همانطور که قبلاً توضیح دادیم، ساز گارمون یکی از سازهای مهم و شناختهشده در منطقه آذربایجان است. این ساز از نظر ظاهری بسیار شبیه به آکاردئون است، اما با وجود این شباهت، این دو ساز با هم تفاوت دارند. در این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، به مقایسه و بررسی تفاوتهای ساز گارمون و آکاردئون میپردازیم.
ساختار گارمون
گارمون از نظر ظاهری شبیه به آکاردئون است و از سه بخش اصلی تشکیل شده: یک فانوس که هوا را به داخل میکشد، و دو جعبه در دو طرف آن. جعبه سمت راست دارای کلیدهایی شبیه پیانو است، در حالی که جعبه سمت چپ دکمههایی دارد.
درون هر دو جعبه، سیستمهایی تعبیه شده که زبانههای فلزی را به لرزش درمیآورند. هر کلید یا دکمه به چند زبانه متصل است. این ردیفهای زبانهها پلانکا نامیده میشوند و معمولاً گارمون بین چهار تا شش پلانکا دارد. روش نواختن گارمون هم با آکاردئون تفاوتهایی دارد.
گارمون بیشتر برای نواختن ملودی به کار میرود. دکمههای سمت چپ آن، برخلاف آکاردئون، فقط یک نت مشخص تولید میکنند که نقش همراهی کننده یا واخوان دارد.
ساز گارمون معمولاً با کوک تقریبی (تامپره) نواخته میشود و صدایش حدود نیمپرده از دیاپازون معمولی پایینتر است؛ به همین دلیل آن را یک ساز انتقالی میدانند. محدوده صوتی گارمون کمی بیشتر از دو اکتاو است.
تفاوت گارمون با آکاردئون
تفاوت در شکل ظاهری :
گارمون از نظر اندازه کمی از آکاردئون کوچکتر است. آکاردئون از کلیدهایی شبیه به پیانو استفاده میکند، اما کلیدهای گارمون کوچکتر هستند و در بعضی از انواع آن، این کلیدها به شکل دکمههای گرد طراحی شدهاند.
تفاوت در کوک :
یک تفاوت مهم در کوک قارمون و آکاردئون این است که صدای قارمون، نیم پرده از آکاردئون پایینتر و بمتر است. کوک این ساز از تار آذری الهام گرفته شده است.
قارمون میتواند حدود دو و نیم اکتاو صدا تولید کند. همچنین، این ساز در سمت راست ۳۰ کلید و در سمت چپ هم ۳۰ کلید دارد.
نحوه نواختن قارمون معمولاً با چهار انگشت دست راست انجام میشود. اما برای نواختن قطعات سریع و انجام تزیینات و ظرافتهای موسیقایی، از انگشت شست هم کمک گرفته میشود.
کاربرد ساز گارمون
این ساز به خاطر نواختن ملودیهای آذری، قطعات آوازی و ریتمهای شاد، در جشنها و عروسیهای مردم آذربایجان ایران، به ویژه در میان عشایر و روستاییان، مورد استفاده قرار میگیرد.
قسمت های ظاهری گارمون آذربایجانی عبارتند از :
۱- کمر یا بند برای نگهداری ساز در آغوش است.
۲- دکمهها و کلیدهای سمت راست برای نواختن ملودی به کار میروند.
۳- دکمهها و کلیدهای سمت چپ برای تولید نتهای بم و آکورد استفاده میشوند که نقش مکمل برای کلیدهای سمت راست دارند.
۴- کوروک یا دمنده، مسئول ورود هوا به داخل جعبه ساز است.
۵- کمر یا بند سمت چپ نیز به دست چپ کمک میکند تا کوروک را به راحتی باز و بسته کند.
از جمله سازندگان دست ساز این ساز در آذربایجان شرقی و تبریز می توان به آقایان:
رسول اقبالی ناصرپور و داریوش خداداد لشگری اشاره کردند که سازهایی که آنها میسازند، از نظر کیفیت و استاندارد، کاملاً با سازهای تولیدشده در شهر باکو برابری میکند.
از نوازندگان و مدرسان قارمون نیز میتوان به جواد علیوندی، یعقوب اسفندی و یوسف عبدالعظیمزاده اشاره کرد که در شهر تبریز به آموزش این ساز و تربیت هنرجویان مشغول هستند. همچنین هنرمندانی مانند غلامرضا کریمزاده، مختار خیابانی، مهدی صفرپور و رحیم شهریاری با برگزاری کنسرتهای مختلف در ایران و دیگر کشورها، نقش مهمی در شناساندن موسیقی آذری و ساز قارمون به مخاطبان داشتهاند.
در آذربایجان و بهویژه باکو نیز نوازندگان برجستهای همچون آفتاندیل اسرافیلاف، ذاکیر میرزایاف، خانلار جعفراف، انور صادقاف، گلبهار شکرلی و گوهر رضایوا در این عرصه فعالیت دارند. قارمون سازی است که در شهرستان اهر تقریباً به فراموشی سپرده شده است. از نوازندگان قدیمی این ساز در اهر میتوان به مرحوم کیومرث (ابی) جواهری و همچنین آقایان میروالح موسوی و محمدرضا صهبافر نام برد.