گوشهها در موسیقی ایرانی نقش بسیار مهمی دارند. در نوشتههای قبلی توضیح دادیم که گوشه چیست. هر گوشه نام ویژهای برای خود دارد، اما دلیل انتخاب این نامها برای گوشههای ردیف موسیقی سنتی ایران چه بوده است؟ در ادامه میتوانید پاسخ این پرسش را در وبلاگ مدیر تولز بخوانید.
گوشه در موسیقی سنتی ایران
گوشهها قطعههای موسیقی ثبتشدهای در موسیقی سنتی ایران هستند که استادان این هنر، آنها را در طول سالها گردآوری کرده و به شاگردان خود آموزش میدهند.
هر دستگاه در موسیقی ایرانی، شامل چندین گوشه است که ممکن است توسط نوازندگان و استادان گوناگون، به شیوههای کمی متفاوت اما بسیار شبیه به هم، ثبت و اجرا شده باشد. منبع اصلی این گوشهها، معمولاً آهنگهایی است که نوازندگان محلی در مناطق مختلف ایران مینواختهاند.
برآورد شده که نزدیک به ۳۰۰ گوشه در موسیقی ایرانی وجود دارد و یادگیری کامل آنها، نیازمند سالها زمان و تمرین است.
دلیل انتخاب نامهای گوشهها در ردیف موسیقی ایرانی
در موسیقی سنتی ایران، مجموعهای از نغمهها و آهنگها وجود دارد که به آن «ردیف» میگویند. هر ردیف به بخشهای کوچکتری تقسیم میشود که به هر کدام یک «گوشه» گفته میشود. این گوشهها نامهای ویژهای دارند.
این نامگذاری معمولاً بر اساس چند دلیل اصلی انجام شده است:
برخی نامها از مقامهای قدیمی موسیقی گرفته شدهاند که پیشینهای طولانی دارند.
بعضی گوشهها نام خود را از منطقه یا شهری گرفتهاند که آن نغمه نخستین بار در آنجا رواج داشته است.
تعدادی از نامها حال و هوای عاطفی آن گوشه را نشان میدهند، مانند احساس شادی یا اندوه.
گاهی نام یک گوشه از شعری که با آن آهنگ خوانده میشده، برداشته شده است.
همچنین برخی نامها به مناسبتهای خاص یا آیینهای فرهنگی انتخاب شدهاند.
در نهایت، برخی گوشهها به افتخار استادان بزرگ موسیقی نامگذاری شدهاند.
این نامها تنها یک برچسب ساده نیستند، بلکه هر کدام داستان، تاریخ و هویت آن قطعه موسیقی را در خود نگه میدارند و مانند راهنمایی برای نوازندگان و خوانندگان عمل میکنند.
علت نامگذاری اسامی گوشه ها
این گوشههای آوازی از منابع مختلفی الهام گرفتهاند:
۱ – از مناطق مختلف ایران زمین: مانند زابل، عراق، خاوران، آذربایجان، بختیاری، گیلان، شوشتر و…
۲ – از نام استادان و هنرمندان موسیقی: مانند محمد صادقخانی و مهدی ضرابی (در آواز بیات ترک)، مرادخانی (در دستگاه ماهور)، نیداوود (در دستگاه همایون)، جوادخانی (در گوشه رضوی دستگاه شور)، حسن موسی (در آواز ابوعطا) و…
۳ – توصیفکننده طبیعت و زیباییهای جهان: مانند سپهر، بحر نور، چکاوک، سارنج، نوروز عرب و عجم و…
۴ – بیانکننده احساسات و عواطف درونی: مانند حزین، مویه، راز و نیاز، سوز و گداز، کرشمه، جامهدران و…
۵ – برگرفته از داستانهای ادبی و عاشقانه: مانند خسرو و شیرین، لیلی و مجنون
۶ – الهامگرفته از صداهای محیط اطراف: مانند رنگ شتر، زنگوله، ناقوس، قطار و…