تار و سهتار از سازهای زهی هستند که با مضراب نواخته میشوند. همانند دیگر سازها، این دو نیز روشها و تکنیکهای ویژهای برای نواختن دارند. در این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، به سراغ شیوههای مختلف استفاده از مضراب در تار و سهتار رفتهایم. اگر به این سازها علاقهمند هستید، پیشنهاد میکنیم تا پایان این مطلب با ما بمانید.
تار و سه تار
سازهای تار و سهتار در گروه سازهای زهی و مضرابی جای میگیرند. این سازها دارای سیم هستند و صدای آنها با ضربه زدن به سیمها توسط وسیلهای به نام «مضراب» تولید میشود.
البته سهتار را میتوان با ناخن انگشت اشاره نیز نواخت، اما برخی از نوازندگان و هنرجویان به دلایل مختلف تمایلی به استفاده از ناخن ندارند و ترجیح میدهند از مضراب برای نواختن ساز استفاده کنند.
مهم ترین تکنیک های نواختن تار و سه تار
به طور کلی، روشهای مضرابزنی در تار و سهتار را میتوان به دو دستهٔ اصلی تقسیم کرد: روشهای مربوط به دست راست و روشهای مربوط به دست چپ.
جالب است بدانید که همهٔ این روشها در هر دو ساز مشترک هستند و تنها تفاوت اصلی در نوع مضرابزدن با دست راست و چپ است.
بعضی از نوازندگان تار و سهتار به جای واژهٔ «تکنیک»، از کلمهٔ «زینت» برای توصیف این مهارتها استفاده میکنند.
علت این نامگذاری این است که با اجرای این اصول، صدای ساز جذابتر و گیراتر میشود و میتوان آن را همچون زیوری برای صدای ساز در نظر گرفت.
مضراب ریز
به نواختن پیاپی و سریع مضرابهای راست و چپ، مضراب ریز میگویند. سرعت اجرای این تکنیک به میزان مهارت نوازنده بستگی دارد.
هرچه این نت با سرعت بیشتری نواخته شود، صدای آن زیباتر خواهد شد. برای یادگیری بهتر و افزایش تمرکز و توانایی، سعی کنید روزانه حداقل ده دقیقه این تکنیک را تمرین کنید. میتوانید تمرینها را با سرعت کم شروع کرده و به تدریج سرعت خود را بالا ببرید.
مضراب راست و چپ:
در ساز سهتار، وقتی مضراب راست را میزنیم، حرکت از پایین به سمت بالا انجام میشود. اما در تار، این حرکت برعکس است و مضراب از بالا به پایین میآید. همین قاعده برای مضراب چپ نیز وجود دارد: در سهتار، مضراب چپ از بالا به پایین اجرا میشود، در حالی که در تار، حرکت از پایین به بالا است. به بیان دیگر، مضراب چپ در واقع حرکت برگشتی مضراب راست محسوب میشود.
مضراب چپ ریز
برای انجام روش چپ ریز، ابتدا باید یک ضربه با دست چپ بزنید. سپس بهاندازهٔ زمانی بسیار کوتاه، کمتر از یک ثانیه، صبر کنید و بعد نوبت به اجرای ضربههای ریز میرسد. یادتان باشد که ضربههای ریز را حتماً با دست راست آغاز کنید.
مضراب تک ریز
تکنیک تکریز در واقع همان روش مضراب راستریز است که به اسم تکریز شناخته میشود. برای انجام این تکنیک، ابتدا یک مضراب راست میزنید، سپس پس از یک توقف کوتاه، حرکت ریز را اجرا میکنید. توجه داشته باشید که برخلاف مضراب چپریز، اینبار باید ریز را با مضراب چپ آغاز کنید.
مضراب دراب
تکنیک دراب به معنای اجرای پشت سر هم سه ضربه به صورت «راست-چپ-راست» است. این تکنیک را میتوان روی یک، دو یا سه نت مختلف اجرا کرد. سرعت نواختن دراب معمولاً برابر با سرعت نتهای سهلاچنگ است. اگر بخواهیم دقیقتر بگوییم، دو ضربه اول با سرعت سهلاچنگ و ضربه سوم با سرعت دولاچنگ نواخته میشود.
مضراب دراب چپ
دراب چپ از یک ضربهٔ تکی و یک حرکت راست اضافه تشکیل شده است. به این شکل که اول با دست راست یک ضربه میزنید و بلافاصله بعد از آن، چهار ضربه پشت سر هم به صورت «چپ، راست، چپ، راست» اجرا میکنید. این الگو در نتنویسی با علامت دراب برعکس نشان داده میشود.
مضراب دراب کنده
دراب کنده به دو روش مختلف نواخته میشود. در روش اول، نوازنده بعد از اجرای دراب، بلافاصله تکنیک کِندن را انجام میدهد. در روش دوم نیز میتواند هر دو تکنیک را همزمان و با یکدیگر اجرا کند.
مضراب دراب کمان
این تکنیک ترکیبی از درّاب و کمان است و به این شکل انجام میشود که در انتهای مضراب راستِ درّاب، تکنیک کمان را اضافه میکنید. تکنیک «درّاب کمان» را هم روی نتهای قبل و هم روی نتهای بعد میتوان به کار برد.
مضراب تریل
این روش را با نام “ریز اشاره” نیز میشناسند که نشانه اختصاری آن معمولاً «tr» است. هنگامی که این علامت کنار یک نت دیده شود، نوازنده باید به اندازه ارزش زمانیِ همان نت، با پشت سر هم زدن مضرابهای راست و چپ، به نت بعدی اشاره کند. در پایان، این تکنیک معمولاً با یک مضراب چپ به پایان میرسد.
مضراب شلال
مضراب شلال به صورت پشت سر هم و پیوسته با ترتیب «راست- چپ- راست- چپ» نواخته میشود. ضربه آخر که نقش پایاندهنده را دارد، باید محکمتر و با قدرت بیشتری اجرا شود. مضراب شلال در واقع یک مضراب چهارتایی است که امکان نواختن آن روی چهار نت وجود دارد، ولی در عمل معمولاً روی دو نت اجرا میشود.
تکنیک اشاره:
تکنیک اشاره، نوعی اجراست که در آن یک نت، بدون زدن مضراب جداگانه به صدا درمیآید. به این صورت که شما ابتدا با مضراب به نت اصلی ضربه میزنید و سپس، در حالی که صدای آن نت هنوز شنیده میشود، انگشت خود را روی نت بعدی قرار میدهید تا آن نت نیز به گوش برسد.
این تکنیک فقط به نتهای بلافاصله قبل و بعد محدود نمیشود. بسته به قطعهای که مینوازید، میتوانید این کار را برای چند نت قبل یا بعد نیز انجام دهید. جزئیات دقیق چگونگی اجرای این تکنیک، معمولاً در نتنگاری قطعه برای شما نوشته میشود.