت ممتد ادامه پیدا میکند.
در سازهای زهی-زخمهای که اشاره شد، معمولاً همزمان با اجرای ملودی روی یک سیم، سیم دیگری نیز به صدا درمیآید که اغلب با فاصلهٔ چهارم یا پنجم نسبت به سیم ملودی اصلی کوک شده است.
درجه در موسیقی و تفاوت آن در موسیقی های غربی و شرقی
هر نت پشت سر هم که یک گام را میسازد، در دانش موسیقی یک «درجه» نامیده میشود. گام دیاتونیک یکی از پراستفادهترین گامها در موسیقی غرب است. تعداد درجات یک گام میتواند کم یا زیاد باشد. برای نمونه، در گام دو ماژور، از نت دو که درجه اول است آغاز میکنیم و پس از گذر از درجات دوم تا هفتم، به درجه هشتم میرسیم که همان نت دو در اکتاو بعدی است. در موسیقی شرق، مانند چین و ژاپن، معمولاً از گامهای پنج درجهای استفاده میشود و در این نوع گام، تنها چهار درجه بین نت دو تا نت دو بعدی وجود دارد.
موسیقی غربی چه تأثیری بر موسیقی سنتی ایرانی داشته است؟
موسیقی کشورهای غربی تأثیر زیادی روی موسیقی ایران گذاشته است. از حدود قرن هفتم هجری، با ظهور هنرمندانی مانند قطبالدین شیرازی، موسیقی ایرانی کمکم شکل تازهای به خود گرفت. در آن دوران، نتنویسی به شکلی که امروز میشناسیم وجود نداشت و نوازندگان معمولاً بدون نت و به صورت بداهه مینواختند.
بعد از دوره صفویه، بخشی از موسیقی ایران حالت انفعالی پیدا کرد که اگر این روند ادامه مییافت، امروز شاهد موسیقی کاملاً متفاوتی بودیم. با نفوذ موسیقی غرب، نگرش موسیقیدانان ایرانی نیز دگرگون شد. اگر به کتابهای موسیقی مربوط به صد سال پیش نگاه کنیم، حتی یک قطعه «چهارمضراب» هم پیدا نمیکنیم که نگاه نویسندهاش به موسیقی، شبیه به نگاه بعد از دورهی وزیری یا مبتنی بر نت باشد.
این تغییر نگرش را امروزه میتوان در نحوه اجرا و نگاه نوازندگان به موسیقی، به ویژه در آثار استادان این هنر مشاهده کرد. در نهایت، تفاوت میان موسیقی غربی و موسیقی سنتی ایرانی کاملاً آشکار و متمایز است.