لوزالمعده یا پانکراس، یک عضو مهم و حیاتی در بدن ما است که در پشت معده قرار گرفته است. این عضو کوچک، کارهای بسیار بزرگی برای سلامتی ما انجام می‌دهد.
کار اصلی لوزالمعده را می‌توان در دو بخش مهم خلاصه کرد:
۱. **ساخت هورمون‌های کنترل قند خون**: لوزالمعده هورمون‌های انسولین و گلوکاگون را می‌سازد و مستقیماً به خون وارد می‌کند. این هورمون‌ها مانند ترموستات بدن برای قند عمل می‌کنند. انسولین قند خون را کاهش می‌دهد و گلوکاگون آن را افزایش می‌دهد. حفظ تعادل قند خون برای تأمین انرژی مورد نیاز بدن کاملاً ضروری است.
۲. **ساخت آنزیم‌های گوارشی**: این عضو، آنزیم‌های قدرتمندی تولید می‌کند که برای هضم غذا لازم هستند. این آنزیم‌ها به روده کوچک می‌ریزند و به بدن کمک می‌کنند تا چربی‌ها، پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌های موجود در غذای ما را تجزیه و جذب کند.
به زبان ساده، لوزالمعده هم در گوارش غذا به ما کمک می‌کند و هم با کنترل قند خون، انرژی مورد نیاز سلول‌های بدنمان را تأمین می‌نماید. سلامت این عضو کوچک، نقش بسیار بزرگی در سلامت کلی بدن ما دارد.
پانکراس یا لوزالمعده چیست؟
لوزالمعده که پانکراس هم نامیده می‌شود، یک غده مهم در دستگاه گوارش است و در بدن انسان و دیگر جانداران مهره‌دار وجود دارد. این غده در قسمت پایین و پشت معده قرار گرفته است. رنگ لوزالمعده در بدن انسان تقریباً زرد است و اندازه آن به طور متوسط حدود ۱۲ تا ۱۵ سانتیمتر طول، ۳/۸ سانتیمتر عرض و ۲/۵ سانتیمتر ضخامت دارد.
آناتومی پانکراس
بدون شک، دستگاه درون‌ریز یکی از مهمترین و پیچیده‌ترین سیستم‌های بدن انسان است. این سیستم از غده‌هایی تشکیل شده که هورمون‌ها را مستقیماً به داخل جریان خون ترشح می‌کنند. این هورمون‌ها مانند پیام‌رسان‌های شیمیایی عمل می‌کنند و به قسمت‌های مختلف بدن سفر می‌کنند تا کارهایی مانند تنظیم رشد، کنترل سوخت و ساز بدن، مدیریت سطح قند خون و ایجاد تعادل در خلق و خو را انجام دهند. به زبان ساده، سیستم درون‌ریز مدیر پشت صحنه‌ی بسیاری از فعالیت‌های حیاتی بدن است که بدون آن، ادامه‌ی زندگی ممکن نخواهد بود.
در مقابل، سیستم برون‌ریز قرار دارد که وظیفه‌ی متفاوتی بر عهده دارد. این سیستم شامل غده‌ها و مجاری‌ای است که مواد را نه به داخل خون، بلکه به سطوح خارجی بدن یا حفره‌های داخلی می‌ریزند. نمونه‌های ساده و آشنا از این سیستم شامل غده‌های عرق است که عرق را روی پوست می‌ریزند تا بدن را خنک کنند، یا غده‌های بزاقی که در دهان، بزاق ترشح می‌کنند تا به گوارش غذا کمک کنند. در واقع، سیستم برون‌ریز مواد مورد نیاز را به طور مستقیم به جایی که لازم است می‌فرستد.
بخش برون‌ریز
لوزالمعده شیره گوارشی خود را از طریق یک مجرای مخصوص به نام مجرای لوزالمعده به روده کوچک می‌فرستد. این مجرا معمولاً قبل از ورود به روده، به مجرای صفراوی متصل می‌شود تا هم شیره لوزالمعده و هم صفرا از یک مسیر مشترک وارد قسمت اول روده کوچک (دوازدهه) شوند.
کنترل ترشح این شیره گوارشی بر عهده سیستم عصبی پاراسمپاتیک و دو هورمون به نام‌های سکرتین و کوله‌سیستوکینین است. این هورمون‌ها وقتی غذا از معده وارد دوازدهه می‌شود، از دیواره روده آزاد می‌شوند تا به لوزالمعده signal ترشح بدهند.
شیره لوزالمعده حاوی آنزیم‌های مهمی مانند آمیلاز، لیپاز و چندین نوع پروتئاز است که برای تجزیه مواد غذایی مانند قندها، چربی‌ها و پروتئین‌ها ضروری هستند. این آنزیم‌ها، به ویژه آنزیم‌های تجزیه‌کننده پروتئین، در داخل سلول‌های لوزالمعده به صورت غیرفعال و بسته‌بندی شده نگهداری می‌شوند تا به خود لوزالمعده آسیب نزنند. پس از رسیدن به دوازدهه، در محیط قلیایی آنجا، آنزیمی به نام آنتروکیناز که از روده ترشح می‌شود، آنزیم تریپسینوژن را فعال می‌کند و این آنزیم به نوبه خود بقیه آنزیم‌های گوارشی را فعال می‌کند تا کار هضم غذا شروع شود. توجه کنید که آنزیم‌هایی مثل آمیلاز و لیپاز از همان ابتدا فعال هستند.
اگر این آنزیم‌های قوی به جای روده، داخل خود بافت لوزالمعده فعال شوند، شروع به هضم و تخریب خود لوزالمعده می‌کنند که به این حالت «پانکراتیت» یا التهاب لوزالمعده می‌گویند.
بخش درون‌ریز
در لوزالمعده، بخش‌های کوچکی به نام جزایر لانگرهانس وجود دارند که مسئول ساخت و ترشح هورمون‌ها هستند. این بخش فقط حدود ۲ درصد از حجم کل لوزالمعده را تشکیل می‌دهد. مهمترین هورمونی که از این جزایر ترشح می‌شود، انسولین است؛ اما هورمون‌های دیگری مانند گلوکاگون، سوماتواستاتین و پلی پپتید پانکراسی نیز از همین قسمت آزاد می‌شوند.
عواملی مانند پایین بودن قند خون، وجود اسیدهای آمینه، کاتکول‌آمین‌ها، تحریک اعصاب سمپاتیک و هورمون کوله‌سیستوکینین باعث ترشح گلوکاگون می‌شوند. در مقابل، بالا بودن قند خون و وجود انسولین، از ترشح گلوکاگون جلوگیری می‌کنند.
مهمترین نقش انسولین، کمک به ساخت و ذخیره‌سازی مواد مختلف در بدن است. این هورمون، فرآیندهای سازنده را برای کربوهیدرات‌ها، چربی‌ها، پروتئین‌ها و اسیدهای نوکلئیک فعال می‌کند.
آنزیم های گوارشی پانکراس
آنزیم‌های گوارشی مختلفی در بدن ما کار می‌کنند تا غذاها را تجزیه کنند:
• لیپازها: این آنزیم‌ها چربی‌ها را تجزیه کرده و به گلیسرول و اسید چرب تبدیل می‌کنند.
• کربوهیدرازها: مانند آمیلاز که مواد قندی و نشاسته‌ها (کربوهیدرات‌ها) را تجزیه می‌کند.
• پروتئازها: مانند تریپسین که پروتئین‌ها را شکسته و به اسیدهای آمینه تبدیل می‌نماید.
• نوکلئازها: این آنزیم‌ها نوکلئیک اسیدها مانند DNA را به قطعات کوچک و واحدهای سازنده‌شان تجزیه می‌کنند.
• بی‌کربنات: با خنثی کردن محیط اسیدی معده در روده باریک، از این اندام در برابر آسیب محافظت می‌کند.
عملکرد لوزالمعده در بدن
لوزالمعده یک اندام مهم در بدن است که هم به عنوان غده درون‌ریز و هم به عنوان غده برون‌ریز فعالیت می‌کند. به عنوان غده درون‌ریز، هورمون‌های خود را مستقیماً به جریان خون می‌فرستد. به عنوان غده برون‌ریز، آنزیم‌ها و مایعاتی تولید می‌کند که از طریق یک مجرا به روده می‌روند و به هضم غذا کمک می‌کنند.
لوزالمعده روزانه بین ۱۲۰۰ تا ۱۵۰۰ میلی‌لیتر شیره گوارشی تولید می‌کند. این شیره یک مایع قلیایی است که حاوی بی‌کربنات و انواع مختلفی آنزیم می‌باشد. وظیفه این شیره، کمک به تجزیه مواد غذایی است. علاوه بر این، خاصیت قلیایی این ترشحات، اسید معده را که بسیار قوی است، خنثی می‌کند. آنزیم‌های موجود در این شیره، چربی‌ها، پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها و اسیدهای نوکلئیک را تجزیه می‌کنند.
دو هورمون بسیار مهمی که لوزالمعده تولید می‌کند، انسولین و گلوکاگون هستند. کار اصلی انسولین، پایین آوردن قند خون است، در حالی که گلوکاگون قند خون را افزایش می‌دهد. گلوکاگون با تجزیه ذخایر قندی بدن (گلیکوژن)، گلوکز خون را بالا می‌برد. برعکس، وقتی انسولین ترشح می‌شود، سطح قند خون کاهش پیدا می‌کند.
اگر بدن به اندازه کافی انسولین تولید نکند یا سلول‌ها نتوانند به درستی به آن پاسخ دهند، بیماری دیابت یا همان قند خون به وجود می‌آید. در مورد بیماری دیابت چه اطلاعاتی دارید؟