کنجکاو هستید که بیشتر با صورت‌های فلکی آشنا شوید؟
به آسمان شب نگاه کنید. این نقوش زیبا و خیالی که از ستاره‌ها ساخته شده‌اند، صورت‌های فلکی نام دارند. انسان‌ها از دیرباز با وصل کردن ستاره‌ها به یکدیگر با خطوط فرضی، این شکل‌های جذاب را در آسمان خلق کرده‌اند و برای هر کدام داستان‌ها و افسانه‌های خود را ساخته‌اند.
این صورت‌های فلکی نه تنها زیبا هستند، بلکه مانند یک نقشه آسمانی عمل می‌کنند و به ستاره‌شناسان کمک می‌کنند تا موقعیت اجرام آسمانی را راحت‌تر پیدا کنند.
پس دفعه بعد که به ستاره‌ها نگاه کردید، سعی کنید این شکل‌های شگفت‌انگیز را پیدا کنید و از دیدن این شاهکار طبیعی لذت ببرید.
حتما برایتان جذاب است که بدانید صورت فلکی به چه چیزی گفته می‌شود.
صورت‌های فلکی در واقع دسته‌هایی از ستاره‌ها هستند که وقتی به آسمان شب نگاه می‌کنیم، الگوها و شکل‌های مشخصی را می‌سازند. این الگوها معمولاً یادآور نام حیوانات، شخصیت‌های افسانه‌ای یا چیزهای شناخته‌شده هستند. انسان‌ها از زمان‌های بسیار قدیم این صورت‌ها را می‌شناختند و از آنها برای پیدا کردن مسیر، کشتیرانی و مطالعه ستاره‌ها استفاده می‌کردند.
تاریخچه
بر اساس کاوش‌های باستانی، بشر از عصر سنگ که بیش از سی هزار سال پیش بوده، به گروه‌های ستاره‌ای در آسمان توجه داشته است. در غار لاسکو واقع در جنوب فرانسه، نقاشی‌هایی از حیوانات و نمادهایی دیده می‌شود که شباهت زیادی به صور فلکی شناخته‌شده امروزی دارند. برای نمونه، نقش خوشه ستاره‌ای پروین در کنار خوشه قلائص (صورت فلکی گاو) در میان این نگاره‌ها به چشم می‌خورد.
در دوره نوسنگی، یعنی تقریباً ده هزار سال قبل، انسان‌ها به جای آن که تنها شکارگر یا خوراک‌جوب باشند، شروع به کشت و کار و پرورش دام کردند. این دگرگونی در شیوه زندگی، باعث شد تا تغییرات آسمان و گردش فصل‌ها برایشان اهمیت بیشتری پیدا کند. در آن زمان، مردم متوجه شدند که خورشید در طول سال در آسمان جابه‌جا می‌شود و از میان گروه‌های ستاره‌ای گوناگون عبور می‌کند. همین موضوع، بر ارزش و اهمیت صور فلکی افزود.
در عصر باستان، مردمان مناطق مختلف جهان، صورت‌های فلکی متفاوتی را شناسایی کردند. بعضی از این صورت‌ها بسیار شبیه به هم بودند و برخی دیگر کاملاً متفاوت به نظر می‌رسیدند. سرانجام در سال ۱۹۳۰، اتحادیه بین‌المللی نجوم، تعداد ۸۸ صورت فلکی را به عنوان صورت‌های رسمی آسمان معرفی کرد. این صور فلکی بر پایه شباهت ظاهری ستاره‌ها به یکدیگر و همچنین بر اساس افسانه‌ها و فرهنگ‌های گوناگون جهانی انتخاب شدند.
اهمیت و کاربرد صورت های فلکی
صورت‌های فلکی در طول تاریخ کاربردهای گوناگونی برای انسان‌ها داشته‌اند. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، از این صورت‌های آسمانی برای پیدا کردن مسیر، حرکت در دریاها و خشکی، مطالعه ستارگان و همچنین در زمینه‌های فرهنگی و آیینی استفاده می‌شده است.
جهت‌یابی و ناوبری
ستاره‌های آسمان شب می‌توانند مانند یک نقشه راهنمای طبیعی برای پیدا کردن مسیرها به کار روند. برای نمونه، مجموعه ستاره‌های خرس بزرگ (دب اکبر) کمک می‌کند تا جای ستاره قطبی و سمت شمال را تشخیص دهیم.
نجوم
صورت‌های فلکی ابزارهایی هستند که برای بررسی و شناخت ستاره‌ها و دیگر پدیده‌های آسمان به کار می‌روند. اخترشناسان با کمک این صورت‌ها می‌توانند ستارگان مختلف را تشخیص دهند و مکان دقیق آنها را در آسمان مشخص کنند.
اهداف فرهنگی و مذهبی
صورت‌های فلکی از دیرباز در میان ملل و ادیان گوناگون جایگاه ویژه‌ای داشته‌اند. این پدیده‌های آسمانی همواره در افسانه‌ها و روایت‌های مختلف مردمی به کار رفته‌اند. همچنین از مجموعه ستارگان دب اکبر می‌توان برای تعیین جهت قبله نیز بهره برد.
انواع صور فلکی
ستارگان آسمان شب در گروه‌هایی دسته‌بندی می‌شوند که به آنها صورت فلکی می‌گویند. این صورت‌های فلکی به طور کلی در دو گروه اصلی جای می‌گیرند.
صورت‌های فلکی زودیاک
بابلی‌ها بودند که این گروه‌های ستاره‌ای را در آسمان مشخص کردند و نام آن را دایره‌البروج گذاشتند. این دایره‌البروج در مسیری قرار دارد که خورشید در طول سال در آسمان طی می‌کند. پژوهشگران بیان می‌کنند که خورشید از میان تمام این صورت‌های فلکی عبور می‌کند و از این صورت‌ها برای تشخیص زمان و فصل‌های سال استفاده می‌شده است.
در گذشته، به نظر می‌رسد که صورت‌های فلکی دایره‌البروج ۱۳ عدد بودند [حَمَل (بره)، ثور (گاو)، جوزا (دو پیکر)، سرطان (خرچنگ)، اسد (شیر)، دوشیزه (سنبله)، میزان (ترازو)، عقرب (کژدم)، قوس (کماندار)، جَدّی (بزغاله)، دلو (ریزنده آب)، حوت (ماهی) و حوّا (مار افسای-حامل مار)]. اما چون بابلی‌ها می‌خواستند تعداد این صورت‌های فلکی با تعداد ماه‌های سال برابر باشد، صورت فلکی حوا را از لیست حذف کردند و تعداد آنها را به ۱۲ عدد کاهش دادند.
صورت‌های فلکی غیر زودیاک
این گروه‌های ستاره‌ای در بیرون از مسیر اصلی خورشید و سیارات قرار گرفته‌اند و در همه جای آسمان شب دیده می‌شوند. مردم از این صورت‌های فلکی برای کارهای گوناگونی مانند ستاره‌شناسی، پیدا کردن مسیر و همچنین در زمینه فرهنگ و آیین‌های خود استفاده می‌کنند. به چند نمونه از کاربردهای این صورت‌های فلکی توجه کنید:
صورت فلکی شکارچی برای تشخیص زمان طلوع و غروب خورشید به کار می‌رود.
ستارگان دب اکبر کمک می‌کنند تا جهت شمال را پیدا کنیم.
صورت فلکی شیر برای تشخیص فصل و زمان سال مورد استفاده قرار می‌گیرد.
صورت فلکی گاو نر نیز برای تشخیص زمان مناسب کشت و زرع استفاده می‌شود.
معروف‌ترین صورت های فلکی
اوریون: این صورت فلکی به نام “شکارچی” شناخته می‌شود و بزرگترین و شناخته‌شده‌ترین مجموعه ستاره‌ها در آسمان شب است. در میان ستارگان آن، سه ستاره پرنور وجود دارند که در کنار هم قرار گرفته‌اند و به آنها “کمربند اوریون” می‌گویند.
خرس بزرگ: این مجموعه ستاره‌ای که به آن دب اکبر هم گفته می‌شود، از هفت ستاره پرنور تشکیل شده که در تاریکی شب به خوبی دیده می‌شوند. این گروه ستاره‌ای، راهنمای بسیار خوبی برای پیدا کردن جهت شمال، مسیریابی و حتی تعیین جهت قبله است. دب اکبر مشهورترین الگوی ستاره‌ای در سراسر جهان محسوب می‌شود.
خرس کوچک: این صورت فلکی که دب اصغر نام دارد، بهترین راهنما برای یافتن ستاره قطبی و جهت شمال است. دلیل معروفیت این مجموعه ستاره‌ای، نزدیکی آن به ستاره قطبی است. مردم ساکن در نیمه شمالی کره زمین می‌توانند ستاره قطبی را درست در امتداد این صورت فلکی ببینند.
شیر: این صورت فلکی به دلیل شکل آن که شبیه یک شیر است، به این نام خوانده می‌شود. این مجموعه ستاره‌ای در فصل تابستان در آسمان نمایان می‌شود و دارای ستاره درخشانی به نام “قلب شیر” است.
گاو: نام این صورت فلکی به خاطر شباهت آن به یک گاو انتخاب شده است. این گروه ستاره‌ای در آسمان زمستان قابل مشاهده است و ستاره درخشان آن “آلفا ثوری” نام دارد.
جمع‌بندی
ستاره‌های آسمان شب، که به صورت‌های فلکی معروفند، همیشه تماشایی و جذاب بوده‌اند. این صورت‌های فلکی بخشی از گنجینه فرهنگی و دانش انسان‌ها به شمار می‌روند و قرن‌هاست که مردم به آنها می‌نگرند و درباره‌شان تحقیق می‌کنند. معمولاً اسم هر صورت فلکی از روی حیوانات، افسانه‌ها یا چیزهای شناخته‌شده انتخاب شده است. مثلاً صورت فلکی شکارچی، که به آن اوریون می‌گویند، از یک شکارچی قوی‌هیکل و افسانه‌ای در داستان‌های یونان باستان گرفته شده است. اوریون همیشه با آرتمیس (الهه شکار و طبیعت وحش یونان) به شکار می‌رفت و سرانجام با تیر کمان آرتمیس کشته شد.
درباره علم نجوم