سنگ‌های رسوبی، همان‌طور که از نامشان پیداست، از انباشته شدن و فشرده شدن مواد مختلف در طی سال‌های بسیار طولانی به وجود می‌آیند. این مواد می‌توانند ذرات ریز و درشتی مانند شن، ماسه، خاک رس یا حتی بقایای موجودات زنده مانند صدف‌ها و اسکلت جانوران باشند.
این ذرات و بقایا که معمولاً توسط آب، باد یا یخ‿چ glaciers جابه‌جا می‌شوند، در نهایت در جایی مانند کف دریاها، دریاچه‌ها یا دشت‌ها ته‌نشین می‌شوند. با گذشت زمان، لایه‌های جدیدی روی لایه‌های قدیمی قرار می‌گیرند. وزن این لایه‌های بالایی، مواد ته‌نشین‌شده در پایین را تحت فشار بسیار زیادی قرار می‌دهد و آنها را به هم می‌فشارد. در این فرآیند، گاهی مواد معدنی موجود در آب، مانند سیمان، این ذرات را به یکدیگر می‌چسبانند و در نهایت یک سنگ سفت و محکم تشکیل می‌شود.
به همین دلیل است که ما اغلب در این نوع سنگ‌ها می‌توانیم لایه‌های مختلف یا حتی آثار و فسیل‌های موجودات قدیمی را ببینیم. این سنگ‌ها مانند کتابی هستند که تاریخچه زمین را برای ما روایت می‌کنند.
دانشمندان سال‌های زیادی است که برای پی بردن به گذشته زمین، به سراغ سنگ‌های رسوبی می‌روند. این سنگ‌ها مانند یک پوشش نازک، سطح سیاره ما را فرا گرفته‌اند. هر لایه از این سنگ‌ها، روایتگر داستان متفاوتی از رویدادهای زمین‌شناسی است.
سنگ‌های رسوبی در کنار سنگ‌های آذرین و دگرگونی، سه گروه اصلی سنگ‌های سازنده پوسته زمین محسوب می‌شوند. در ادامه، با چگونگی تشکیل این سنگ‌ها و کارهایی که از آنها برمی‌آید، آشنا خواهیم شد.
سنگ رسوبی چیست؟
سنگ‌های رسوبی، نوعی سنگ طبیعی هستند که طی میلیون‌ها سال در کف دریاها و رودخانه‌ها تشکیل می‌شوند. این سنگ‌ها از انباشته شدن و فشرده شدن مواد مختلف مانند خاک، ماسه، بقایای جانداران و مواد معدنی به وجود می‌آیند. این مواد معمولاً به‌تدریج در آب ته‌نشین شده و روی هم انباشته می‌شوند. با گذشت زمان، لایه‌های زیرین تحت فشار قرار گرفته و سفت می‌شوند و در نهایت به سنگ‌های لایه‌لایه تبدیل می‌گردند. از جمله این سنگ‌ها می‌توان به شن، ماسه‌سنگ، سنگ آهک و کنگلومرا اشاره کرد.
نحوه تشکیل شدن سنگ‌های رسوبی
سنگ‌های رسوبی چگونه به وجود می‌آیند؟ این فرآیند، روندی جالب و چندمرحله‌ای است.
در مرحله نخست، ذرات ریز و موادی مانند خاک، بقایای گیاهان و جانوران و مواد معدنی که در اثر گذشت زمان خرد شده‌اند، به وسیله باد، آب، یخ یا حتی حیوانات و پرندگان جابه‌جا می‌شوند. این مواد تا جایی حمل می‌شوند که دیگر نیروی کافی برای حمل آنها وجود نداشته باشد. در این هنگام، مواد در جایی آرام می‌نشینند. همه این اتفاقات به صورت طبیعی رخ می‌دهد و عاملی که آنها را جابه‌جا کرده، نقش چندانی در توقف آنها ندارد.
بعد از توقف و ته‌نشینی، مواد کمکم روی هم جمع می‌شوند. با گذشت سال‌های بسیار، این مواد بیشتر و بیشتر شده و لایه‌های رسوبی ضخیم‌تری تشکیل می‌دهند. در ادامه، فشار ناشی از وزن لایه‌های بالایی بر لایه‌های پایینی، باعث فشرده شدن آنها می‌شود. این فشار موجب می‌گردد مواد سفت‌تر و محکم‌تر شوند.
با سنگین شدن لایه‌های جدید روی لایه‌های قدیمی، آب بین ذرات خارج شده و مواد به تدریج سخت شده و به سنگ تبدیل می‌شوند.
راه دیگری هم برای تشکیل برخی از سنگ‌های رسوبی وجود دارد: موادی که در آب دریا حل شده‌اند، مثل نمک یا گچ، پس از تبخیر آب دریا، رسوب کرده و سنگ‌هایی مانند سنگ گچ و سنگ نمک را به وجود می‌آورند.
انواع سنگ‌های رسوبی
چگونگی تشکیل سنگ‌ها، نوع موادی که در آنها به کار رفته، مدت زمانی که برای تشکیل آنها صرف شده و میزان فشاری که تحمل کرده‌اند، همگی بر ویژگی‌های نهایی سنگ اثر می‌گذارند.
سنگ‌های رسوبی را می‌توان به چند گروه اصلی تقسیم کرد:
* **رسوبات سیلیسی:** این گروه شامل سنگ‌هایی مانند سنگ‌های رسی، ماسه‌سنگ‌ها، کنگلومرا و برش‌ها می‌شود.
* **رسوبات بیوشیمیایی:** این سنگ‌ها از مواد آلی به وجود می‌آیند. سنگ‌آهک، زغالسنگ، شیل نفتی و فسفات‌ها در این دسته قرار دارند.
* **رسوبات شیمیایی:** این نوع رسوبات از تبخیر آب به وجود می‌آیند. سنگ‌نمک و تراورتن نمونه‌هایی از این گروه هستند.
* **رسوبات آذرآواری:** این رسوبات از فعالیت‌های آتشفشانی ناشی می‌شوند. نمونه‌هایی از این دسته شامل رسوبات ریزشی، رسوبات جریانی، هیدروکلاستیک، اتوکلاستیک و اپی‌کلاستیک می‌باشد.
ویژگی سنگ های رسوبی
وقتی سنگ‌ها با یکدیگر فرق داشته باشند، طبیعتاً خصوصیاتشان هم متفاوت خواهد بود. در ادامه، به مهم‌ترین ویژگی‌های مشترک این سنگ‌ها اشاره می‌کنیم:
– واضح‌ترین ویژگی این سنگ‌ها، ظاهر قشری یا لایه‌لایه‌ی آنها و همچنین وجود آثار فسیل در داخل سنگ است که باعث تنوع زیاد در رنگ و نقش‌و‌نگار آنها شده است.
– این سنگ‌ها قیمت مناسبی دارند و به راحتی در دسترس هستند. علاوه بر این، در برابر شرایط آب‌وهوایی گوناگون مثل گرما، رطوبت، سرما و یخبندان مقاومند، به آسانی شکل می‌پذیرند و برش می‌خورند، در برابر آتش مقاوم و نسوزند و استحکام و دوام بالایی دارند.
کاربردهای گوناگون سنگ رسوبی
از همان روزهای اولیه که انسان‌ها شروع به ساختن خانه و سرپناه کردند، از سنگ استفاده می‌کردند. سنگ‌ها در سراسر جهان، یکی از مهم‌ترین موادی هستند که در ساختمان‌سازی به کار می‌روند و هنوز هم در صنعت ساخت‌وساز جایگاه ویژه‌ای دارند.
از سنگ‌ها برای موارد مختلفی استفاده می‌شود؛ مثلاً برای ساخت ستون‌های محکم، برای کف‌سازی و نماسازی داخل و بیرون ساختمان، برای پلکان و همچنین به عنوان عایقی در برابر صدا و گرما.
علاوه بر ساختمان‌سازی، سنگ‌های رسوبی در کارهای دیگر مثل کشاورزی، تولید کاغذ، استخراج معدن و احداث جاده‌ها نیز کاربرد دارند.
در نهایت باید گفت که سنگ‌های رسوبی از لایه‌های گوناگونی تشکیل شده‌اند که هر لایه، مواد و ترکیبات خاص خود را دارد. این سنگ‌ها تقریباً همه سطح قاره‌های زمین را پوشانده‌اند و منبع اصلی برای درک تاریخ زمین و زندگی انسان‌ها به شمار می‌روند. به همین دلیل، اهمیت و کاربرد زیادی برای بشر دارند.
سنگ کره چیست؟