موسیقی بر اساس ویژگیهای مختلف، به گروههای گوناگونی تقسیم میشود و نام هر دسته با توجه به همان ویژگیها انتخاب میگردد. یکی از گونههای جذاب موسیقی، به ویژه در کشور ما، موسیقی محلی است. اگر میخواهید بیشتر با موسیقی فولکلور یا همان موسیقی بومی آشنا شوید، ادامه این نوشته را در وبلاگ مدیر تولز دنبال کنید.
موسیقی فولکلور یا موسیقی محلی
موسیقی فولکلور که به آن موسیقی محلی یا بومی هم میگویند، نوعی موسیقی سنتی است. این موسیقی از باورها و رسمهای یک گروه یا منطقه خاص سرچشمه میگیرد و نسل به نسل، از طریق شنیدن و تکرار، منتقل شده است.
اما معنی کلمه “بوم” چیست؟ در یک تعریف کلی، بوم به محیط زندگی گروهی از مردم گفته میشود که دارای ارزشهای اخلاقی، آداب و رسوم و یک فرهنگ مشترک هستند.
این سبک موسیقی شامل نواها، آهنگها، تصنیفها و ترانههایی است که ویژه مردم یک ناحیه یا قومیت خاص است. این موسیقی بیشتر در جاهای دور از شهرهای بزرگ، در روستاها و حتی در میان عشایر و کوچنشینان زنده است.
نمونههایی از آن مانند موسیقی لری، گیلکی، کردی یا موسیقی نواحی جنوب ایران است. در این نوع موسیقی معمولاً از تعداد کمی ساز استفاده میشود و بیشتر با آواز تکخوان یا همخوانی گروهی مردم روستا اجرا میگردد و در خیلی از موارد، با حرکات و نمایشهای آیینی همراهی میشود.
نغمه های دل انگیز
آهنگهای جذاب و گوشنواز، نواهای طبیعی و ساده و دلپذیر، امروزه در میان بسیاری از مردمان جهان از ارزش و جایگاه خاصی برخوردار شدهاند. بیشتر موسیقیدانان، این ملودیها و نغمههای بومی و محلی را پایهای برای ساخت آهنگهای پرمخاطب و زیبا قرار دادهاند.
برخی از تمدنهای پیشرفته، علاوه بر موسیقی سنتی خود، گونهی دیگری از موسیقی نیز دارند که به آن موسیقی محلی میگویند. موسیقی در گذشته بازتابدهندهی همهی نیازهای مردم بود و به تمام جنبههای زندگی فردی و اجتماعی آنان پیوند داشت.
تاریخچه :
در فرهنگهای مربوط به پایان عصر سنگ، موسیقیدانی وجود دارد که نقش درمانگر دارد و تندرستی را به افراد بازمیگرداند. این نگرش در فرهنگ بسیاری از مناطق جهان و همچنین در بخشهای مهمی از ایران نیز دیده میشود. این جنبه از موسیقی احتمالاً بخشی از یک فرهنگ گستردهتر است که ریشههای آن به دوران سنگ بازمیگردد.
در کتابهای رسمی تاریخ هنر، کمتر به این نوع موسیقی اشاره شده است؛ در حالی که این موسیقی در واقع بازتاب زندگی عملی و بیآلایش نیاکان ما به شمار میرود.
موسیقی محلی در حوزهای از فرهنگ و هنر جای میگیرد که به آن فرهنگ عامه میگویند. از ویژگیهای موسیقی بومی، سادگی و بیپیرایه بودن آن است.
در موسیقی بومی یا محلی ایران، از یک سو میتوان نقش هنرهای نخستین، باورها، عواطف و به طور کلی زندگی پیشینیان را مشاهده کرد و از سوی دیگر، عناصر طبیعت را به عنوان بخشی اصلی یافت. در این میان، ترانهها هسته اصلی موسیقی محلی ایران را تشکیل میدهند.
افسانهها و داستانهاى آشناى محلى
بسیاری از این آهنگها به افسانهها و داستانهای شناختهشدهی محلی اشاره میکنند. در گذشته، شعر و موسیقی پیوندی بسیار نزدیک و ناگسستنی با هم داشتند.
اگر “کشور” را به عنوان یک فضای فرهنگی در نظر بگیریم، در این فضا، گروههای قومی مختلف با آیینها، تاریخ و فرهنگهای گوناگون در کنار هم زندگی میکنند.
بنابراین، همانطور که میان ملتهای مختلف تنوع موسیقایی وجود دارد، در داخل یک کشور نیز به دلیل همین گوناگونیها، با گونههای مختلف و متفاوتی از موسیقی روبرو میشویم. برای نمونه در ایران، موسیقی مردم کرد، لر، گیلک، بلوچ، جنوبی و دیگر اقوام با یکدیگر تفاوت دارد.
نکتهی دیگر این است که در ایران برای اشاره به موسیقی بومی، از واژههای “موسیقی نواحی”، “موسیقی محلی”، “موسیقی فولکلوریک” و “موسیقی مقامی” هم استفاده میشود که امروزه اصطلاح “موسیقی نواحی” رواج بیشتری دارد.
البته باید توجه داشت که از نگاه کارشناسی، موسیقی نواحی در ایران همواره با خوانندگی همراه است، در حالی که موسیقی بومی میتواند بدون آواز نیز اجرا شود.
محتوا و ویژگیهای موسیقی محلی چیست؟
ریشههای آن به گذشتههای دور و فرهنگهای باستانی بازمیگردد.
بر پایهٔ روشهای علمی یا استدلالهای منطقی بنا نشده و هیچ آموزگاری آن را آموزش نمیدهد.
از کردارها و عادتهای رایج میان مردم یک گروه پدید میآید.
وضعیت و حال و هوای حاکم بر یک جامعه را بیان میکند.
ممکن است دربردارندهٔ مضامین عاشقانه، آیینهای شادمانی یا مفاهیم عرفانی باشد.
مضمون ترانههای موسیقیهای محلی اغلب بازتابدهنده شرایط زندگی جامعه است. به عنوان نمونه، در برخی از این آهنگها به موضوع کشاورزی و دامپروری پرداخته میشود که نشان میدهد ترانه متعلق به منطقهای است که مردم آن به این کارها مشغول هستند.
لالایی، که آواز آرامشبخش مادران یا پرستاران برای خواباندن کودکان است، نیز شکلی از موسیقی فولکلور یا محلی به شمار میآید.
در موسیقی محلی میتوان ردپای ادبیات، عواطف، اعتقادات و به طور کلی شیوه زندگی نیاکان را دید.
در این موسیقی، اغلب جلوههای طبیعت مانند آبشارها، دشتها و درههای سرسبز، شکوفههای درختان، فصل بهار و پاییز و حتی سرمای زمستان به تصویر کشیده میشود.
یکی از ویژگیهای موسیقی محلی در ایران، استفاده از آن در آیینهای مذهبی است. بر اساس منابع تاریخی، مغها در دوره هخامنشی نیایشهای خود را با آهنگ میخواندهاند.
سازهای رایج در موسیقی فولکلور یا محلی ایران
سازهایی که معمولاً برای اجرای موسیقی فولکلور یا محلی در ایران به کار میروند عبارتند از:
شیپور،
دهل،
دمام،
دف،
دایره،
کرنا،
سرنا،
نی،
سنج و …
این سازها تنها توسط نوازندگان حرفهای نواخته نمیشوند، بلکه مردم عادی و به ویژه جوانان نیز با آنها به اجرای موسیقی میپردازند.
اهمیت موسیقی موسیقی فولکلور یا محلی
گنجینههای فرهنگی و هنری یک سرزمین از راه آهنگهای بومی به دست آیندگان میرسد. همچنین این نواها به ما کمک میکنند تا داشتههای ملی و مردمی را از دید تاریخی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بهتر بشناسیم.
سرودهایی که در موسیقی فولکلور خوانده میشوند، پیوندی نزدیک با جنبههای گوناگون فرهنگ جامعه دارند و در دل این آوازها، باورها، آیینها و ارزشهای مردم یا ستوده میشوند یا مورد نقد قرار میگیرند.
معروف ترین موسیقی های فولکور
در ادامه، چند آهنگ محلی را به شما معرفی میکنیم که احتمالاً برای خیلیها آشنا و شنیدنی هستند.
لیلا- خراسانی
خراسان سرزمین آهنگهای بیشماری است. از ترانههای معروفی مانند «نوایی نوایی» و «ا… مزار» گرفته تا آواز «لیلا». این آواز را بیشتر مردم با نام «لیلا در وا کن مُیُم» میشناسند.
«لیلا» از ساختههای برجستهی اسماعیل ستارزاده، هنرمند خراسانی است که آن را با ساز دوتار نواخته است. او از استادان با سبک موسیقی شمال خراسان و کسی بود که موسیقی محلی این دیار را دوباره زنده کرد. از دیگر کارهای او میتوان به «بلندبالا»، «دختر فراش باشی» و «شاه دوماد» اشاره کرد که خوانندگان دیگر نیز آنها را بازخوانی کردهاند.
رعنا-گیلکی
موسیقی محلی گیلان، سرشار از شور و نشاط است، درست مانند طبیعت و مردم آن منطقه. ترانه زیبای «رعنا» یکی از این آهنگهای اصیل است که احتمالاً اصل آن را با صدای فریدون پوررضا یا بازخوانی گروه رستاک شنیدهاید.
فریدون پوررضا از شاگردان استاد بنان، خواننده بزرگ موسیقی ایرانی بود. او همچنین خواننده ترانههای معروف سریال محبوب «پس از باران» است. از این هنرمند دو آلبوم به نامهای «می گیلان» و «گیله لو» به یادگار مانده است.
کابوکی- کردی
شاید بیشتر ما زبان کردی را ندانیم، اما شور و حال آهنگهای محلی این زبان میتواند هر شنوندهای را مجذوب خود کند.
آهنگ «کابوکی» یا «کابوکه» یکی از قدیمیترین ترانههای کردی است که احتمالاً پیشینهای بیش از هزار سال دارد و بارها توسط خوانندگان گوناگون اجرا شده است.
شناختهشدهترین روایت این ترانه را شهرام ناظری، خواننده سرشناس ایرانی که اهل کرمانشاه است، با ساز سهتار ضبط کرده. او بارها این قطعه را در اجراهای زنده خود خوانده است.
بارو بارو- لری
ترانه مشهور «بارو بارو» ساخته هنرمند فقید، حسین فرجی است.
بسیاری گمان میکنند این آهنگ، اثری مستقل از گروه رستاک است، اما در حقیقت خواننده اصلی آن، حسین فرجی، هنرمند لرزبان بوده است.
با این حال، حسین فرجی با اجرای این گروه موافق نبود و اعتقاد داشت که آنها اشعار غیرواقعی را بر روی آهنگ او قرار دادهاند.
نکته جالب اینجاست که نسخه اصلی این ترانه، وقتی در سال ۱۳۷۰ منتشر شد، با استقبال بسیار زیادی روبرو گردید و به یکی از پرفروشترین نوارهای آن دوران تبدیل شد.
هله مالی- بوشهری
بسیاری از قطعههای موسیقی محلی جنوب ایران، دوباره زنده شدند و به گوش مردم رسیدند که این اتفاق، مدیون جناب خان، شخصیت محبوب برنامه خندوانه است.
او بارها این آهنگها را در برنامه اجرا کرد و ساز نیانبان را که بخش مهمی از موسیقی بوشهر است، به همه معرفی کرد.
یکی از این قطعههای بوشهری که چندین بار از این برنامه پخش شده، “هله مالی” نام دارد. کلمه “هله” در زبان محلی بوشهر، به خودی خود معنای خاصی ندارد.
در کار دریانوردی، وقتی میخواهند لنگر کشتی را بالا بیاورند یا تور ماهیگیری را از آب بیرون بکشند، برای هماهنگی بین دو گروه که در دو طرف کار میکنند، از این صدا استفاده میشود. گروه اول که طناب یا تور را میکشد، میگوید “هله” و گروه دوم در پاسخ میگوید “مالی”.