سوره فتح چه پیامی برای ما دارد؟
این سوره که در شهر مدینه نازل شده، داستان یک پیروزی بزرگ و پیمان مهم را بیان می‌کند. در این سوره، خداوند پیروزی آشکاری را به پیامبر اسلام (صلی الله علیه وآله) وعده می‌دهد. این وعده تنها به یک جنگ فیزیکی محدود نمی‌شود، بلکه اشاره به یک موفقیت بزرگ معنوی و گشایشی برای اسلام و مسلمانان دارد.
یکی از اتفاقات مهمی که در این سوره به آن پرداخته شده، پیمان حدیبیه است. در نگاه اول، این پیمان شاید به ضرر مسلمانان به نظر می‌رسید، اما در حقیقت این توافق، زمینه‌ساز گسترش اسلام شد و نشان داد که گاهی یک راه‌حل مسالمت‌آمیز، می‌تواند نتایجی بسیار درخشان‌تر از یک درگیری داشته باشد.
خداوند در این سوره، مؤمنان راستین را توصیف می‌کند؛ کسانی که در میدان نبرد و در همه حال، مانند یک بنای محکم و استوار در کنار پیامبر ایستادند و ایمان عمیقشان در دل‌ها و رفتارشان آشکار بود. به آنان وعده بهشت و پاداش های بزرگ داده شده است.
در پایان سوره نیز به ویژگی‌های پیامبر اسلام و هدف از بعثت او اشاره می‌شود؛ اینکه او با رحمتی بی‌پایان برای همه جهانیان فرستاده شده است.
سوره فتح، چهل و هشتمین بخش قرآن کریم است که در شهر مدینه بر پیامبر(ص) نازل شده و ۲۹ آیه دارد. در این نوشته، مطالبی مانند آشنایی با این سوره، دلیل انتخاب نام فتح برای آن، مفاهیم درونی سوره، رویدادهایی که باعث نزول آیات شدند، پاداش خواندن این سوره و بخش‌های شناخته‌شده آن بررسی می‌شود.
معرفی سوره فتح
سوره فتح چهل و هشتمین بخش قرآن کریم است و در جزء بیست و ششم قرار دارد. این سوره صد و دوازدهمین سورهای است که بر پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نازل شده است.
این سوره در دسته‌ی سوره‌های مُمْتَحِنات جای می‌گیرد.
توضیح: ممتحنات به ۱۶ سوره از قرآن گفته می‌شود که از نظر درونمایه با سوره ممتحنه شباهت دارند. این سوره‌ها عبارتند از: سجده، فتح، حجرات، مجادله، حشر، ممتحنه، صف، جمعه، منافقون، تغابن، طلاق، تحریم، ملک، قلم، نوح، جن.
در این سوره به رویدادهای تاریخی مهمی مانند صلح حدیبیه، بیعت رضوان، تلاش منافقان برای شركت نكردن در جنگ و همچنین تحقق رویای رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله) اشاره شده است.
علت نام‌گذاری سوره فتح
سوره فتح نامش را از معنای واژه «فتح» گرفته که به مفهوم «گشادن» و «پیروزی» است. دلیل این نام‌گذری، اشاره آیه آغازین این سوره به «فتح مبین» است؛ یعنی همان پیروزی روشنی که پیامبر اکرم پس از پیمان صلح حدیبیه به دست آورد. به همین مناسبت، نام این سوره، «فتح» انتخاب شده است.
محتوای سوره فتح
سوره فتح به مسلمانان خبر از پیروزی‌های بزرگ و افزایش شمار مؤمنان می‌دهد و پاداش آنان در این جهان و آخرت را بیان می‌کند. همچنین در این سوره، بخشایش گناهان مجاهدان، هشدار به منافقان و توصیف ویژگی‌های همراهان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله آمده است.
به طور خلاصه، محتوای سوره فتح را می‌توان این‌گونه بیان کرد:
– بشارت به یک پیروزی بزرگ و نتایج آن: این پیروزی، راه را برای موفقیت‌های بیشتر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در برابر دشمنان هموار می‌کند، ایمان و آرامش دل‌های مسلمانان را افزایش می‌دهد و پاداش مردان و زنان باایمان و نیز کیفر مشرکان را بیان می‌کند (آیات ۱ تا ۷).
– وظایف مسلمانان پس از صلح حدیبیه: احترام به پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و یاری دادن به او، و پایبندی به پیمانی که با رضایت با خدا بستند (آیات ۸ تا ۱۰).
– بهانه‌های منافقان برای نرفتن به جنگ، پاسخ به این بهانه‌ها، مجازات آنان در آخرت، محرومیت آنان از غنایم جنگ خیبر، پاداش کسانی که در جنگ حاضر شدند و کسانی که حضور نیافتند، و معاف بودن افراد ناتوان از جهاد (آیات ۱۱ تا ۱۷).
– پاداش دنیوی و اخروی کسانی که در پیمان رضوان شرکت کردند (آیات ۱۸ تا ۲۱).
– تغییرناپذیری قوانین الهی، قرارداد صلح حدیبیه به عنوان مقدمه‌ای برای فتح مکه، ورود مسلمانان به این شهر و تحقق رویای پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله (آیات ۲۲ تا ۲۸).
– توصیف ویژگی‌های یاران پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در کتاب‌های تورات و انجیل، و آمرزش و پاداش مؤمنان (آیه ۲۹).
شأن نزول سوره فتح
در سال ششم هجرت، پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله به همراه گروهی از یاران خود برای انجام عمره به سوی مکه حرکت کردند. هنگامی که به منطقه حدیبیه رسیدند، احرام بستند، اما مشرکان مکه مانع ورود آنان به شهر شدند. پس از گفت‌وگوها، پیمان صلح حدیبیه میان دو طرف امضا شد. مسلمانان با قلبی اندوهگین و ناراحت به سوی مدینه بازگشتند. در همین زمان، سوره فتح بر پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله نازل شد و چهره ایشان از شادی و خوشحالی درخشید. این واقعه، امید و روشنی را برای آینده مسلمانان به همراه آورد.
فضیلت، خواص و ثواب قرائت سوره فتح
خواندن سوره فتح ثواب‌های فراوانی دارد که به صورت خلاصه این‌ها هستند:
– کسی که این سوره را بخواند، مانند کسی است که در بیعت رضوان و زمان فتح مکه، همراه پیامبر خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله بوده است.
– اگر همیشه این سوره خوانده شود، خانواده و دارایی فرد از هر آسیبی در امان می‌ماند.
– با مداومت بر تلاوت این سوره، شخص به بندگان خوب خدا می‌پیوندد، وارد بهشت پرنعمت خداوند می‌شود و از نوشیدنی گوارایی که با کافور بهشتی آمیخته شده، سیراب می‌گردد.
– از اتفاق‌های بد در امان می‌ماند.
– از آسیب حاکمان ستمگر محفوظ می‌ماند.
– ترس و وحشت از او دور می‌شود.
آیات مشهور سوره فتح
آیات معروف و پرآوازه این سوره مقدس عبارت‌اند از:
آیه فتح (آیه 1)
إِنَّا فَتَحْنَا لَک فَتْحًا مُبِینًا
ترجمه: همانا ما برایت پیروزی آشکاری فراهم کردیم!
این آیه به پیروزی بزرگی اشاره دارد که پس از پیمان صلح حدیبیه در سال ششم هجری، برای مسلمانان به وقوع پیوست. پیروزی در منطقه خیبر در سال هفتم هجری، فتح شهر مکه در سال هشتم و ایمان آوردن شمار زیادی از مشرکان، نمونه‌های روشنی از این موفقیت بزرگ هستند.
آیه بیعت رضوان (آیه 18)
لَقَدْ رَضِی اللَّهُ عَنِ الْمُؤْمِنِینَ إِذْ یبَایعُونَک تَحْتَ الشَّجَرَةِ فَعَلِمَ مَا فِی قُلُوبِهِمْ فَأَنْزَلَ السَّکینَةَ عَلَیهِمْ وَأَثَابَهُمْ فَتْحًا قَرِیبًا
ترجمه: به تحقیق خداوند خشنود شد از مؤمنان وقتی که در زیر آن درخت با تو بیعت کردند؛ خدا آنچه را در درون قلب‌هایشان نهفته بود می‌دانست؛ پس آرامش را بر دل‌هایشان نازل کرد و به‌عنوان پاداش، پیروزی نزدیکی نصیب آنها فرمود.
این آیه نشان می‌دهد که خدا از ایمان و فرمانبرداری کسانی که با پیامبر(ص) پیمان بستند، خوشنود شد. به همین دلیل است که این آیه به نام “آیه رضوان” شناخته می‌شود. در این رویداد، خداوند صداقت و ایمان واقعی آنان را در دل‌هایشان دید و به همین خاطر، آرامش ویژه‌ای به آنان بخشید و پیروزی بزرگی را به زودی به آنان عطا کرد.
تغییرناپذیری سنت‌های الهی (آیه 23)
سنت و روش خداوند از پیش نیز همواره بر همین منوال بوده است و تو هرگز هیچ دگرگونی و تغییر‌ای در سنت و راه خدا نخواهی دید.
توصیف سیمای یاران رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله (آیه 29)
مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَى الْکفَّارِ رُحَمَاءُ بَینَهُمْ تَرَاهُمْ رُکعًا سُجَّدًا یبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذَلِک مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَمَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجِیلِ کزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَى عَلَى سُوقِهِ یعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیغِیظَ بِهِمُ الْکفَّارَ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِیمًا
پیامبر اسلام، حضرت محمد (ص)، فرستاده‌ی خدا به سوی مردم است. یاران و همراهان او در برابر دشمنان و کافران، محکم و استوار هستند، اما با یکدیگر بسیار مهربان و دلسوز. اگر به آنها نگاه کنی، همیشه در حال نماز و عبادت هستند و رکوع و سجودشان را می‌بینی. آنها همیشه به دنبال بخشش و رضایت خداوند هستند. اثر عبادت و سجده‌های طولانی در چهره‌ی آنها آشکار است.
این ویژگی‌های یاران پیامبر، در کتاب تورات نیز بیان شده و در انجیل هم به آنها اشاره شده است. در انجیل، آنها به بوته‌ی زراعتی تشبیه شده‌اند که جوانه می‌زند، سپس قوی و محکم می‌شود و به تدریج قد می‌کشد تا جایی که کشاورزان از دیدن آن شگفت‌زده می‌شوند. این قدرت و رشد یاران پیامبر، باعث خشم و ناراحتی کافران می‌شود.
خداوند به کسانی از آنان که ایمان آورده‌اند و کارهای نیک انجام داده‌اند، وعده‌ی بخشش و پاداشی بزرگ داده است.
آیات الاحکام (آیات 17 و 27)
در آیه ۱۷ سوره فتح، خداوند بیان می‌کند که افراد ناتوان و کسانی که مشکل جسمی دارند، از انجام جهاد معاف هستند. سپس در آیه ۲۷ همین سوره، به دو عمل «حلق» و «تقصیر» اشاره شده است. حلق یعنی تراشیدن موی سر و تقصیر یعنی کوتاه کردن ناخن‌ها. با انجام این دو کار، شخص مُحْرِم از حالت احرام خارج می‌شود. به این دو آیه از سوره فتح، «آیات الاحکام» گفته می‌شود.
سوره ذاریات و خواص قرائت آن