آشنایی با کیسه صفرا و عملکرد آن در بدن
کیسه صفرا و وظیفه آن در بدن
کیسه صفرا یک عضو کوچک و کیسه‌مانند است که دقیقاً زیر کبد قرار گرفته است. این کیسه از سه بخش اصلی تشکیل شده: انتهای آن که به آن قاعده می‌گویند، بخش میانی یا بدنه، و قسمت قیف‌شکل آن. کار اصلی کیسه صفرا، ذخیره‌ی مایع زردرنگ صفرا است. این مایع توسط کبد ساخته می‌شود و وقتی غذا به معده می‌رسد، از طریق یک مجرا به کیسه صفرا فرستاده می‌شود تا ذخیره شود. سپس صفرا از طریق مجرای صفراوی به روده کوچک می‌ریزد. وظیفه صفرا این است که چربی‌های غذا را در روده کوچک امولسیون کند تا هضم آن‌ها آسان‌تر شود.
گاهی ممکن است سنگ در کیسه صفرا تشکیل شود. اگر این مشکل شدید باشد، فرد نیاز به عمل جراحی یا لاپاراسکوپی پیدا می‌کند. در این عمل‌ها، معمولاً پزشک مجبور می‌شود کیسه صفرا را از بدن خارج کند. پس از این عمل، به مرور زمان مجرای صفراوی گشاد می‌شود و کار ذخیره و انتقال صفرا را خودش بر عهده می‌گیرد.
به طور کلی، کیسه صفرا اندامی است که صفرای تولیدشده در کبد را در خود نگه می‌دارد و در واکنش به غذای مصرفی، به‌ویژه غذاهای چرب، آن را به روده کوچک می‌فرستد. این عضو نقش مهمی در هضم و جذب چربی‌ها دارد.
بعضی از مشکلات کیسه صفرا، مثل سنگ‌های ریز که راه مجرا را نمی‌بندند، معمولاً هیچ علامت یا ناراحتی ایجاد نمی‌کنند. در شرایط عادی، کیسه صفرا یک عضو بی‌آزار و کوچک است و تا زمانی که مشکلی در آزادسازی صفرا یا انسداد مجاری پیش نیاید، باعث ناراحتی نمی‌شود. عوامل مختلفی می‌توانند باعث ایجاد چنین مشکلاتی در کیسه صفرا شوند.
کیسه صفرا در کجا قرار دارد؟
وقتی کیسه صفرای شما درد بگیرد، معمولاً بلافاصله متوجه محل آن می‌شوید. این کیسه در قسمت بالایی و راست شکم قرار گرفته است. اگر مشکلی پیش بیاید، معمولاً فرد درست زیر قفسه سینه و در همین ناحیه احساس درد می‌کند. برخی افراد علاوه بر درد، حالت تهوع را هم تجربه می‌کنند.
کیسه صفرا به کبد متصل است و اندازه آن حدود ۱۰ سانتیمتر است. شکل آن هم معمولاً کشیده یا شبیه به یک گلابی است.
سنگ کیسه صفرا
سنگ کیسه صفرا به شرایطی گفته می‌شود که در آن، سنگ‌هایی در داخل کیسه صفرا تشکیل می‌شوند. کیسه صفرا یک عضو کوچک در زیر کبد است که صفرای تولیدشده توسط کبد در آن جمع می‌شود. وقتی بدن به صفرا نیاز دارد، این مایع از طریق مجرای صفراوی به روده کوچک می‌رود.
⬅ در بسیاری از موارد، سنگ کیسه صفرا هیچ نشانه‌ای ایجاد نمی‌کند و معمولاً به درمان خاصی نیاز ندارد.
⬅ اگر سنگ‌ها علائم ایجاد کنند، ممکن است به التهاب مزمن کیسه صفرا منجر شوند. نشانه‌های آن معمولاً به صورت دردهای مکرر و طولانی (چند ساعته) در قسمت بالا و راست شکم است که این درد ممکن است به پشت و شانه راست هم انتشار پیدا کند. گاهی این حالت با حالت تهوع و استفراغ همراه است. در برخی افراد نیز این دردها پس از خوردن غذای چرب شروع می‌شود. ممکن است فرد سال‌ها با این علائم زندگی کند، بدون آنکه بیماری به حالت حاد تبدیل شود.
علائم سنگ کیسه صفرا
خیلی از افراد که سنگ کیسه صفرا دارند، هیچ نشانه‌ای احساس نمی‌کنند و حتی نمی‌دانند سنگ دارند؛ مگر اینکه به دلیل دیگری آزمایش بدهند و این مسئله مشخص شود. اما وقتی یک سنگ، راه یکی از مجراهای صفراوی را برای مدتی می‌بندد، علائم خود را نشان می‌دهند. این مجاری، لوله‌هایی هستند که صفرا را از کبد به کیسه صفرا و سپس به روده می‌برند.
در بیشتر موارد، این گرفتگی باعث درد در ناحیه شکم می‌شود. اما اگر گرفتگی شدید باشد یا قسمت دیگری از دستگاه گوارش را درگیر کند، ممکن است نشانه‌های دیگری هم ظاهر شوند.
یکی از شایع‌ترین علائم سنگ کیسه صفرا، درد ناگهانی و شدید در شکم است. این درد معمولاً بین یک تا پنج ساعت طول می‌کشد، اما گاهی هم فقط چند دقیقه است. به این حالت “کولیک صفراوی” می‌گویند. محل این درد معمولاً در یکی از این دو ناحیه است:
⬅ وسط شکم، بین قفسه سینه و ناف.
⬅ زیر دنده‌های سمت راست، با امکان انتشار درد به پهلو یا استخوان کتف.
این درد مداوم است و با دستشویی رفتن، خارج شدن گاز یا استفراغ کردن بهتر نمی‌شود. حتی گاهی خوردن غذاهای چرب می‌تواند آن را شروع کند. این درد می‌تواند در هر ساعتی از شبانه‌روز، حتی وسط خواب، آغاز شود و شما را بیدار کند.
کولیک صفراوی معمولاً به صورت گاه‌به‌گاه پیش می‌آید. ممکن است بعد از یک دوره درد، تا چند هفته یا چند ماه هیچ دردی احساس نشود. برخی از افراد علاوه بر این درد، در دورانی که درد دارند، عرق شدید، حالت تهوع و استفراغ را هم تجربه می‌کنند. پزشکان به سنگی که این نوع درد را ایجاد کند، “سنگ کیسه صفرای ساده” می‌گویند.
علت سنگ کیسه صفرا
دلیل اصلی تشکیل سنگ کیسه صفرا به طور دقیق مشخص نیست. پزشکان معتقدند سنگ کیسه صفرا در شرایط زیر به وجود می‌آید:
• کلسترول زیاد در صفرا: به طور طبیعی، صفرا حاوی مواد شیمیایی کافی برای حل کردن کلسترولی است که کبد ترشح می‌کند. اما اگر کبد کلسترول بیشتری تولید کند و صفرا نتواند آن را کاملاً حل کند، این کلسترول اضافی به صورت کریستال درآمده و به مرور زمان به سنگ تبدیل می‌شود.
• مقدار بالای بیلی‌روبین در صفرا: بیلی‌روبین ماده‌ای است که وقتی گلبول‌های قرمز خون در بدن تجزیه می‌شوند، تولید می‌شود. برخی بیماری‌ها مانند سیروز کبدی، عفونت مجاری صفراوی و برخی ناهنجاری‌های خونی باعث می‌شوند کبد بیلی‌روبین بیشتری بسازد. این مقدار اضافی می‌تواند منجر به تشکیل سنگ شود.
• تخلیه نشدن کامل کیسه صفرا: اگر کیسه صفرا به طور کامل یا به موقع تخلیه نشود، صفرا داخل آن غلیظ شده و این شرایط احتمال سنگ سازی را افزایش می‌دهد.
دارویی نیز وجود دارد که می‌تواند از تشکیل سنگ‌های کیسه صفرا جلوگیری کند و حتی اندازه بعضی سنگ‌های موجود را کاهش دهد. در گذشته این دارو بیشتر برای بیماران مسنی که قادر به تحمل بیهوشی نبودند، تجویز می‌شد. با این حال، هنوز اثرگذاری قطعی این روش درمانی ثابت نشده است؛ اگرچه ممکن است درمان پیشگیرانه برای بعضی از بیماران مفید باشد.
درمان سنگ کیسه صفرا
برداشتن کیسه صفرا (که به آن کلسیستکتومی می‌گویند) معمولاً روش اصلی برای درمان سنگ کیسه صفرا است. امروزه، جراحی با لاپاروسکوپ برای این کار، بهتر از جراحی باز محسوب می‌شود. البته راه‌های دیگری هم وجود دارد؛ مثلاً استفاده از دارویی به نام اورسودوکسی کولیک اسید که می‌تواند سنگ‌های صفراوی را به تدریج حل کند. این دارو باید حدود دو سال مصرف شود و بیشتر روی سنگ‌های کوچک کلسترولی اثر دارد. به این بیماران معمولاً رژیم غذایی کم‌چرب و مسکن هم توصیه می‌شود.
در مواردی که بیماری شدید نیست، روش‌های جدیدتری هم به کار می‌روند؛ مانند تزریق مواد حل‌کننده سنگ از طریق پوست به کیسه صفرا، یا خرد کردن سنگ‌ها با امواج شوک از بیرون بدن (E.S.W). اما اگر بیماری به صورت حاد و ناگهانی بروز کند، جراحی سریع بهترین راه درمان است.
برخی درمان‌های طبیعی که برای این مشکل پیشنهاد شده، عبارت‌اند از:
1- روزانه بیش از 8 لیوان آب بنوشید و در هر لیوان، 2 یا 3 قطره گلاب طبیعی بریزید.
2- روزانه 4 تا 5 لیوان آب سیب به همراه یک قاشق غذاخوری سرکه سیب مصرف کنید.
3- در روز، چند لیوان عرق بیدمشک که با گلاب طبیعی ترکیب شده، بنوشید.
4- روزانه مقدار کمی عرق کاسنی میل کنید.
پیشنهادی: درباره ی دیابت چقدر می دانید؟