دونای یکی از سازهای بادی محبوب در میان مردم کرد است. این ساز صدایی زیبا و دلنشین دارد و از نظر ظاهری شبیه به نی است. در ادامه میتوانید بیشتر با این ساز کردی آشنا شوید.
دوزله یا دونای
دوزله که با نام دونای نیز شناخته میشود، یک ساز بادی محلی است و در دسته سازهای یکزبانه قرار میگیرد.
این ساز قدمتی بسیار طولانی دارد و تاریخ آن به تمدنهای کهنی مانند مصر و ایران باستان بازمیگردد. بسیاری معتقدند که ایرانیان مخترع این ساز بودهاند.
در مناطق کردنشین، این ساز را با نام دوزله میشناسند. دلیل این نامگذاری آن است که مردم این نواحی، آن را از ساقهی گیاهی به نام «زله» میسازند. این گیاه شبیه نی است و معمولاً در کنار رودخانهها رشد میکند.
شکل ساز
این ساز از دو لولهی باریک که کنار هم و موازی قرار گرفتهاند، درست شده است. این لولهها معمولاً از جنس مس یا نی هستند، اما گاهی هم از پر نوعی پرنده به نام دال یا از استخوان پای دیگر پرندگان ساخته میشوند.
هر لوله یک قمیش یا زبانهی جداگانه دارد که هوا از طریق آن وارد میشود. روی هر یک از این لولهها، شش سوراخ تعبیه شده است. انتهای هر دو لوله کاملاً باز است. اندازهی معمول این ساز حدود ۲۲ سانتیمتر درازا و ۲ سانتیمتر قطر است.
وسعت صدا
وسعت صوتی این ساز معمولاً بین یک تا دو اکتاو است. بسته به ابعاد و اندازهی ساز، محدودهی صدایی آن میتواند متفاوت باشد.
نحوه نواختن
برای نواختن دوزله، ساز را طوری در دهان قرار میدهند که تقریباً تمام طول آن در دهان جای میگیرد و سپس با انگشتان هر دو دست، آن را به صدا درمیآورند. از آنجا که دوزله صدایی دوگانه تولید میکند، هر انگشت باید همزمان سوراخهای هر دو لوله صوتی را ببندد یا باز کند. به این ترتیب، هر دو لوله با هم و هماهنگ به صدا درمیآیند.
نوازنده برای نواختن دوزله از روش نفسگردانی استفاده میکند و همین موضوع باعث میشود صدای ساز به صورت پیوسته و بدون وقفه شنیده شود.
دونای در استانهای ایران
دونای در مناطق گوناگون ایران با اندازهها و شکلهای مختلفی ساخته میشود. کهنترین نمونههای این ساز را میتوان در مناطق کردستان و آذربایجان غربی پیدا کرد.
این ساز در جاهای مختلف ایران با نامهای متفاوتی شناخته میشود؛ مثلاً در بلوچستان به آن «دونی» میگویند و در استانهایی مانند هرمزگان، کرمانشاه، کردستان و ایلام با نامهای «دونای»، «جفتی»، «دوآهنگ» یا «دوزله» از آن یاد میکنند. در خراسان نیز نام آن «قشمه» است.
قشمه در خراسان در سه گونه ساخته میشود: نوع پنج سوراخ، شش سوراخ و هفت سوراخ. هیچ یک از این انواع، سوراخ روی پشت ساز ندارند.
برخی از نوازندگان چیرهدست این ساز عبارتاند از: «علی آبشوری»، «رمضان عزیزی» و «خان محمد» در خراسان، «قنبر راستگو» در هرمزگان و همچنین «مراد نهاوندی» و «علیدوست فلاحتی» در ایلام.