طاق شاه عباسی، یکی از شاهکارهای معماری ایران در دوران صفویه است که به دستور شاه عباس اول ساخته شد. این طاق‌های زیبا معمولاً در مسیر رودخانه‌ها و مناطق کوهستانی به عنوان پل یا برای تنظیم جریان آب ساخته شده‌اند.
این طاق‌ها با طراحی محکم و ظریف خود، نه تنها کاربرد عملی داشته‌اند، بلکه نشان‌دهنده هنر و مهارت معماران ایرانی در آن دوران هستند. مصالح به کار رفته در ساخت آن‌ها عمدتاً سنگ و آجر بوده که با دقت زیادی روی هم چیده شده‌اند.
بسیاری از این طاق‌ها پس از گذشت صدها سال، هنوز پابرجا هستند و به عنوان نمادی از تاریخ و تمدن غنی ایران شناخته می‌شوند. این بناهای تاریخی، امروزه هم مورد بازدید گردشگران داخلی و خارجی قرار می‌گیرند و یادآور عظمت ایران در عصر صفوی هستند.
اگر به شهر طبس سفر کرده باشید یا در مورد جاذبه‌های تاریخی آن تحقیق کرده باشید، حتماً در اولین بررسی‌ها به نام طاق شاه عباسی برمی‌خورید. این طاق، گوهری درخشان در دل روستای خرو به شمار می‌رود.
طاق شاه عباسی را می‌توانیم چشم‌اندازترین و خارق‌العاده‌ترین بنای تاریخی طبس بدانیم که دارای چندین عنوان و رکورد منحصربه‌فرد است. این بنا در حقیقت یک سد قدیمی با بلندای ۶۰ متر است که برای ۵۵۰ سال، عنوان بلندترین سد جهان را در اختیار داشته است. این سازه شگفت‌انگیز در روستای کهن خرو، که قدمتی ۷۰۰ ساله دارد و در ۲۷ کیلومتری شهر طبس جای گرفته، قرار دارد.
طرح بنای طاق شاه عباسی
طاق شاه عباسی، یک سازه تاریخی بی‌نظیر در ایران است که از زمان حکومت صفویان به جا مانده. این بنا نه تنها قدیمی‌ترین و بزرگترین سد قوسی در جهان محسوب می‌شود، بلکه به خاطر نازک بودن بخش فوقانی آن که تنها یک متر عرض دارد، به عنوان باریک‌ترین سد دنیا نیز شناخته شده است. بخش قوسی شکل و آجری سد، بر روی پایه‌های سنگی در دو سوی دره استوار شده است.
بلندی این طاق آجری به ۱۱ متر می‌رسد. این سد در یک دره باریک ساخته شده که علاوه بر کنترل سیلاب‌ها، باعث می‌شود بیشترین بهره از آبی که پشت آن جمع می‌شود، برداشت شود. به دلیل محل قرارگیری دریچه خروجی سد، هیچ گونه رسوبی در پشت آن انباشته نمی‌گردد و همین ویژگی باعث شده این سازه قرن‌ها بدون نیاز به تعمیر و بازسازی به فعالیت خود ادامه دهد.
ساختار سد
طاق بلندی که از دو سوی رودخانه به سمت بالا کشیده شده، در بلندترین نقطه به ۱۷ متر می‌رسد. این بخش، قدیمی‌ترین قسمت سد به شمار می‌رود. چیدمان آجرها به شکل کمان و دایره‌وار تا بدنه کوه ادامه دارد و همین موضوع، استحکام بسیار خوبی به سازه بخشیده است. در بالاترین نقطه سد، یعنی بخش تاج، سازه به صورت یک قوس بزرگ درآمده تا بتواند عرض زیاد دره را به خوبی پوشش دهد. به باور بسیاری، بخش بالایی سد در دوره شاه‌عباس ساخته شده است.
بر روی دیواره‌های سد، تصویر چند بز کوهی به صورت کنده‌کاری روی سنگ دیده می‌شود که به نظر می‌رسد نمادی از آرزوی برکت و فراوانی باشد. عمر این سنگ‌نگاره‌ها تا هفت‌هزار سال تخمین زده می‌شود.
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این سد در مقایسه با دیگر سدها، نازک بودن بخش بالایی آن است. این قسمت با وجود ضخامت کم (حدود یک متر)، به دلیل شکل قوسی و مدورش، مقاومت بسیار خوبی در برابر سیل‌های شدید رودخانه نهرین دارد. همچنین استفاده از سنگ‌های درشت در این بخش، به استواری بیشتر آن کمک کرده است. امروزه کارشناسان و مهندسان، از این سد به عنوان نمونه‌ای کمنظیر و مهندسی‌شده در زمینه معماری سدهای آبی یاد می‌کنند.
کلام پایانی
سد و طاق شاه‌عباسی، بنایی بی‌همتا در میان آثار تاریخی است که با گذشت سال‌های بسیار، همچنان از شهر طبس در برابر سیلاب‌های رودخانه نهرین محافظت می‌کند. بر ماست که با شناخت و دیدن این شاهکار کهن، بیش از گذشته در پاسداری و نگهداری از چنین آثاری بکوشیم.
پیشنهادی: طاق بستان کجاست