با هم سری به دنیای جذاب ظروف سنگی بزنیم!
این روزها کمتر کسی از ظروف سنگی برای پخت و پز یا سرو غذا استفاده می‌کند، اما این ظروف داستان های زیادی برای گفتن دارند. در گذشته‌های دور، مردم از سنگ، کاسه و هاون درست می‌کردند. این ظروف بسیار بادوام و محکم بودند و سال ها برای آنها کار می‌کردند.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این ظروف، خنک نگه داشتن آب در روزهای گرم بود. قبل از پیدایش یخچال، مردم آب را در کوزه‌های سنگی نگه می‌داشتند تا همیشه یک نوشیدنی خنک داشته باشند.
امروزه شاید ظروف سنگی بیشتر جنبه تزئینی پیدا کرده باشند و در دکوراسیون خانه از آنها استفاده شود، اما هنوز هم در بعضی مناطق، آشپزی با این ظروف رواج دارد، چون برخی معتقدند غذا در این ظروف طعم بهتری پیدا می‌کند.
شناخت این ظروف قدیمی، مثل یک سفر در زمان است که ما را با زندگی و فرهنگ گذشتگان آشنا می‌کند.
ظروف سنگی از گذشته‌های دور تا به امروز، نقش مهمی در زندگی انسان‌ها ایفا کرده‌اند. این ظروف سخت و بادوام، برای کاربردهای گوناگونی ساخته شده‌اند؛ از ساخت کاسه و دیگ‌های آشپزی گرفته تا خلق مجسمه‌ها و آثار هنری زیبا. در این نوشته، به ارزش تاریخی این ظروف، خوبی‌ها و کاستی‌های آنها می‌پردازیم و در پایان، روش درست استفاده از ظروف سنگی را برای تازه‌کارها توضیح خواهیم داد.
ظروف سنگی چیست؟
ظروف سنگی از جنس سنگ خاصی به نام سرپانتین ساخته می‌شوند. این محصولات در شکل‌های گوناگونی مانند قابلمه، ماهیتابه، لیوان، فنجان و بشقاب تولید می‌شوند. این ظروف ایده‌ی خود را از طبیعت گرفته‌اند و تحمل بالایی در برابر حرارت دارند. امروزه دیگ‌های سنگی به عنوان مناسب‌ترین وسیله برای پخت و پز شناخته می‌شوند.
استفاده از ظروف سنگی در طول تاریخ
برای قرن‌های متمادی، مردم در نقاط مختلف جهان از ظروف سنگی استفاده می‌کردند. دلایل این انتخاب عبارت‌اند از:
۱- ماندگاری بالا: یکی از اصلی‌ترین دلایل استفاده از ظروف سنگی، مقاومت بسیار زیاد آنها بود. این ظروف حرارت بالا را به خوبی تحمل می‌کردند و نسبت به ظروف گلی یا سفالی کمتر می‌شکستند. همین ویژگی باعث می‌شد برای نگهداری غذا، آب و دیگر مواد خوراکی بسیار مناسب باشند.
۲- قابلیت ساخت انواع شکل‌ها: سنگ ماده‌ای بود که به راحتی می‌شد آن را به شکل‌های گوناگون درآورد. از آن برای ساخت انواع محصولات مانند گلدان، بشقاب، کوزه و حتی وسایل تزئینی مثل مجسمه و آثار هنری استفاده می‌شد. هر فرهنگی بسته به نیاز خود از این ظروف به روش‌های مختلفی بهره می‌برد؛ از آشپزی و انبار کردن مواد گرفته تا مراسم آیینی و تزئینات.
۳- مقاومت در برابر رطوبت و نشت: ظروف سنگی معمولاً منفذ ندارند، به همین دلیل برای نگهداری مایعات بسیار ایده‌آل هستند. این ویژگی از نشت یا جذب مایعات جلوگیری می‌کند و در زمان‌های قدیم اهمیت بسیار زیادی در حفظ مواد غذایی و نوشیدنی‌ها داشت.
۴- زیبایی و هنر: بسیاری از ظروف سنگی به خاطر ظاهر زیبایشان مورد توجه قرار می‌گیرند. هنرمندان با استفاده از سنگ، ظروفی با طراحی‌های چشم‌نواز می‌ساختند که نشان‌دهنده‌ی سطح هنری دوران خود بود. همچنین با روش‌هایی مانند لعاب‌کاری و تزئین سطح ظرف، جلوه‌ی منحصربه‌فردی به آن می‌بخشیدند.
مزایا و معایب استفاده از ظروف سنگی
هر وسیله‌ای در کنار فواید زیادی که دارد، ممکن است نکات منفی هم داشته باشد. در ادامه، خوبی‌ها و بدی‌های استفاده از این ظرف‌ها را بررسی می‌کنیم:
مزایای استفاده از ظرف سنگی
استفاده از قابلمه‌های سنگی به صرفه‌جویی در مصرف انرژی کمک می‌کند، زیرا این ظرف‌ها گرمای کمی را به خود جذب می‌کنند و غذا را به آرامی و با حرارت ملایم می‌پزند. در نتیجه، آب غذا به سرعت بخار نمی‌شود و علاوه بر کاهش مصرف انرژی، مواد معدنی و ویتامین‌های موجود در غذا نیز حفظ می‌شوند.
این ظروف برخلاف ظروف تفلون یا سرامیکی، هیچ ماده مضری به غذا اضافه نمی‌کنند و از نظر بهداشتی کاملاً سالم و طبیعی هستند.
استفاده از این نوع ظرف‌ها باعث می‌شود میزان مواد معدنی، آهن و منیزیم در بدن افزایش یابد.
داخل ظرف با هیچ ماده شیمیایی یا مصنوعی پوشانده نشده است، بنابراین هیچ آسیبی برای سلامتی ندارد.
داخل این ظرف‌ها خط و خش نمی‌افتد و مشکلاتی که هنگام استفاده از ظروف نچسب وجود دارد، در اینجا مشاهده نمی‌شود.
استفاده از این ظروف از نظر پزشکی فواید زیادی دارد؛ مانند: پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه، بهبود عملکرد کبد و کلیه، بازیابی انرژی بدن، بهتر شدن کیفیت خواب و…
معایب قابلمه‌های سنگی
این ظروف ویژگی‌های مثبت زیادی دارند، اما در کنار آنها چند نکته منفی هم وجود دارد که بهتر است در نظر بگیرید:
۱. **وزن زیاد**: این ظروف نسبت به انواع دیگر سنگین‌تر هستند و جابه‌جایی آنها سخت‌تر است. این موضوع مخصوصاً زمانی که قابلمه پر از مواد غذایی است و وزن آن بسیار افزایش می‌یابد، کار کردن با آن را دشوار می‌کند.
۲. **حساسیت در برابر ضربه**: اگرچه این ظروف از بسیاری از ظروف سفالی و سرامیکی مقاوم‌تر هستند، اما در صورت برخورد شدید یا استفاده نادرست ممکن است ترک بردارند یا بشکنند. پس باید در نگهداری از آنها دقت بیشتری به خرج داد.
۳. **قیمت بالا**: ظروف سنگی مرغوب به دلیل مواد اولیه و روش‌های ساخت خاصی که دارند، معمولاً قیمت بالاتری دارند. این مسئله ممکن است برای افرادی که بودجه محدودی دارند، یک عیب محسوب شود.
۴. **نگهداری طولانی‌مدت گرما**: اگرچه این ویژگی برای بعضی از غذاها مفید است، اما در مواردی که نیاز داریم دمای ظرف به سرعت تغییر کند، ممکن است مشکل‌ساز شود. چون این ظروف دیر گرم می‌شوند و دیر هم سرد می‌شوند.
طرز استفاده از دیگ سنگی برای اولین بار
وقتی یک ظرف سنگی جدید می‌خرید، معمولاً روی سطح داخلی و بیرونی آن یک لایه خاک وجود دارد. اول با یک دستمال نرم این خاک را پاک کنید، اما ظرف را نشویید.
بعد، تمام سطح داخلی و بیرونی ظرف را با یک روغن خوراکی یا دنبه چرب کنید. سپس بگذارید ظرف به مدت ۲۴ ساعت بماند تا روغن به خوبی جذب آن شود.
پس از یک روز، ظرف را با یک اسفنج نرم بشویید. حالا ظرف سنگی شما آماده استفاده است.
بعضی افراد پیشنهاد می‌کنند که برای محکم‌کاری و آب‌بندی بهتر، بار اول در این ظرف، سوپ جو یا غذاهای لعاب‌دار بپزید. این کار به سلیقه شما بستگی دارد. اما اگر ظرف سنگی شما نشتی داشت، می‌توانید به این روش آن را کاملاً آب‌بندی کنید:
حدود ۸۰ درصد حجم قابلمه را با آب پر کنید. سپس مقداری جو پوست‌کنده، گندم پوست‌کنده و مقدار زیادی زردچوبه به آن اضافه کنید.
قابلمه را روی حرارت کم قرار دهید و بگذارید چند ساعت بجوشد تا مواد داخل آن لعاب بیندازد. بعد شعله را خاموش کنید و صبر کنید تا محتویات درون ظرف کاملاً خنک شود. با این روش، ظرف سنگی شما کاملاً آب‌بندی می‌شود.