تحقیق در مورد فلات قاره ( ایوان خشکی )

**فلات قاره و ویژگی‌های آن**

فلات قاره به بخش کم‌عمق و نسبتاً مسطح کف اقیانوس گفته می‌شود که از ساحل یک قاره شروع می‌شود و به آرامی به درون دریا ادامه پیدا می‌کند. این ناحیه در واقع لبه و امتداد خشکی به زیر آب است.

**ویژگی‌های اصلی فلات قاره:**

* **شیب ملایم:** برخلاف بخش‌های عمیق‌تر اقیانوس، فلات قاره شیب بسیار آرامی دارد.
* **عمق کم:** عمق آن معمولاً از ۲۰۰ متر کمتر است و نور خورشید می‌تواند تا کف آن نفوذ کند.
* **ثروت طبیعی:** این مناطق به دلیل عمق کم و نور کافی، مملو از جانداران دریایی هستند و از نظر وجود ماهی‌ها و دیگر آبزیان بسیار غنی می‌باشند. به همین دلیل، اغلب مناطق مهمی برای ماهیگیری به شمار می‌روند.
* **ذخایر نفت و گاز:** در زیر بستر بسیاری از فلات‌های قاره، منابع ارزشمندی مانند نفت و گاز طبیعی یافت می‌شود.
* **وسعت متغیر:** پهنای فلات قاره در نقاط مختلف جهان یکسان نیست. در برخی سواحل بسیار پهن و در برخی دیگر بسیار باریک است.

به طور خلاصه، فلات قاره بخشی بسیار مهم و مفید از اقیانوس‌ها است که هم از نظر زیست‌محیطی و هم از نظر اقتصادی برای انسان‌ها اهمیت بسیار زیادی دارد.

فلات قاره چیست؟

فلات قاره که به آن سکو یا ایوان خشکی نیز گفته می‌شود، بخشی از حاشیه قاره است که در آب‌های کم‌عمق دریا قرار دارد. این ناحیه شیب بسیار کمی دارد و از انباشته شدن ماسه و رسوبات ساحلی تشکیل شده است. فلات قاره به آرامی و با شیبی ملایم به سمت بخش‌های عمیق‌تر اقیانوس ادامه پیدا می‌کند و معمولاً تا عمق حدود ۲۰۰ متری امتداد دارد.

در مورد چگونگی تشکیل فلات قاره دو دیدگاه اصلی وجود دارد: برخی آن را حاصل عقب‌نشینی ساحل می‌دانند و برخی دیگر معتقدند بر اثر انباشته شدن رسوبات ریز که به تدریج به سوی دریا ریزتر می‌شوند، پدید آمده است. در واقع، فلات قاره بخشی از خشکی است که زیر آب رفته است. این موضوع نه تنها از روی شبکه رودخانه‌های قدیمی آن قابل تشخیص است، بلکه وجود حفره‌ها و غارهای آهکی (کارست و لاپیز) در عمق این فلات نیز نشان می‌دهد که این بخش روزی خشکی بوده است.

فلات قاره‌ها به دلیل عمق کم آب، از تنوع زیستی بسیار بالایی برخوردارند، زیرا نور خورشید به خوبی به این مناطق می‌رسد. همچنین اگر رسوبات جمع‌شده در فلات قاره برای مدت طولانی از اکسیژن جدا بمانند، پس از میلیون‌ها سال می‌توانند به منابع ارزشمندی از سوخت‌های فسیلی تبدیل شوند.

تاریخچه فلات قاره

منطقه فلات قاره از نظر داشتن منابع نفت بسیار غنی است و از دهه ۱۹۴۰ میلادی، کشورها توانستند فناوری لازم برای استخراج این منابع را به دست آورند. این موضوع به ویژه از زمانی اهمیت بیشتری پیدا کرد که هری ترومن، رئیس جمهور وقت آمریکا، در ۲۸ سپتامبر ۱۹۴۵ اعلام کرد که منابع طبیعی فلات قاره در آب‌های نزدیک به ایالات متحده، متعلق به این کشور است.

پس از آن، ادعاهای مختلفی از سوی کشورهایی مانند آرژانتین و السالوادور مطرح شد که حتی حقوق خود را بر آب‌های روی فلات قاره و فضای بالای آن نیز گسترش دادند. همچنین کشورهایی مانند شیلی و پرو که از نظر جغرافیایی فلات قاره گسترده‌ای ندارند، ادعاهایی نسبت به آب‌های نزدیک به سواحل خود بیان کردند.

تعریف فلات قاره در «کنوانسیون مربوط به فلات قاره» که در سال ۱۹۵۸ در ژنو ارائه شد، به این شرح است:
الف) منطقه بستر و زیر بستر دریا در مجاور ساحل، اما در خارج از منطقه دریای سرزمینی تا عمق ۲۰۰ متر یا بیشتر تا جایی که عمق آب‌های فوقانی امکان بهره‌برداری از منابع طبیعی مذکور را میسر می‌سازد.
ب) بستر و زیر بستر مناطق مشابه در مجاور سواحل جزایر.

اما در ماده ۷۶ «کنوانسیون حقوق دریاها» مصوب ۱۹۸۲، دیگر اشاره‌ای به امکان بهره‌برداری از منابع نشد و در عوض، محدوده فلات قاره هر کشور دست کم ۲۰۰ مایل دریایی و حداکثر ۳۵۰ مایل دریایی از خط آغازین آب‌های سرزمینی در نظر گرفته شد.

ویژگی هایی در مورد فلات قاره

در برخی مناطق، فلات قاره بسیار پهناور است. برای نمونه، فلات قاره دریای شمال حدود ۱۰۰۰ کیلومتر گستردگی دارد و از نروژ تا نزدیکی انگلستان امتداد یافته است. سطح این فلات کاملاً هموار نیست و در آن برآمدگی‌هایی دیده می‌شود که تغییرات عمق آب در آن‌ها بسیار کم است. برای مثال، در دریای شمال، شکل سطح فلات قاره تحت تأثیر حرکت یخچال‌های قدیمی قرار گرفته است.

روی فلات قاره معمولاً آثاری از شبکه‌های رودخانه‌ای دیده می‌شود که ادامه رودهای کنونی خشکی هستند و ویژگی‌هایی مانند پیچ‌وخم، دهانه رود، پدیده فرسایش و دره‌های باریک ایجادشده در سنگ‌بستر را دارند. نمونه آن رودخانه‌ای نزدیک سن تردیه در جنوب فرانسه است که از یک رشته‌کوه گرانیتی می‌گذرد و شکل آن کاملاً شبیه به رودخانه‌های خشکی است و اثری از ویژگی‌های دریایی در آن دیده نمی‌شود.

⇐ میانگین پهنای فلات قاره در سطح زمین حدود ۶۸ کیلومتر است.
⇐ عمق متوسطی که در آن شیب کف دریا تغییر می‌کند (لبه فلات قاره) تقریباً ۱۳۰ متر است. در گذشته این عدد را ۲۰۰ متر در نظر می‌گرفتند که بر اساس محاسبات واحد دریایی (فاتوم) برابر با ۱۸۶ متر است و بیشتر از مقدار معمول است.
⇐ عمق متوسط در پهن‌ترین بخش فلات قاره ۶۴ متر است.
⇐ در ۶۰ درصد از پروفیل فلات قاره، اختلاف ارتفاع برجستگی‌ها حدود ۲۰ متر است.
⇐ در ۳۵ درصد از پروفیل آن، عمق فرورفتگی‌ها حدود ۲۰ متر است.
⇐ میانگین شیب فلات قاره تنها ۷ دقیقه است.

رسوبات فلات قاره

بیشتر مواد روی فلات قاره از نوع رسوبات تخریبی مانند ماسه و گل هستند. این نوع رسوبات در بین لایه‌های سنگی زمین نیز بسیار دیده می‌شوند. فلات قاره دارای همان مواد معدنی است که در خشکی یافت می‌شود و به ویژه نفت به مقدار زیاد در آن وجود دارد. امروزه، جستجو برای یافتن نفت در فلات قاره، به ویژه در دریای شمال، بسیار مهم است.

برخی از این رسوبات تخریبی توسط باد (مانند خاکستر آتشفشان یا گرد و خاک و ماسه‌های بیابان‌ها)، برخی دیگر توسط یخچال‌های طبیعی (مواد به جا مانده از کوه‌های یخی) و یا توسط جریان‌های آب (مانند ماسه‌های ریز و گل‌های ساحلی شبیه به گل‌های موجود در دهانه خلیج‌ها) به دریا آورده شده‌اند. بخش اصلی رسوبات تخریبی فلات قاره منشأ بادی دارد.

بزرگترین فلات قاره جهان

بزرگ‌ترین ناحیهٔ کم‌عمق دریایی در جهان، فلات قاره سیبری است که در اقیانوس منجمد شمالی قرار گرفته و پهنای آن به ۱۵۰۰ کیلومتر می‌رسد. یک فلات قاره مهم دیگر نیز در دریای چین جنوبی وجود دارد که با نام فلات ساندرا شناخته می‌شود. علاوه بر این‌ها، دریای شمال و خلیج فارس هم دارای فلات قاره هستند.
فلات قاره خلیج فارس به خاطر منابع سرشار انرژی که در آن نهفته است، یکی از مهم‌ترین مناطق کم‌عمق دریایی در سراسر جهان به شمار می‌رود.