یکی از واژههایی که احتمالاً به گوش نوآموزان پیانو خورده است، «اکتاو» است. شاید برای شما هم این پرسش پیش آمده باشد که اکتاو به چه معناست. در دانش موسیقی، اکتاو به فاصلهی میان دو نت همنام پشت سر هم گفته میشود. برای اینکه بهتر با این مفهوم آشنا شوید، پیشنهاد میکنیم ادامهی این نوشته را در وبلاگ مدیر تولز دنبال کنید.
اُکتاو چیست؟
در دانش موسیقی، اُکتاو به فاصله میان دو نت همنام پشت سر هم گفته میشود. هر ساز موسیقی، محدوده مشخصی از این نتها را میتواند تولید کند. معمولاً این محدوده را با شمردن همه نتهای موجود در یک اکتاو — که هشت نت است — اندازهگیری میکنند. طبیعی است که سازهای گوناگون، تعداد اکتاوهای متفاوتی دارند.
اگر فرکانس دو نت پشت سر هم که یک اکتاو با هم فاصله دارند را اندازه بگیریم، میبینیم فرکانس یکی دو برابر دیگری است (یعنی نسبت ۲ به ۱). به بیان دیگر، نتهایی که به فاصله یک اکتاو از یکدیگر قرار میگیرند، یک دنباله هندسی میسازند. برای نمونه، نت «لا» در اکتاو چهارم پیانو (A4)، فرکانسی برابر ۴۴۰ هرتز دارد و نتِ «لا»ی بعدی (A5)، فرکانسش ۸۸۰ هرتز است.
اُکتاو در ساز محبوب پیانو
اکتاو که گاهی به شکلهای ۸ve و P8 هم نشان داده میشود، در لاتین به معنای عدد هشت است. در موسیقی، هفت نت اصلی داریم: Do, Re, Mi, Fa, Sol, La, Si. نت هشتم، دوباره نت Do است که تکرار نت Do اول محسوب میشود و به این مجموعه هشتتایی، یک اکتاو گفته میشود.
معمولاً گستردهی صوتی سازهای مختلف را با شمارش همین هشت نت (یک اکتاو) اندازهگیری میکنند و طبیعی است که هر سازی تعداد اکتاوهای متفاوتی دارد.
به این ترتیب، محدودههای صوتی در موسیقی به بخشهای کوچکتری به نام اکتاو تقسیمبندی میشوند. هر اکتاو شامل یک بازهی مشخص از فرکانسهاست، که در آن فرکانس نت ابتدا و انتهای آن (دو نت Do پشت سر هم) با هم برابر است.
نکتهی کلیدی این است که فرکانس هر نت، دو برابر فرکانس نت همنام خود در اکتاو پایینتر است. برای مثال، اگر فرکانس نت La در اکتاو سوم ۴۳۷ هرتز باشد، فرکانس نت La در اکتاو چهارم برابر ۸۷۴ هرتز خواهد بود. فرکانس نتهایی که پشت سر هم و با فاصلههای موسیقایی یکسان قرار میگیرند، به صورت یک دنبالهی تصاعدی افزایش پیدا میکنند. در یک اکتاو روی پیانو، شما این هفت نت اصلی را به همراه کلیدهای سیاه رنگ بین آنها خواهید دید.
اکتاو چیست؟
پیانو چند اکتاو دارد؟
حالا که با معنی اکتاو آشنا شدید، بد نیست درباره کلیدهای پیانو هم بیشتر بدانید. یک پیانوی معمولی و استاندارد، ۵۲ کلید سفید و ۳۶ کلید مشکی دارد. اگر این اعداد را با هم جمع بزنید، میبینید که در مجموع ۸۸ کلید دارد که معادل هفت اکتاو کامل است.
وقتی میگوییم یک اکتاو را مینوازیم، منظورمان فقط نتهای سفید یا همان کلیدهای اصلی نیست. بلکه پنج کلید مشکی که نتهای فرعی بین یک اکتاو هستند نیز جزئی از آن محسوب میشوند.
یک نکته مهم این است که برای نواختن بسیاری از آهنگها، لازم نیست از همه هفت اکتاو پیانو استفاده کنید. بیشتر قطعات موسیقی با نتهای میانی پیانو اجرا میشوند و از نتهای خیلی پایین و خیلی بالا کمتر استفاده میکنند.
نامگذاری اکتاوها
وقتی که میخواهیم یک گام را به طور دقیق مشخص کنیم، باید محدوده صوتی یا رِجیستر آن را هم در نظر بگیریم. در واقع اگر در موسیقی شما نتهایی مثل C دیز یا B بمل وجود داشته باشد، دیگر فقط یک گام ساده ندارید، بلکه با یک دسته از گامها روبرو هستید. این دسته گام همراه با محدوده صوتی مشخص، در کنار هم یک گام کامل و دقیق را تشکیل میدهند.
ما برای مشخص کردن محدودههای صوتی از استاندارد بینالمللی ISO استفاده میکنیم. در این روش، نت C میانی (نت دوی که در پیانو تقریباً در وسط قرار دارد) به عنوان C4 شناخته میشود. اگر یک اکتاو بالاتر برویم، به C5 میرسیم و اگر یک اکتاو پایینتر بیاییم، آن نت C3 نام دارد.
نکته مهم در این سیستم این است که هر اکتاو از نت C شروع میشود و به نت B ختم میگردد. بنابراین، اگر یک گام صعودی را از نت C میانی شروع کنیم، شامل این نتها خواهد بود.