عشایر یا کوچ‌نشینان، گروه‌هایی از مردم هستند که سبک زندگی سیّار و غیرثابت دارند. آنها به جای سکونت در شهرها یا روستاهای دائمی، در چادرها یا خانه‌های قابل حمل زندگی می‌کنند و برای یافتن چراگاه‌های تازه برای دام‌هایشان، به طور مداوم از جایی به جای دیگر نقل مکان می‌کنند.
این جوامع معمولاً در مناطق گسترده‌ای مانند کوهستان‌ها، دشت‌ها و بیابان‌ها زندگی می‌کنند. در ایران، عشایر در مناطقی مانند زاگرس، نواحی مرکزی و شمالی کشور پراکنده‌اند. آنها با تکیه بر دامداری و تولید محصولات دامی مانند گوشت، شیر و پشم، اقتصاد خود را می‌گردانند و نقش مهمی در تأمین این مواد دارند.
فرهنگ و سبک زندگی عشایر با طبیعت پیوندی عمیق دارد و مهارت‌های منحصربه‌فردی در زمینه تولید صنایع دستی مانند قالی‌بافی و گلیم‌بافی دارند که بخشی از هویت فرهنگی آنها محسوب می‌شود.
عشایر چه کسانی هستند؟
عشایر به گروه‌هایی از مردم گفته می‌شود که به شکل قبیله‌ای در یک ناحیه روستایی در کنار هم زندگی می‌کنند. در سراسر جهان، عشایر گوناگونی وجود دارند. هر قبیله‌ای که در یک منطقه زندگی می‌کند، آیین‌ها و رسم‌های ویژه خود را دارد. ویژگی دیگر عشایر این است که آنها با دگرگونی فصل‌ها، جابه‌جا شده و کوچ می‌کنند.
آشنایی با زندگی عشایری
عشایر به ریشه‌های قومی و خانوادگی خود سخت پایبند هستند. این دلبستگی باعث می‌شود که میان آنها اتحاد و یکپارچگی به وجود بیاید. زبان و آداب و رسوم مشترک، مانند رشته‌ای اعضای قبیله را به هم متصل می‌کند. آنها در شرایط سخت و هنگام بروز مشکلات، به یاری یکدیگر می‌شتابند. در گذشته، تعداد عشایر در جهان بیشتر بود؛ اما امروزه با گسترش شهرها و تغییر کاربری زمین‌های طبیعی و روستایی، محدوده زندگی عشایر کوچک‌تر شده است. شیوه زندگی آنها به صورت ساکن و دائمی نیست و هر چند مدت یکبار، برای زندگی به محیطی تازه کوچ می‌کنند.
شغل عشایر
در زندگی عشایری، کارهای سنگین‌تر معمولاً به مردان سپرده می‌شود. آنها بیشتر به کشاورزی و پرورش دام مشغولند. عشایر معمولاً رغبتی به کارهای صنعتی و بازرگانی نشان نمی‌دهند و چون افرادی قوی و خودکفا هستند، نیازهای خود را در درون قبیله برطرف می‌کنند. در بیشتر مناطق، عشایر از گله‌های حیواناتی مثل گوسفند، بز، شتر و گاو نگهداری می‌کنند و از فرآورده‌های این حیوانات برای تهیه گوشت، شیر، پشم و چرم استفاده می‌نمایند. شرایط زندگی و نگهداری از دام‌ها باعث می‌شود که عشایر در فصول مختلف سال، به مناطق تازه‌ای که چراگاه‌های مناسب دارد کوچ کنند.
عشایر علاوه بر این، مهارت‌های گوناگون دیگری هم دارند که باعث می‌شود کمتر به دیگران وابسته باشند. این مهارت‌ها شامل ساخت صنایع دستی، کارهای چوبی، خیاطی و سوزندوزی، حصیربافی و نیز ساخت سازه‌های سنتی است. برخی از افراد عشایر همچنین توانایی تعمیر و بازسازی ابزار و وسایل مورد نیاز خود را دارند.
فواید و سختی‌های زندگی عشایر
هر سبک زندگی، دشواری‌ها و مزایای خاص خودش را دارد. زندگی کوچ‌نشینی هم از این قاعده جدا نیست.
فواید
عشایر مردمانی توانا و پرتلاش هستند.
آنها زندگی گروهی را دوست دارند و در برقراری ارتباط با دیگران بسیار خوب عمل می‌کنند.
از آنجا که از مواد طبیعی استفاده می‌کنند، بدنشان از سلامت بالایی برخوردار است.
هوای محل زندگی آنها پاک و عاری از هر گونه آلودگی است.
به دلیل کوچ کردن و سفرهای پی‌در‌پی، با مناطق گوناگون آشنا می‌شوند و جغرافیای وسیعی را می‌شناسند.
هم زنان و هم مردان، از سنین پایین، مهارت‌ها و هنرهای مختلفی را فرامی‌گیرند.
آنها با اعضای خانواده و افراد قبیله خود بسیار دلسوز و مهربان هستند.
سختی‌ها
ممکن است خواندن و نوشتن را نیاموزند.
آنها در چادر زندگی می‌کنند و در فصل‌های مختلف، برای یافتن محیط تازه‌ای کوچ می‌کنند.
عشایر زندگی‌شان را بر پایه دامداری و کشاورزی می‌گذرانند و از منابع طبیعیِ کمی بهره می‌برند. گاهی این وضع باعث می‌شود که با کمبود خوراک، آب و سوخت روبرو شوند.
در جامعه عشایری، مردان نقش اصلی را دارند و زنان با محدودیت‌های زیادی روبه‌رو هستند.
چرا عشایر در چادر زندگی می‌کنند؟
چادرها نمادی بسیار کهن و مهم در زندگی عشایر هستند. مردمان کوچ‌نشین به دلیل سبک زندگی سیار و جابه‌جایی‌های پیاپی، چادر را به عنوان خانه خود برمی‌گزینند. جمع کردن و دوباره برپا کردن چادرها کار آسانی است و هنگام کوچ کردن مشکلی ایجاد نمی‌کند. جنس چادرها از پوشش‌های محکم و بادوامی است تا در برابر شرایط گوناگون آب و هوایی مثل تندبادها و باران‌های شدید از ساکنانش محافظت کند.
زندگی در چادر، اعضای خانواده را به هم نزدیک‌تر می‌کند و صمیمیت بیشتری بین آنها ایجاد می‌شود. همچنین، ساختن و نگهداری از چادرها، در مقایسه با خانه‌های ثابت، هزینه بسیار کمتری دارد. این ویژگی برای عشایر که پیوسته در حال جابه‌جایی هستند، اهمیت فراوانی دارد.
عشایر ایران در کجا ساکن هستند؟
در مناطق شمالی، غربی و جنوبی ایران، گروه‌های عشایری گوناگونی زندگی می‌کنند.
معرفی مهم‌ترین عشایر ایران
| نام عشایر | محل سکونت |
| شاهسون | آذربایجان – اردبیل |
| ترک قشقایی | اصفهان – فارس – خوزستان – بوشهر – کهگیلویه و بویر احمد – شازند – چهار محال و بختیاری |
| ترکمن | خراسان شمالی و استان گیلان |
| کرد و لک | ایلام – ماکو – آذربایجان غربی – خراسان شمالی – کردستان – کرمانشاه |
| لر و لک | فارس – ایلام – چهارمحال و بختیاری – مرکزی – اصفهان – کهگیلویه و بویر احمد – خوزستان – همدان – لرستان |
| عرب | سواحل خلیج فارس – خوزستان |
| ایل الیکایی | تهران – سمنان |
| افشار | خراسان رضوی – کرمان – زنجان |