سی و سه پل، که با نام پل اللهوردیخان نیز شناخته می‌شود، یکی از شگفتی‌های معماری در شهر اصفهان است. این پل نه تنها برای عبور و مرور ساخته شده، بلکه مکانی برای گردش، دیدار و لذت بردن از مناظر زیبای رودخانه زاینده‌رود است.
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد این پل، معماری هوشمندانه آن است. در زیر طاق‌های پل، سیستم آبرسانی دقیقی وجود دارد که آب را به باغ‌ها و زمین‌های اطراف می‌رساند. همچنین، در گذشته در بخش‌هایی از پل، دیوارهای بلندی ساخته بودند که در روزهای گرم تابستان، فضای داخلی پل را خنک و دلپذیر می‌کرد.
این پل با سی و سه دهانه خود، در شب‌ها با نورپردازی زیبا، جلوه‌ای تماشایی پیدا می‌کند و به یکی از نمادهای مهم تاریخی و فرهنگی ایران تبدیل شده است.
سی و سه پل از بناهای تاریخی و دیدنی شهر اصفهان است که هم برای گردشگران جذابیت دارد و هم به خاطر معماری زیبا و هنرمندانه‌اش، توجه هر کسی را به خود جلب می‌کند. این نوشته می‌کوشد تا اطلاعاتی درباره‌ی پیشینه، سال احداث، ویژگی‌های معماری و شگفتی‌های پنهان این پل در اختیار شما بگذارد.
تاریخچه سی و سه پل
منطقه چهار باغ در زمان صفویه یکی از مهم‌ترین بخش‌های شهر اصفهان به شمار می‌رفت. این منطقه دارای دو خیابان اصلی بود که به صورت عمود بر هم قرار داشتند. سی و سه پل در راستای یکی از این خیابان‌ها ساخته شد تا چهار باغ عباسی را به محله‌های چهار باغ بالا، عباس‌آباد، باغ هزار جریب و جلفا متصل کند.
ساخت سی و سه پل بر روی رودخانه زاینده‌رود، در سال ۱۰۰۸ هجری قمری و در دوازدهمین سال پادشاهی شاه عباس اول آغاز شد. معمار این پل، استاد حسین بنا اصفهانی بود و ساخت آن در سال ۱۰۱۱ و تحت نظارت اللهوردیخان، سردار نامدار شاه عباس، به پایان رسید.
این پل ۲۹۵ متر طول، ۱۴ متر عرض و ۳۳ دهانه دارد و در پانزدهم دی‌ماه سال ۱۳۱۰ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. در سال ۱۳۳۰، مصطفی خان مستوفی که در آن زمان شهردار اصفهان بود، زمین‌های اطراف پل را مرمت کرد، مسیر آب را بازسازی نمود و در بخش شمالی پل یک دیوار سنگی بنا نهاد که آثار آن تا امروز باقی است.
سی و سه پل که امروزه نماد شهر اصفهان شناخته می‌شود، در گذشته محل گردهمایی بزرگان، شاعران، مسئولان و مردم عادی بود و جشن‌های گوناگونی به‌ویژه در دوره صفویه در آن برگزار می‌شد. یکی از این جشن‌ها، جشن آب‌پاشان نام داشت. در این مراسم که هر سال در سیزدهم تیرماه برپا می‌شد، مردم روی پل جمع می‌شدند و با پاشیدن آب و گلاب به یکدیگر، روزی شاد و به یاد ماندنی را در کنار هم سپری می‌کردند.
جشن نوروزی نیز از دیگر مراسم‌های مهم بود که به مدت هفت روز همراه با پاشیدن گل و تزئین چراغ در اطراف پل انجام می‌شد. همچنین ارامنه ساکن جلفای اصفهان در زمان صفویه، مراسم خاج‌شویان خود را در این مکان برگزار می‌کردند.
هر سال در ۲۴ دی‌ماه، هم‌زمان با غسل تعمید حضرت مسیح، مسیحیان می‌توانستند خود را در آب جاری زاینده‌رود شست‌وشو دهند. همچنین در این روز به ارامنه اجازه داده می‌شد تا کالاهای خود را در میدان نزدیک پل با مردم اصفهان مبادله کنند، اما حق عبور از پل را نداشتند.
معماری سی و سه پل
سی و سه پل یکی از بهترین و زیباترین پل‌های ایران است که هنر مهندسی و معماری را با هم ترکیب کرده است. این پل با نمای آجری و ساده خود، در پهن‌ترین بخش رودخانه زاینده‌رود و در دو طبقه ساخته شده است.
افراد می‌توانند از هر دو طبقه‌ی پل عبور کنند. در طبقه دوم دیوارهایی وجود دارد که از مردم در برابر بادهای تند و خطر افتادن در رود محافظت می‌کند. همچنین طاق‌نماهای کوچکی در طول پل ساخته شده که می‌توان روی آنها نشست و از دیدن طبیعت اطراف لذت برد.
برای ساخت این پل روی زمین نرم و شنی رودخانه، ابتدا زمین را تا ۳۰ متر عمق با کوبیدن شمع‌های محکم، مقاوم کردند تا بتواند وزن پل را تحمل کند و از گزند رطوبت در امان بماند.
مصالح به کار رفته در این پل شامل آجر برای بخش‌های پایینی و گچ و ساروج برای بخش‌های بالایی است. در گذشته، معماران ایرانی با مخلوط کردن خاک رس، خاکستر، آهک و الیاف گیاهی، ماده‌ای به نام ساروج درست می‌کردند که در ساختمان‌سازی از آن استفاده می‌شد.
عجایب سی و سه پل
سی و سه پل، بلندترین و بزرگ‌ترین پلی است که روی رودخانه زاینده‌رود احداث شده و در میان یازده پل این رود، طویل‌ترین به شمار می‌رود. وقتی که سی و سه قوس آن در آب منعکس می‌شود، چشم‌اندازی تماشایی و رویایی پدید می‌آید.
به گفته متخصصان، پایه‌ها و مصالح به کار رفته در ساخت این پل طوری طراحی شده که هر چه بیشتر در معرض رطوبت باشد، محکم‌تر و بادوام‌تر خواهد بود. در امتداد پل، پیاده‌روهایی در نظر گرفته شده که مردم می‌توانند در آن قدم بزنند و به صدای آرامش‌بخش جریان آب در زیر پل گوش بسپارند.
همچنین در دو طرف پل، طاق‌هایی وجود دارد که از یک سو رو به رودخانه و از سوی دیگر به فضای داخلی پل راه دارند. این طاق‌ها که در مجموع دارای ۹۹ طاقچه هستند، یک مسیر سرپوشیده و کم‌عرض برای تردد بازدیدکنندگان فراهم کرده‌اند. در گذشته، داخل این طاقچه‌ها تابلوهای نقاشی نصب بود که امروزه دیگر خبری از آنها نیست.
علت نامگذاری سی و سه پل اصفهان
برخی از افراد فکر می‌کنند که دلیل نامگذاری این پل به “سی و سه پل” این است که اللهوردیخان، که سازنده پل بوده، اهل گرجستان بوده و الفبای زبان گرجی ۳۳ حرف دارد؛ به همین خاطر نام پل را سی و سه پل گذاشته‌اند.
عده دیگری نیز بر این باورند که عدد ۳۳ نماد آناهیتا، ایزدبانوی آب در ایران باستان، است.
اما حقیقت این است که این پل در ابتدا ۴۰ دهانه یا چشمه داشته است. بعدها به دلایلی مانند کاشت درختان یا تغییر مسیر رودخانه، برخی از این دهانه‌ها از بین رفته و در نهایت فقط ۳۳ دهانه باقی مانده است. به همین دلیل نمی‌توان به دو نظر قبلی اطمینان کرد.
در کتاب‌های تاریخی نام‌های دیگری نیز برای این پل نوشته شده است، مانند:
پل اللهوردیخان — اللهوردیخان از سرداران مشهور شاه عباس بود که مسئولیت کامل کردن ساخت پل را بر عهده داشت. برخی نیز نوشته‌اند که او هزینه ساخت پل را از جیب خود پرداخته، اما درستی این گفته دقیقاً مشخص نیست.
پل چهل چشمه، پل سی و سه چشمه، پل شاه عباسی و پل جلفا از دیگر نام‌هایی هستند که برای این پل به کار رفته است.
سی و سه پل در معرض آسیب
امروزه دو مشکل اصلی، پل سی و سه پل را در معرض خطر قرار داده است:
– معماری این پل به گونه‌ای است که برای استحکام به رطوبت نیاز دارد. بنابراین، خشک شدن زاینده‌رود و نبود جریان آب کافی، به مرور زمان باعث نشست و آسیب دیدن پل خواهد شد.
– مشکل دیگر، عملیات حفاری در نزدیکی پل برای احداث مترو است که این بنای تاریخی را نیز تهدید می‌کند.
سی و سه پل، گواهی زنده از چهارصد سال تاریخ این سرزمین است. کوشش برای محافظت از آن و نگهداری درست از این اثر، گنجینه‌ای ارزشمند را برای نسل‌های آینده به ارمغان خواهد گذاشت.