کانن یکی از زیباترین و جذابترین فرمهای موسیقی است. در این سبک، یک خط ملودیک اصلی، با فاصلهی زمانی مشخص، توسط صداهای دیگر تکرار میشود و در نهایت چند ملودی مشابه، در کنار هم و همزمان شنیده میشوند. در میان انواع کانن، “کانن خرچنگی” که در مجموعهی ارزشمند “پیشکشهای موسیقیایی” باخ جای دارد، از اهمیت ویژهای برخوردار است. در ادامه این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، بیشتر با کانن خرچنگی و تاریخچهی آن آشنا خواهیم شد.
کانن خرچنگی باخ
باخ تکنیک کانن خرچنگی (Canon cancrizans) را به سطح بالاتری برد. در این روش، یک خط ملودی هم به شکل اصلی و هم به صورت برعکس قابل اجراست، درست مانند راه رفتن خرچنگ به سمت عقب. جالب اینجاست که وقتی این دو نسخه در کنار هم نواخته میشوند، کاملاً با هم هماهنگ و زیبا به گوش میرسند. در واقع، کانن خرچنگی از نظر ساختار شبیه به متنهای خواندنی از دو طرف (پالیندروم) است.
نام این تکنیک از راه رفتن خرچنگ الهام گرفته شده که میتواند به عقب حرکت کند. در اصل، این سبک از کانن به قطعهای اشاره دارد که یک ملودی همزمان با نسخه معکوس خودش نواخته میشود.
با بررسی کانن خرچنگی باخ، میتوان نبوغ و پیچیدگی موسیقی او را درک کرد. در این اثر شاهد استفاده از ساختارهای ریاضی مانند پالیندروم و نوار موبیوس هستیم.
موسیقی باخ در طول دو قرن و نیم گذشته، همواره منبعی ارزشمند برای مطالعه موسیقیدانان بوده و هر بار ابعاد تازهای از عمق آثارش را آشکار میسازد.
وقتی به یک قطعه موسیقی گوش میدهیم، با دنبال کردن ملودیها متوجه روند آن میشویم. اما گاهی با نگاه کردن به نتنگاری موسیقی، لایههای پنهان و طرحهای عمیقتری از اثر برایمان روشن میشود. این نگاه بصری به موسیقی، درک ما را از قطعه بسیار غنیتر میکند.
پیشنهاد میکنیم نگاهی به ویدیوی مجموعه پیشکشهای موسیقایی باخ بیندازیم و بحث را با کانن خرچنگی او و ارتباطش با نوار موبیوس شروع کنیم.
قطعه ابتدا به صورت عادی از آغاز تا پایان اجرا میشود، سپس برای بار دوم از پایان به آغاز نواخته میگردد. تا اینجا روندی طبیعی است، اما بخش جالب وقتی است که یک صدا همزمان با معکوس خودش پخش میشود (صدای اول از آغاز به پایان و صدای دوم از پایان به آغاز).
این همان لایه ویژه و موضوع اصلی بحث ماست. باخ این قطعه را چنان هنرمندانه نوشته که به طور همزمان از دو جهت قابل اجراست و باعث میشود خطوط موسیقی در عین معکوس بودن، مکمل یکدیگر نیز باشند.
پیشینهی تاریخی قطعهی کانن خرچنگی و پیشکشهای موسیقایی باخ
در سال ۱۷۴۷، یوهان سباستین باخ مجموعهای از کارهای خود را منتشر کرد که امروزه با نام “پیشکشهای موسیقایی” شناخته میشود. این مجموعه شامل قطعاتی مانند کانن، فوگ و دیگر آثار موسیقایی است که باخ آنها را نوشت و به فردریک بزرگ، پادشاه پروس، تقدیم کرد.
داستان شکلگیری این مجموعه به دیدار باخ با فردریک دوم در هفتم مه ۱۷۴۷ در کاخ پوتسدام برمیگردد. باخ در آن زمان به خاطر توانایی بالایش در نواختن بداهه بسیار مشهور بود. در این ملاقات برنامهریزی شده، پادشاه یک ملودی طولانی و پیچیده به باخ داد و از او خواست بر اساس آن، یک فوگ سهبخشی به صورت بداهه بنوازد. پس از آن، فردریک حتی از باخ درخواست کرد یک فوگ ششبخشی هم با همان ملودی اجرا کند.
باخ در پاسخ گفت که باید این قطعه را ابتدا روی کاغذ بیاورد و سپس برای پادشاه بفرستد. او پس از بازگشت به شهر لایپزیگ، شروع به کار روی درخواست پادشاه کرد و چهار ماه بعد، مجموعه “پیشکشهای موسیقایی” متولد شد. این اثر از جمله کارهایی است که در زمان زندگی باخ اجرا و منتشر شد.