کنسرتو یک قطعه موسیقی است که برای تکنوازی یک یا چند ساز به همراه ارکستر ساخته میشود. در این سبک، نوازنده اصلی و ارکستر با هم به نوعی گفتگوی موسیقایی میپردازند. امروزه بیشتر کنسرتوها برای سازهایی مانند پیانو یا ویولن نوشته میشوند. در ادامه این مطلب از وبلاگ مدیر تولز، بیشتر با این مفهوم موسیقی آشنا خواهید شد.
کنسرتو چیست؟
کنسرتو هم مانند قطعه سونات، معمولاً در سه یا چهار بخش جداگانه (موومان) ساخته میشود. آهنگسازان کنسرتوهای زیادی برای سازهای گوناگون مثل فلوت، پیانو، ویولن و کلارینت نوشتهاند. حتی برای سازهایی که کمتر شناخته شدهاند، مانند ابوا و کلارینت، نیز کنسرتو تصنیف شده است. علاوه بر این، در بعضی از سبکهای موسیقی، قطعاتی که برای دو یا سه ساز به صورت تکنواز نوشته میشدند، بسیار محبوب بودند و به این آثار اغلب «سمفونی کنسرتان» گفته میشد.
ازآغاز سه گونه تصنیف کنسرتو مرسوم بوده است :
قطعهای برای صدای خواننده،
قطعهای برای گروه نوازندگان،
قطعهای برای یک نوازنده تکنواز.
کنسرتو وکال
این گونه از کنسرتو که با نام «کنسرت کلیسایی» شناخته میشود، مربوط به اواخر سده شانزدهم میلادی است. این قطعات، آثاری آوازی با درونمایه مذهبی هستند که معمولاً با همراهی سازها — اغلب تنها یک ارگ — اجرا میشوند. در مقابل، «کنسرت آوازی مجلسی» در نیمه نخست سده هفدهم پدید آمد.
کنسرتو گروتسو
در قطعهای به نام کنسرتو گروتسو، یک گروه کوچک از نوازندگانِ تکنواز در مقابل گروه بزرگتری از نوازندگان که به آنها «توتی» (یعنی همهی نوازندگان) میگویند، قرار میگیرند. گروه کوچک را «کنچرتینو» و گروه بزرگ را «ریپینو» یا «گروسو» مینامند.
اگرچه ایدهی این فرم موسیقی را آهنگساز آلمانی به نام شملتزر در سال ۱۶۷۴ ارائه کرد، اما یک آهنگساز ایتالیایی به نام گرگوری در سال ۱۶۹۸ آن را به کار برد. آهنگسازان دیگری مانند استر ادلا (۱۶۴۴–۱۶۸۲)، کورلی (۱۶۵۳–۱۷۱۳)، موفات (۱۶۵۳–۱۷۰۴) و تورلی (۱۶۵۸–۱۷۰۹) نیز در این سبک کار کردند؛ اما کورلی با خلق دوازده کنسرتو گروسو برای سازهای زهی، معروف به اپوس ۶ که در سال ۱۷۱۲ منتشر شد، این سبک را به کمال رساند.
معمولاً دو تا چهار نوازنده تکنواز در مقابل هشت تا بیست نوازنده یا بیشتر در گروه توتی قرار میگیرند. گروه توتی معمولاً از سازهای زهی و یک ساز شبیه پیانو به نام کلاوسن تشکیل میشود که بخشی از همراهیِ پایهی قطعه است.
کنسرتو گروسو تضاد صوتی بین گروه بزرگ و گروه کوچک نوازندگان را به خوبی نشان میدهد. نوازندگان تکنواز با اجرای ملودیهای درخشان و تزئینشده، مهارت و جذابیت موسیقایی خود را به نمایش میگذارند.
در دورهی باروک، تکنوازان جایگاه بالاتری در ارکستر داشتند و دستمزد بیشتری میگرفتند، چون قطعههایی که اجرا میکردند دشوارتر از دیگر نوازندگان بود. کنسرتو گروسوها معمولاً توسط ارکسترهای خصوصی در کاخهای اشرافی اجرا میشد.
کنسرتو گروسو از چند بخش به نام موومان تشکیل میشود که از نظر سرعت و حالوهوا با هم تفاوت دارند. معمولاً سه موومان دارد: (۱) تند، (۲) کند، (۳) تند.
موومان اول معمولاً سریع و پرانرژی است و تقابل بین گروه بزرگ و تکنوازان را به وضوح نشان میدهد.
موومان دوم آرامتر، احساسی و درونی است.
موومان سوم نیز شاد و سبک است و حالوهوای رقص دارد.
کنسرتو براى سولیست
در سده هجدهم میلادی، گونهای تازه از موسیقی به نام “کنسرتو” پدید آمد. برخلاف سبک رایج پیشین که کنسرتو گروسو نام داشت و در آن چند نوازنده به صورت گروهی تکنوازی میکردند، در این فرم جدید تنها یک نوازنده به عنوان تکنواز برگزیده میشد. آهنگسازانی مانند ویوالدی و هندل این قالب موسیقایی را گسترش دادند. پس از آن، باخ پسر برای نخستین بار کنسرتویی ساخت که ویژه سازهای کلاویهای (مانند پیانو و هارپسیکورد) بود. این سبک از موسیقی امروزه به عنوان کنسرتویی برای تمام ارکستر شناخته میشود.
تاریخچه :
در آغاز، آهنگسازان در مورد شکل و ساختار کنسرتو گروسو مطمئن نبودند. گاهی آن را به صورت سونات کلیسایی با چهار بخش (آهسته – تند – آهسته – تند) میساختند و گاهی هم مانند مجموعهای از رقصهای فرانسوی، با ساختاری آزاد در چهار یا شش بخش تصنیف میکردند. اما بعدها با پیروی از سبک ویوالدی، این فرم پیشاکلاسیک را در سه بخش (تند – آهسته – تند) تنظیم کردند و این شکل از کنسرتو گروسو در سراسر اروپا پذیرفته و تثبیت شد.
یوهان سباستین باخ در سال ۱۷۲۱ با خلق شش کنسرتوی براندنبورگ (شمارههای ۱۰۵۱ تا ۱۰۶۴) این سبک را آزمود و در انتخاب سازهای تکنواز نوآوری کرد؛ در حالی که پیش از او این سازها فقط از خانوادهٔ زهی بودند. گئورگ فریدریک هندل نیز که بیشتر به سنتهای پیشین پایبند بود، مجموعه کنسرتوگروسو اپوس ۶ خود را که در سال ۱۷۳۹ منتشر شد و ساختاری نسبتاً آزاد داشت، با الهام از ارکستر زهی کورلی تصنیف کرد.
برخی از آهنگسازان این سبک
آلساندرو استرادلا
آرکانجلو کورلی
آنتونیو ویوالدی
یوهان سباستیان باخ
جرج فردریک هندل
ایگور استراوینسکی
فیلیپ گلس
رالف وان ویلیامز