نی از سازهای کهن و اصیل است که نوایی غمگین و دلنشین دارد. این ساز در اندازههای گوناگون، از ۳۰ سانتیمتر تا ۸۰ سانتیمتر ساخته میشود و قطر آن نیز بین یک و نیم تا سه سانتیمتر است. در ادامه این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، بیشتر با گونههای مختلف نی آشنا خواهید شد.
نحوه نواختن ساز نی
نی یک ساز ساده و قدیمی است که با دمیدن هوا در آن به صدا درمیآید. این ساز سوراخی در بالای خود دارد که نوازنده هوا را از طریق آن به داخل ساز میدمد. بیشتر این هوا از اولین سوراخ باز نی خارج میشود.
نوازنده معمولاً نی را به صورت ایستاده در دست میگیرد و دهانهٔ آن را بین دو دندان جلو یا بین لبهایش قرار میدهد و سپس در آن میدمد. با باز و بسته کردن سوراخهای نی توسط انگشتان، صدای ساز زیر یا بم میشود.
نی به خودی خود کوک ثابتی ندارد و نوازنده میتواند آن را با سازهای مختلف هماهنگ کند. محدودهٔ صدایی نی حدود دو و نیم اکتاو است و صدای آن به چهار دسته تقسیم میشود:
– صدای بم و بم نرم
– صدای اوج
– صدای غیث
– صدای ذیل
به طور معمول، نوازندگان نی را بین دو دندان پیشین قرار داده و زبان خود را در پایین و پشت آن گرد میکنند. البته برخی نوازندگان سرشناس مانند جمشید عندلیبی روش دیگری دارند و زبان را در بالا نگه میدارند.
انگشتگذاری روی نی کار چندان پیچیدهای نیست، اما مهمترین بخش در نواختن این ساز، خلق صدای زیبا و کنترل نفس است.
انواع نی
علاوه بر علاقه و اشتیاق برای نواختن ساز نی، انتخاب یک ساز مناسب و باکیفیت هم بسیار مهم است. وقتی سازی استاندارد و خوب در اختیار داشته باشید، صدایی زیبا و رسا از آن تولید میشود و این موضوع، علاقه و انگیزه هنرجو را برای تمرین و نواختن بیشتر میکند.
امروزه مدلهای مختلف و زیادی از این ساز محبوب در بازار وجود دارد که هر کدام قیمت متفاوتی دارند. از معروفترین انواع نی میتوان به این موارد اشاره کرد:
نی سلطانیان
نی صنایعی
نی شفیعی
نی عارف
نی بیات
نی علوی
انواع نی بر اساس مهر
ساز نی معمولاً با نشانهایی به نام مهر عرضه میشود و تعداد این مهرها نشاندهندهی سطح کیفیت ساز است.
نی با یک مهر: سازی ساده و معمولی است که بیشتر برای تزئین یا استفادهی نوازندگان تازهکار مناسب است.
نی با دو مهر: سازی با کیفیت متوسط و قابل قبول است.
نی با سه مهر: سازی با کیفیت بسیار بالا و عالی محسوب میشود و معمولاً نوازندگان حرفهای از آن استفاده میکنند.
انواع نی بر اساس ساختمان نی
بر اساس شکل و کاربرد آن، در میان فرهنگهای مختلف، گونههای متفاوتی از نی وجود دارد که هر یک نزد نوازندگان و در سبکهای مختلف موسیقی، طرفداران خاص خود را دارند.
ساز نی کوتاه
صدای عمیق و بم این نی، برای نواختن آهنگهای محلی ایدهآل است. این نی نسبت به انواع دیگر، کوتاهتر و قطورتر است و همین ویژگی باعث میشود صدایش دو رگه و پرطنین باشد.
ساز نی بلند
نی بلند یا نی خرک، یکی از سازهای محبوب در میان مردم ترکمن و نواحی جنوب ایران است. طول این ساز معمولاً بین ۷۰ تا ۸۰ سانتیمتر است و روی آن پنج سوراخ تعبیه شده. صدایی که از این نی بیرون میآید، حال و هوایی غمگین و پرسوز دارد و احساسی عمیق را به شنونده منتقل میکند.
نی هفت بند
این ساز شبیه به نی معمولی است و پنج سوراخ دارد. چهار سوراخ در قسمت رویی آن قرار گرفته و سوراخ پنجم در زیر ساز است. بدنهٔ این نی از هفت بخش تشکیل شده که با شش مفصل از هم جدا میشوند. صدای این ساز در چهار محدودهٔ مختلف تولید میشود: صدای بم، صدای بالا، صدای زیر و صدای بسیار زیر. برای نواختن، نوازنده سر نی را بین دندانهایش قرار میدهد و با دمیدن هوا در آن، نوای زیبای ساز به گوش میرسد.
قره نی
نی سیاه که در اروپا به آن کلارینت میگویند، روش نواختنش مشابه نی هفت بند است. این ساز معمولاً از چوب آبنوس یا فلز ساخته میشود.
دوزله
این ساز که میان عشایر از علاقهی زیادی برخوردار است، از دو نی جداگانه ساخته شده که به هم متصل هستند. سوراخهای این دو نی در کنار یکدیگر قرار گرفتهاند، اما هر کدام به طور مستقل و جداگانه نواخته میشوند.