کشاورزی یکی از قدیمیترین و مهمترین فعالیت‌های انسان است که از هزاران سال پیش تا امروز ادامه دارد. در گذشته، انسان‌های نخستین از طریق شکار و جمع‌آوری گیاهان زندگی می‌کردند. اما کم‌کم یاد گرفتند چگونه بذر گیاهان را بکارند و از حیوانات نگهداری کنند. این تغییر بزرگ، انقلابی در زندگی انسان به وجود آورد و باعث شد مردم در یکجا ساکن شوند و روستاها و شهرها به تدریج شکل بگیرند.
کشاورزی نه تنها غذا و خوراک مردم را تأمین می‌کند، بلکه نقش بسیار مهمی در اقتصاد و فرهنگ جامعه دارد. بسیاری از مشاغل به طور مستقیم یا غیرمستقیم به کشاورزی وابسته هستند. از طرفی، کشاورزی به حفظ طبیعت و محیط زیست نیز کمک می‌کند، البته اگر به روش درست و پایدار انجام شود.
امروزه با پیشرفت فناوری، روش‌های جدیدی مانند کشاورزی دقیق، استفاده از آب‌های بازیافتی و کشت گلخانه‌ای رایج شده است. این روش‌ها به ما کمک می‌کنند تا با مصرف منابع کمتر، محصول بیشتری تولید کنیم و نیازهای جمعیت رو به رشد جهان را برآورده سازیم.
در یک کلام، کشاورزی تنها یک شغل نیست، بلکه پایه و اساس زندگی و تمدن انسان است و حفظ و توسعه آن برای آینده بشریت ضروری است.
تعریف کشاورزی
کشاورزی در واقع فرآیند تولید غذا، خوراک دام، الیاف و سایر فرآورده‌های مورد نیاز انسان از طریق کاشت گیاهان و نگهداری از حیوانات اهلی است. در ادامه اطلاعات بیشتری درباره این حرفه مهم ارائه خواهیم داد. همچنان با مدیر تولز همراه باشید.
این حوزه شامل مجموعه گسترده‌ای از مهارت‌ها و روش‌ها است؛ از جمله راه‌های آماده‌سازی زمین برای کشت، احداث جوی‌های آب و استفاده از روش‌های مختلف آبیاری.
اهمیت
در شرایط کنونی جهان که با نگرانی‌های زیست‌محیطی و محدودیت منابع روبرو هستیم، لازم است روش‌های کشاورزی را به سمت الگوهای پایدار (مانند کشاورزی زیستی) یا روش‌های فشرده (مانند کشاورزی صنعتی) سوق دهیم تا نیازهای غذایی آینده را تأمین کنیم.
روش‌های نوین کشاورزی، بهبود گونه‌های گیاهی، استفاده از آفت‌کش‌ها و کودهای شیمیایی و پیشرفت‌های فناورانه، به طور چشمگیری میزان برداشت محصول را افزایش داده‌اند. با این حال، این مزایا همراه با مشکلاتی مانند صدمات جدی به محیط زیست و تأثیرات منفی بر سلامتی انسان‌ها هستند.
در زمینه پرورش دام نیز روش‌های مدرن وضعیت مشابهی دارند؛ یعنی در کنار افزایش تولید گوشت، با چالش‌هایی مانند رفتار نامناسب با حیوانات و نگرانی‌های بهداشتی ناشی از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، هورمون‌های رشد و سایر مواد شیمیایی که معمولاً در تولید گوشت به روش صنعتی به کار می‌روند، مواجه هستیم.
تاریخچه
کشاورزی تاریخ بسیار طولانی دارد و تقریباً از ده هزار سال پیش شروع شده است. امروزه این فعالیت در همه جای دنیا انجام می‌شود. پیدایش کشاورزی باعث شد تعداد انسان‌ها نسبت به زمانی که فقط با شکار و جمع‌آوری غذا زندگی می‌کردند، بیشتر شود.
کشاورزی به صورت جداگانه در مناطق مختلفی از جهان به وجود آمد و مردم در هر ناحیه، انواع گوناگونی از گیاهان را پرورش دادند. دانشمندان حداقل ۱۱ منطقه در آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکا را شناسایی کرده‌اند که خاستگاه اصلی انواع محصولات کشاورزی هستند. جالب است بدانید که انسان‌ها از حدود ۱۰۵ هزار سال پیش، دانه‌های گیاهان وحشی را جمع‌آوری کرده و از آنها به عنوان غذا استفاده می‌کردند.
تاریخچه کشاورزی در ایران
ایران یکی از اولین کشورهایی در جهان است که در آن کشاورزی و کاشت محصولات شروع شد. در سده نخست قبل از میلاد، ایرانیان تقریباً تمام درختان میوه‌ای که در یونان پرورش داده می‌شد – به جز درخت زیتون – را نیز کشت می‌کردند.
با حمله اسکندر، کشاورزی ایران رو به افول گذاشت و تعداد زیادی از زمین‌های زراعی نابود شدند. این شرایط تا زمانی که اردشیر بابکان به قدرت رسید ادامه یافت. حکومت ساسانیان به بازسازی قنات‌ها پرداخت و مردم را به گسترش کشاورزی، باغداری و پرورش دام تشویق کرد.
پس از دوره ساسانیان تا زمان یورش مغول، کشاورزی ایران گاه دچار رکود (مثلاً در دوران حکومت بنی‌امیه) و گاه پیشرفت (مانند در زمان بنی‌عباس و حکومت‌های محلی) می‌شد. دانشمندان ایرانی در کنار پژوهش درباره خواص دارویی گیاهان، به مسائل فنی نیز توجه داشتند و ابزارهایی برای استفاده بهتر از آب ساختند؛ یکی از این ابزارها، چرخ چاه خودکار بود.
عوامل موثر در کشاورزی
در موفقیت کشاورزی، دو دسته عامل مهم نقش دارند: عوامل طبیعی و کارهایی که انسان انجام می‌دهد.
عوامل طبیعی شامل این موارد می‌شوند:
◊ خاک
نوع خاک، بدون شک بر کیفیت رشد گیاهان اثر می‌گذارد. خاک مناسب برای کشاورزی، معمولاً ترکیبی از شن، مواد آلی و رس است. به خاکی که باعث رشد بهتر و بیشتر گیاهان شود، خاک حاصلخیز گفته می‌شود.
حاصلخیزی خاک در واقع به معنای توانایی خاک برای رشد دادن گیاهان است؛ گیاهانی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم در تأمین غذای انسان‌ها نقش دارند.
عوامل مختلفی در حاصلخیز بودن خاک مؤثر هستند، از جمله: مواد معدنی، آب، میزان اسیدی یا قلیایی بودن خاک و همچنین وجود موجودات ریز و میکروسکوپی در آن.
◊ آب و هوا
هر گیاهی برای رشد به شرایط آب و هوایی ویژه‌ای نیاز دارد. به عنوان نمونه، کشت پنبه به هوای مرطوب احتیاج دارد، در حالی که انار در اقلیم خشک و خرما در نواحی گرم به خوبی پرورش می‌یابد. برخی از مناطق با خاک شور ممکن است برای کشاورزی نامناسب به نظر برسند، اما حتی در آن‌جا نیز می‌توان گونه‌های مقاوم به شوری را کشت کرد.
همچنین با راه‌اندازی گلخانه‌ها می‌توان در فصل زمستان یا در مناطقی با آب و هوای نامساعد، محصولات باکیفیتی تولید کرد. در مجموع، یک منطقه برای کشاورزی مناسب است که علاوه بر نور کافی، دارای خاک حاوی مواد مغذی و شرایط جوی مطلوب باشد. البته همه این موارد به نوع گیاه و میزان سازگاری و مقاومت آن بستگی دارد.
◊ آب
در مناطق کم‌آب مثل ایران، آب مورد استفاده برای آبیاری معمولاً از کیفیت خوبی برخوردار نیست. منظور از کیفیت آب، این است که چقدر برای مصرف مناسب است. از آب در زمینه‌های مختلفی مانند کشاورزی، نگهداری از گیاهان، آشامیدن و صنعت استفاده می‌شود.
بنابراین، اگر آب برای پرورش گل و گیاهان تزئینی مناسب باشد، می‌توان گفت کیفیت مطلوبی دارد.
می‌توان خطر شور شدن خاک یا افزایش سدیم در آن را با توجه به کیفیت آب و میزان و نوع املاح موجود در آن، پیش‌بینی کرد. به همین دلیل، قبل از استفاده از آب در برنامه‌های آبیاری، باید آزمایش‌های لازم برای سنجش کیفیت آن انجام شود.
علاوه بر این، در بخش انسانی نیز باید شرایط لازم فراهم باشد تا کشاورزی به شکل مؤثر و هدفمندی انجام پذیرد: نیروی انسانی، ابزار و تجهیزات، سرمایه و مواد اولیه.
سخنان امام صادق علیه السلام درباره کشاورزی
امام صادق(ع) نقل می‌کنند که از پیامبر اسلام(ص) پرسیدند: بهترین دارایی چیست؟ ایشان فرمودند: «زرع زرعه صاحبه و اصلحه و ادی حقه یوم حصاده…» یعنی کشت و زراعتی که صاحبش آن را کاشته و به خوبی پرورش داده و هنگام درو، حق آن را به طور کامل پرداخته است.
یزید بن هارون نیز از امام صادق(ع) روایت کرده که آن حضرت فرمودند:
کشاورزان گنج‌های جامعه هستند. آنان محصولات پاک و حلال می‌کارند و خداوند از زمین می‌رویاند و پرورش می‌دهد. این گروه در روز قیامت جایگاهی والا دارند، نزد خداوند از همه مقرب‌ترند و نامشان با برکت و نیکی یاد می‌شود.
مردی به امام صادق(ع) گفت: فدایت شوم، شنیده‌ام بعضی افراد کشاورزی را شغل خوبی نمی‌دانند. امام پاسخ دادند: کشت کنید و درخت بکارید. به خدا سوگند، مردم کاری پاک‌تر و بهتر از این انجام نمی‌دهند.
کشاورزی، تولید محصولاتی است که به دست همه مردم می‌رسد و همگان از آن سود می‌برند. در حقیقت، کشاورزی مانند سفره‌ای گسترده است که نه تنها انسان‌ها، بلکه پرندگان و حیوانات نیز از آن بهره‌مند می‌شوند.
امام باقر(ع) نیز از پدرشان امام صادق(ع) روایت کرده که فرمودند: بهترین کارها این است که کشاورز بذری بکارد و هر کس — چه نیکوکار و چه بدکار — از آن بخورد. اگر انسان‌های خوب از آن استفاده کنند، برای صاحبش دعا و آمرزش می‌خواهند؛ و اگر افراد ناپاک از آن بخورند، نفرین می‌شوند؛ همچنین پرندگان آسمان و چرندگان زمین نیز از نعمت‌های این کشاورز بهره می‌برند.
امام صادق(ع) فرمودند:
«الکیمیاء الاکبر الزراعه.» یعنی کشاورزی همان کیمیا و گوهر گرانبهای بی‌نظیر است.
ابی عمرو می‌گوید: روزی امام صادق(ع) را در باغی دیدم که با لباس کار، بیل به دست داشتند و با تلاش بسیار مشغول کشاورزی بودند، تا جایی که عرق از پیشانی مبارکشان جاری بود. به ایشان گفتم: اجازه دهید من این کار را انجام دهم. اما امام فرمودند: دوست دارم انسان برای به دست آوردن روزی حلال، زیر آفتاب زحمت بکشد.
پیشنهاد: بررسی کودهای طبیعی و تأثیر آن بر سلامت
منابع: ویکی‌پدیا / تبیان