فضا و جهان ستارگان و سیارات، سرشار از شگفتی‌هایی است که ذهن را به حیرت وا می‌دارد. در این گستره بی‌کران، هر جرم آسمانی داستان خود را دارد. برخی از سیارات از گاز تشکیل شده‌اند و برخی دیگر سنگی و سخت هستند. بعضی از آنها آنقدر داغ هستند که فلزات روی سطحشان ذوب می‌شود و برخی دیگر چنان سرد که تصور آن برای ما دشوار است.
ستارگان نیز مانند خورشید ما می‌سوزند و نور و گرما تولید می‌کنند. بعضی از آنها از خورشید ما بسیار بزرگ‌تر و پرنورتر هستند. فاصله‌ها در فضا آنقدر زیاد است که با واحدهای معمولی قابل اندازه‌گیری نیست و برای سنجش آن از سال نوری استفاده می‌شود.
تماشای آسمان شب و کهکشان راه شیری، ما را به جهانی فراتر از زمین متصل می‌کند و یادآور می‌شود که در جهانی بزرگ و اسرارآمیز زندگی می‌کنیم که هنوز رازهای بسیاری برای کشف شدن دارد.
از دیرباز، انسان‌ها همواره کنجکاو بوده‌اند تا اسرار فضا، ژرفای اقیانوس‌ها و دیگر ناشناخته‌های جهان را کشف کنند و برای درک این شگفتی‌ها تلاش کرده‌اند. به نظر شما کدام یک مرموزتر و شگفت‌انگیزتر است: دنیای زیر آب یا دنیای بالای آسمان؟ اغلب مردم وقتی با این پرسش روبرو می‌شوند، فضا را انتخاب می‌کنند، چون تنها تعداد بسیار کمی از آدم‌ها توانسته‌اند به فضا سفر کنند و از نزدیک با اسرار آن آشنا شوند. برای سایر ساکنان زمین، این عجایب تنها به صورت داستان‌ها و گزارش‌هایی است که شنیده‌اند. در این نوشته می‌خواهیم با هم سفری خیالی داشته باشیم و با واقعیت‌های جالب و حیرت‌انگیز دنیای فضا بیشتر آشنا شویم.
فضا چیست و از چه چیزی تشکیل شده است؟
واژه فضا در معنی اصلی خود به مفهوم جای خالی، گستره، محل و فراخنای آسمان به کار می‌رود. در دانش ستاره‌شناسی، فضا بخشی تقریباً خالی در جهان است که خارج از لایه‌ی هوایی سیاره‌ها قرار گرفته است. مرز دقیق و روشنی بین فضا و جو سیارات وجود ندارد و همین ویژگی باعث می‌شود ستاره‌ها، سیارات و ماه در مسیر خود بدون هیچ گونه اصطکاکی به حرکت ادامه دهند.
فضا یا محیط بین سیاره‌ای از هیدروژن خنثی و بدون بار الکتریکی، گاز پلاسما، پرتوهای کیهانی و ذرات ریز غبار تشکیل شده است؛ به همین دلیل نمی‌توان آن را کاملاً یک ناحیه‌ی خالی از هر گونه ماده دانست.
سیاره چیست؟ سیارات منظومه شمسی در فضا
یک سیاره، جرم بزرگی در آسمان است که به دور یک ستاره می‌گردد. در منظومه شمسی ما هشت سیاره وجود دارند که هر کدام به صورت شگفت‌انگیزی به دور خورشید، تنها ستاره این منظومه، در حال چرخش هستند.
۱. **مشتری (هرمز)**: این سیاره بزرگ‌ترین عضو منظومه شمسی است و کوتاه‌ترین روزها را دارد؛ یک روز کامل در مشتری فقط حدود ۹ ساعت طول می‌کشد.
۲. **زحل (کیوان)**: سبک‌ترین سیاره منظومه ماست و به خاطر حلقه‌های درخشان و رنگی که دور آن را گرفته‌اند، به راحتی در آسمان قابل تشخیص است.
۳. **اورانوس**: این سیاره هم حلقه دارد، اما حلقه‌های آن بسیار کم‌نور و نازک هستند و دیدنشان سخت است. گفته می‌شود هنگام تشکیل منظومه شمسی، جسم بسیار بزرگی به اورانوس برخورد کرده و آن را کج کرده؛ به همین دلیل به آن سیاره کج می‌گویند. اورانوس با دمای منفی ۲۲۴ درجه سانتی‌گراد، سردترین سیاره منظومه شمسی است.
۴. **زهره (ناهید)**: این سیاره طولانی‌ترین روزها را دارد، به طوری که یک روز آن برابر با ۲۴۳ روز روی زمین است. سطح زهره پر از کوه‌ها و آتشفشان‌هایی است که احتمالاً بعضی از آنها هنوز هم فعالند. زهره با میانگین دمای ۴۶۵ درجه، داغ‌ترین سیاره منظومه شمسی شناخته می‌شود.
۵. **عطارد (تیر)**: عطارد نزدیک‌ترین سیاره به خورشید است و سریع‌ترین سیاره نیز محسوب می‌شود. به دلیل سرعت زیادش، آن را تیر هم نامیده‌اند. عطارد کوچک‌ترین سیاره منظومه شمسی است.
۶. **نپتون**: این سیاره هشتمین و دورترین سیاره از خورشید است. نور خورشید بیش از ۴ ساعت زمان نیاز دارد تا به نپتون برسد.
۷. **زمین**: زمین تنها سیاره‌ای است که امکان زندگی روی آن وجود دارد. جو زمین مانند یک محافظ، ما را از برخورد سنگ‌های آسمانی و پرتوهای مضر خورشید حفظ می‌کند.
۸. **مریخ (بهرام)**: دانشمندان فکر می‌کنند در آینده ممکن است زندگی در مریخ امکان‌پذیر شود. به همین دلیل در ۶۰ سال گذشته، بیشتر از هر سیاره دیگری، فضاپیماها به سمت مریخ فرستاده شده‌اند. چون این سیاره در آسمان شب، رنگ قرمز دارد، به آن سیاره سرخ هم می‌گویند.
چهار سیاره اول – عطارد، زهره، زمین و مریخ – به خاطر سطح سنگی و سفتشان، **سیاره‌های سنگی** نامیده می‌شوند.
چهار سیاره بعدی – مشتری، زحل، اورانوس و نپتون – چون بیشتر از گازهایی مثل هیدروژن، هلیوم و آمونیاک ساخته شده‌اند، **سیاره‌های گازی** خوانده می‌شوند.
نکاتی جالب در مورد کهکشان راه شیری و منظومه شمسی
ما هنوز عدد دقیقی از تعداد ستاره‌های کهکشان راه شیری نداریم، اما دانشمندان حدس می‌زنند که حدود ۱۰۰ میلیارد ستاره در آن وجود دارد.
منظومه شمسی ما حدود ۴.۶ میلیارد سال عمر دارد و در فاصله‌ای حدود ۲۵ هزار سال نوری از مرکز کهکشان قرار گرفته است.
خورشید، که در مرکز منظومه شمسی ماست، تقریباً ۱۵۰ میلیون کیلومتر از زمین فاصله دارد.
ستاره‌ها عمدتاً در دو بازوی اصلی کهکشان راه شیری قرار گرفته‌اند. منظومه شمسی ما هم در یکی از این بازوها واقع شده، یعنی ما در لبه‌ی بیرونی کهکشان زندگی می‌کنیم.
زمین به دور خورشید می‌گردد و خورشید هم به دور مرکز کهکشان در حرکت است. یک دور کامل خورشید به دور کهکشان راه شیری، حدود ۲۵۰ میلیون سال طول می‌کشد.
نتیجه‌گیری
اگر هنوز هم فضا و رازهایش برایتان جذاب است، می‌توانید ستاره‌شناسی یا فضانوردی را به عنوان شغل انتخاب کنید. البته خوب است بدانید که فضانوردی با وجود شهرت و احترام زیادی که دارد، یکی از مشاغل سخت هم محسوب می‌شود. مشکلاتی مانند آسیب به سیستم عصبی، اختلالات خواب شدید، تغذیه نامناسب، دوری طولانی‌مدت از خانواده و تنهایی، از جمله چالش‌های پیش روی فضانوردان است.
اگر دوست دارید بیشتر درباره فضا و فضانوردی بدانید، می‌توانید در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
بیایید بیشتر با دانش نجوم آشنا شویم.