بدن ما مانند یک مدیر بسیار کارآمد، بسیاری از کارهای حیاتی را بدون اینکه ما حتی متوجه شویم، خودبه‌خود انجام می‌دهد. این کارها که به آن‌ها فعالیت‌های غیرارادی می‌گوییم، برای زنده ماندن و سالم بودن ما کاملاً ضروری هستند.
**این فعالیت‌ها به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند:**
* **کارکردهای درونی بدن:** این موارد شامل ضربان قلب، تنفس، هضم غذا، گردش خون و کارکردهای مغز می‌شود. ما برای نفس کشیدن یا تپش قلبمان فکر نمی‌کنیم؛ بدن به طور خودکار و دقیق آن‌ها را مدیریت می‌کند.
* **بازتاب‌ها یا رفلکس‌ها:** این‌ها واکنش‌های سریع و خودکاری هستند که از ما محافظت می‌کنند. برای مثال، اگر دستتان به یک شیء داغ برخورد کند، حتی قبل از اینکه درد را احساس کنید، دستتان را به سرعت عقب می‌کشید. یا وقتی نور زیاد به چشمانتان می‌تابد، بدون فکر کردن مردمک چشمانتان تنگ می‌شود.
**فرماندهی این سیستم پیچیده بر عهده چیست؟**
سیستم عصبی خودمختار (اتونوم) مسئول کنترل این فعالیت‌های غیرارادی است. این سیستم خود نیز دارای دو بخش اصلی است:
1. **سیستم سمپاتیک:** این بخش مانند دکمه “آماده‌باش” بدن عمل می‌کند. وقتی در شرایط استرس یا خطر قرار می‌گیرید، این سیستم فعال شده و ضربان قلب و تنفس را سریع‌تر می‌کند تا بدن را برای واکنش “بجنگ یا فرار کن” آماده کند.
2. **سیستم پاراسمپاتیک:** این بخش برعکس، مانند دکمه “استراحت و آرامش” است. وقتی خطر رفع می‌شود، این سیستم فعال شده و باعث کند شدن ضربان قلب، آرامش بدن و کمک به هضم غذا می‌شود.
**چرا این سیستم اینقدر مهم است؟**
اگر مجبور بودیم به تمام این کارها مانند نفس کشیدن، ضربان قلب یا هضم غذا فکر کنیم، زندگی بسیار سخت و غیرممکن می‌شد. سیستم غیرارادی بدن این بار سنگین را از دوش ما برمی‌دارد و اجازه می‌دهد تا ما روی چیزهای دیگر مانند فکر کردن، یادگیری و ارتباط با دیگران تمرکز کنیم.
در نتیجه، این سیستم خاموش اما قدرتمند، بدون آنکه متوجه باشیم، شبانه‌روز در حال کار کردن است تا سلامت و تعادل بدن ما حفظ شود و ما بتوانیم به زندگی عادی خود ادامه دهیم.
فعالیت های غیر ارادی چیست؟
بدن ما واکنش‌های سریعی دارد که بدون فکر کردن و به طور خودکار انجام می‌شوند. این کارها را ما آگاهانه تصمیم نمی‌گیریم، بلکه بدن بلافاصله در برابر محرک‌ها از خود نشان می‌دهد.
مثلاً اگر دستمان به جسم داغ برخورد کند، فوراً آن را عقب می‌کشیم. پلک زدن، عطسه، سرفه و حتی تپش قلب نیز به صورت غیرارادی اتفاق می‌افتند.
در ادامه، نقش پلک زدن، عطسه و سرفه را بیشتر بررسی خواهیم کرد. با مدیر تولز همراه باشید.
نقش فعالیت غیر ارادی پلک زدن
پلک زدن عمل سریع بستن و باز کردن چشم‌هاست. این کار برای سلامت چشم بسیار مهم و ضروری است، زیرا باعث پخش شدن اشک روی قرنیه شده و به این ترتیب از خشکی چشم جلوگیری می‌کند و همچنین احتمال عفونت را کاهش می‌دهد. هر بار پلک زدن به طور معمول بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلی‌ثانیه طول می‌کشد.
عواملی مانند ورود ذرات ریز به چشم، ضربه، مصرف داروهای خاص یا عفونت می‌توانند روی سرعت و تعداد پلک زدن تأثیر بگذارند. انسان‌ها معمولاً هر ۲ تا ۱۰ ثانیه یک بار پلک می‌زنند. این میزان توسط مرکزی در مغز به نام “مرکز پلک زدن” تنظیم می‌شود، اما ممکن است تحت شرایط مختلف تغییر کند.
چشمک زدن وقتی اتفاق می‌افتد که یک شخص یا حیوان عمداً فقط یکی از چشم‌هایش را می‌بندد و از آن برای برقراری ارتباط یا ارسال پیام استفاده می‌کند. این رفتار فقط در انسان‌ها دیده نمی‌شود، بلکه برخی حیوانات مانند لاک‌پشت و همستر نیز می‌توانند هر چشم را جداگانه باز و بسته کنند.
یکی از کارهای اصلی پلک زدن، مرطوب نگه داشتن سطح چشم است. با هر بار پلک زدن، لایه‌ای از اشک روی چشم پخش می‌شود و مانند یک روغن طبیعی عمل می‌کند. همچنین حرکت پلک‌ها به تخلیه و پخش مناسب اشک کمک کرده و مانع خشکی چشم می‌شود.
علاوه بر این، پلک زدن از چشم در برابر عفونت‌ها محافظت می‌کند. مژه‌ها که در لبه پلک‌ها قرار دارند، مانند یک سد دفاعی عمل کرده و از ورود گرد و غبار و ذرات ریز به داخل چشم جلوگیری می‌کنند. در واقع، با هر بار پلک زدن، مژه‌ها مانند یک فیلتر طبیعی عمل کرده و از چشم در برابر عوامل بیماری‌زا محافظت می‌کنند.
نقش فعالیت غیر ارادی عطسه
عطسه یک واکنش طبیعی و دفاعی بدن است که در پاسخ به وجود محرک‌ها در مجرای تنفسی یا در زمان بیماری‌ها رخ می‌دهد. این عمل به خروج سریع هوا از ریه‌ها در اثر انقباض ماهیچه‌های تنفسی وابسته است.
عطسه بسیار شبیه به سرفه عمل می‌کند، با این تفاوت که بیشتر مربوط به مجرای بینی است تا قسمت‌های پایینی دستگاه تنفسی. وقتی بینی تحریک می‌شود، سیگنال‌هایی از طریق عصب مربوطه به ساقه مغز فرستاده می‌شوند و در نتیجه واکنش عطسه آغاز می‌گردد. این فرایند باعث می‌شود حجم زیادی هوا به سرعت از بینی خارج شود و مواد زائد و محرک‌ها را از مجرای بینی پاک کند.
هنگام عطسه، ماهیچه‌های قفسه سینه به شدت منقبض می‌شوند و دریچه حنجره بسته می‌ماند. در نتیجه، هوا پشت این دریچه جمع شده و فشار زیادی ایجاد می‌کند. با باز شدن ناگهانی حنجره، هوا با شدت و به صورت انفجاری بیرون می‌زند و ترشحات، ذرات و میکروب‌ها را به همراه خود خارج می‌سازد. با وجود اینکه عطسه یک مکانیسم دفاعی مفید برای بدن است، متأسفانه مانند سرفه می‌تواند باعث پخش شدن بیماری شود.
نقش فعالیت غیر ارادی سرفه
سرفه یک واکنش طبیعی و دفاعی بدن است که به دلایل مختلفی مانند وجود ذرات محرک در هوا، آلودگی یا برای پاک کردن ترشحات اضافی در زمان بیماری رخ می‌دهد. این عمل با خروج ناگهانی و سریع هوا از ریه‌ها در اثر انقباض ماهیچه‌های تنفسی انجام می‌شود.
سرفه می‌تواند هم به شکل ارادی و هم به صورت غیرارادی (رفلکسی) ایجاد شود. هر واکنش دفاعی مانند سرفه، دارای دو مسیر حسی و حرکتی است. بخش حسی آن شامل گیرنده‌های عصبی است که در مسیرهای مختلفی مانند اعصاب صورت، گلو و حنجره قرار دارند. بخش حرکتی نیز شامل عصب‌هایی است که مسئول کنترل ماهیچه‌های مربوط به سرفه هستند.
فرآیند سرفه با یک نفس عمیق شروع می‌شود. سپس دریچه بالای حنجره بسته می‌شود، پرده دیافراگم شل شده و ماهیچه‌های اطراف حنجره منقبض می‌شوند. این کار باعث افزایش فشار درون قفسه سینه و تنگ شدن نای می‌گردد.
سپس به طور ناگهانی دریچه حنجره باز می‌شود و به دلیل اختلاف فشار بین مجاری تنفسی و هوای بیرون، همراه با تنگی موقت نای، حجم زیادی از هوا با سرعت بسیار بالا از ریه‌ها به بیرون رانده می‌شود. این جریان پرقدرت هوا باعث می‌شود مواد زائد مانند مخاط یا ذرات خارجی از مسیرهای تنفسی خارج شوند.
درمان سرفه
برای درمان کامل سرفه، ابتدا باید دلیل اصلی آن پیدا شود و سپس درمان مناسب آغاز گردد. اگر عاملی در بیرون یا درون بدن، سرفه را تحریک یا بدتر می‌کند، با تشخیص پزشک، باید آن عامل را برطرف کرد. روش‌های درمانی دیگر شامل مبارزه با عفونت‌های دستگاه تنفسی، استفاده از داروهای گشادکننده نایژه‌ها در بیماری‌هایی مانند آسم، فیزیوتراپی سینه برای خارج کردن ترشحات در بیماران دارای برونشکتازی، و درمان تومورها یا بیماری‌های بافت ریه می‌شود.
کنترل کردن خودِ علامت سرفه (مثلاً در سرماخوردگی معمولی) با داروهایی مانند اکسپکتورانت، دکسترومتورفان، کدئین، دیفن‌هیدرامین کامپاند و کلوبوتینول امکان‌پذیر است.
البته مصرف این داروها برای کنترل سرفه، بدون تجویز پزشک توصیه نمی‌شود.
برای درمان خانگی سرفه می‌توان از راه‌های زیر استفاده کرد:
1- نوشیدن مخلوط عسل و آب لیمو
2- نوشیدن ترکیبی از 1/4 قاشق چای‌خوری فلفل قرمز، 1/4 قاشق چای‌خوری زنجبیل، 1 قاشق غذاخوری عسل، 1 قاشق غذاخوری سرکه سیب و 2 قاشق غذاخوری آب.
3- جوشاندن مقداری آب به همراه 2 حبه سیر و 1 قاشق پونه کوهی، سپس ریختن آن در فنجان و اضافه کردن 1 قاشق غذاخوری عسل.
بیشتر بخوانید: آشنایی با نقش موها و مواد ترشحی مجرای گوش
منبع: ویکی پدیا