در دنیای موسیقی، واژهها و اصطلاحات گوناگونی به کار میرود. این واژهها برای توضیح دقیق مفاهیم موسیقی، شیوهی اجرا یا مهارتهای یک نوازنده یا خواننده استفاده میشوند. به عنوان نمونه، در نوشتههای قبلی، تعداد زیادی از این اصطلاحات را معرفی کردهایم که میتوانید با معنی و کاربرد آنها آشنا شوید.
در این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، قصد داریم اصطلاح “صدای شش دانگ” را برای شما توضیح دهیم. این اصطلاح معمولاً برای برخی از خوانندگان و با توجه به وسعت و توانایی حرفهای آنها در خوانندگی به کار برده میشود. امیدواریم این مطلب برایتان مفید باشد.
اصطلاح صدای شش دانگ در موسیقی ایرانی
در موسیقی ایرانی، وقتی میخواهند از یک خواننده بسیار توانا تعریف کنند، از واژه «ششدانگ» استفاده میکنند. بر پایه این تعریف، اگر گستره صوتی یک خواننده دستکم دو و نیم اکتاو باشد، میگویند او صدای ششدانگ دارد.
از آنجایی که بیشتر سازهای ایرانی، گستره صوتیشان به اندازه ششدانگ یا کمتر است، این اصطلاح در گفتگوهای روزمره نیز برای اشاره به «کامل و بینقص بودن» یک چیز به کار میرود.
در گذشته به خوانندهای که میتوانست سه اکتاو را بخواند، خواننده ششدانگ میگفتند. هر اکتاو هشت نت دارد و هر دانگ برابر با چهار نت است. بنابراین در مجموع ۲۴ نت به دست میآید. از آنجا که دو نت در این میان مشترک هستند و حذف میشوند، در واقع هر خوانندهای که بتواند ۲۲ نت را اجرا کند، خواننده ششدانگ نامیده میشود.
تقسیمبندی صدای خوانندگان در قدیم
با این وجود، برخی از کارشناسان باور دارند که اصطلاح “ششدانگ” به محدوده صوتی اشاره نمیکند، بلکه به زیر و بمی و ارتفاع صدای خواننده مربوط میشود. به عنوان مثال، داریوش صفوت در نوشتههای خود بیان میکند که در گذشته، صدای خوانندگان را به این شکل دستهبندی میکردند: “دودانگ” برای صدای بم، “چهاردانگ” برای صدای متوسط و “ششدانگ” برای صدای بسیار زیر به کار میرفته است.
برای روشنتر شدن موضوع، از عبدالله دوامی یاد میشود که صدایی بم داشت و به همین دلیل به “عبدالله دودانگ” شهرت پیدا کرده بود. از میان خوانندگان مشهوری که صدای “ششدانگ” داشتهاند و آثارشان ثبت شده است، میتوان به استاد محمدرضا شجریان، استاد کریمخانی، ایرج بسطامی، استاد گلپایگانی و استاد ایرج اشاره کرد. البته اطلاعات دقیقی از خوانندگان با این ویژگی در نسلهای قدیمیتر در دسترس نیست.