کمانچه یکی از سازهای قدیمی و اصیل ایرانی است. این ساز از دورههای صفویه و قاجار در موسیقی ایران جای داشته، البته شکل و ساختار کمانچه در گذشته با نوع امروزی آن تفاوت دارد. وقتی ویولن به ایران آمد، تأثیر زیادی روی کمانچه گذاشت و تغییراتی در آن ایجاد کرد؛ از جمله تعداد سیمهایش از سه تا به چهار عدد افزایش یافت. سرانجام، کمانچه به شکل کنونیاش در سال ۱۳۹۶ در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. امروزه افراد زیادی دوست دارند نواختن کمانچه را یاد بگیرند. معمولاً در شروع راه، سوالات مختلفی برای هنرجویان پیش میآید: آیا یادگیری کمانچه دشوار است؟ چقدر زمان میبرد تا بتوانیم آن را بنوازیم؟ روش صحیح نواختن کمانچه چگونه است؟ در این نوشته قصد داریم به همه این پرسشها پاسخ دهیم. علاوه بر این، میتوانید مطالب آموزشی بیشتر درباره کمانچه را در وبلاگ مدیر تولز دنبال کنید.
یادگیری کمانچه چقدر طول میکشد؟
برای اینکه بدانید چقدر طول میکشد تا کمانچه یاد بگیرید، اول باید هدف خود را مشخص کنید. اگر قصد شما این است که فقط اصول اولیه این ساز را بلد باشید و بتوانید ملودیهای ساده را اجرا کنید، حدود یک تا دو سال زمان لازم دارید. اما اگر میخواهید به مرحله پیشرفته برسید و در گروههای موسیقی بنوازید، باید حداقل چهار سال تمرین منظم داشته باشید. این مدت زمانها تقریبی است و ممکن است شما بسته به سن، استعداد و زمانی که برای تمرین میگذارید، زودتر یا دیرتر به نتیجه برسید.
بهترین سن یادگیری کمانچه چند سال است؟
برای یادگیری ساز کمانچه، کودکان میتوانند از ۶ سالگی شروع کنند. برای بزرگسالان نیز هیچ محدودیت سنی وجود ندارد. هر فرد در هر سنی میتواند آموزش کمانچه را آغاز کند و اگر علاقه و پشتکار داشته باشد، به سرعت در نواختن این ساز پیشرفت خواهد کرد.
کمانچه خوب چه ویژگیهایی دارد؟
اگر قصد خرید کمانچه دارید، بهتر است ابتدا با مشخصات یک ساز مرغوب آشنا شوید. در ادامه، ویژگیهای یک کمانچه خوب را برای شما فهرست کردهایم:
یک کمانچه باکیفیت، معمولاً پوستی دارد که کهنه شده و بوی نامطبوعی ندارد. پوستهای تازه وقتی با رطوبت یا آب تماس پیدا میکنند، ممکن است بوی ناخوشایندی بگیرند.
برای اینکه بفهمید پوست کمانچه کهنه است یا نه، دو نشانه را در نظر بگیرید: اول اینکه پوست کهنه نسبت به پوست تازه کدرتر به نظر میرسد و دوم اینکه اگر با ناخن روی آن فشار بیاورید، اثری روی آن باقی نمیماند.
ضخامت پوست کمانچه هم اهمیت زیادی دارد. اگر میخواهید صدای ساز شما شفاف و رسا باشد، بهتر است کمانچهای با پوست نازک انتخاب کنید. اما اگر به دنبال صدای بم و عمیق هستید، کمانچههایی با پوست ضخیم گزینه بهتری هستند.
دقت کنید که دسته کمانچه باید با زاویه استانداردی به کاسه متصل شده باشد و همچنین تعادل وزن بین کاسه و دسته رعایت شده باشد. اگر این تعادل وجود نداشته باشد، نگهداشتن ساز هنگام نواختن برایتان سخت و انرژیبر خواهد بود.
دستهی انگشتگذاری ساز باید محکم و بادوام باشد. معمولاً این قسمت از جنس استخوان یا چوب آبنوس ساخته میشود.
به موهای آرشه کمانچه هم توجه کنید. یک آرشه مرغوب از موی طبیعی دم اسب ساخته میشود.
آیا یادگیری کمانچه سخت است؟
یادگیری کمانچه میتواند برای بعضی افراد آسان و برای برخی دیگر سخت باشد. این موضوع به شرایط و تواناییهای شما بستگی دارد. اگر با اصول موسیقی آشنا باشید، گوشتان به خوبی صداها را تشخیص دهد و زمان کافی برای تمرین اختصاص دهید، مسلماً یادگیری این ساز برای شما سادهتر خواهد بود. برعکس، اگر اطلاعات موسیقایی نداشته باشید یا کم تمرین کنید، طبیعتاً فراگیری کمانچه چالشبرانگیزتر میشود. در کل، کمانچه در مقایسه با بسیاری از سازهای دیگر، ساز سادهای به شمار نمیرود؛ اما با آموزش درست و تمرین مستمر، قطعاً میتوانید به آن مسلط شوید. ما در مدیر تولز با بهرهگیری از روشهای آموزشی کارآمد و بهروز، به شما در یادگیری کمانچه کمک میکنیم.
انواع کمانچه در ایران چگونه هستند؟
علاوه بر کمانچه اصلی و سنتی ایران، گونههای دیگری از این ساز نیز در مناطق مختلف و با سبکهای امروزی ساخته شدهاند. در ادامه با انواع کمانچه بیشتر آشنا میشویم.
کمانچه لری (تال)
کمانچه ای که در منطقه لرستان رایج است، با نام “تال” نیز شناخته میشود. تال از نظر ساختاری با کمانچه معمولی تفاوت دارد؛ کمانچههای رایج معمولاً چهار سیم دارند، اما تال فقط سه سیم دارد. همچنین کاسه صوتی تال، برخلاف انواع دیگر، از پشت کاملاً باز ساخته میشود.
این ساز معمولاً در فضاهای آزاد مانند دشتها، صحراها و کوهستان نواخته میشود. باز بودن پشت کاسه، باعث میشود صدای ساز قدرت و بلندی بیشتری پیدا کند و به خوبی در این محیطهای گسترده شنیده شود. علاوه بر این، همین ویژگی باعث میشود که نوازنده بتواند ساز را هنگام نواختن، با سرعت و چابکی بیشتری بچرخاند.
کمانچه آذری
کمانچه آذری نسبت به کمانچه ایرانی، دارای ویژگیهای ظاهری متمایزی است. دسته آن کوتاهتر است و روی کاسه آن پوست ضخیمتری کشیده شده است. کاسه ساز نیز بزرگتر و پهنتر طراحی شده است. علاوه بر این، سیمهای کمانچه آذری از سیمهای کمانچه ایرانی کلفتتر هستند. نوازندگان این ساز معمولاً آرشه را در فاصله بیشتری از خرک روی سیمها حرکت میدهند.
کمانچه آلتو
این کمانچه با الهام از سازهای زهی کشورهای غربی طراحی شده است. کمانچه آلتو صدایی عمیق و ملایم دارد، در حالی که صدای کمانچه معمولی، تیز و زیر است. در این مدل، سیم «دو» جای سیم «می» را میگیرد. همچنین فاصلهی پردهها روی دستهی کمانچه آلتو بیشتر از کمانچهی معمولی است. تفاوت دیگر در اندازهی این دو ساز دیده میشود؛ به طور کلی، کمانچههای آلتو از کمانچههای معمولی بزرگتر هستند.
کمانچه ترکمنی
کمانچه ترکمنی را با نام قیجاق نیز میشناسند. این ساز از نظر ظاهری بسیار شبیه به کمانچه ایرانی است، با این تفاوت که روی کاسه آن به جای چوب از پوست گربهماهی یا پوست قلب شتر پوشیده شده است. همچنین این ساز تنها سه سیم دارد و از نظر اندازه نیز کوچکترین نوع کمانچه به شمار میرود. کمانچه ترکمنی بیشتر در میان ترکمنهای ساکن شمال ایران و استان گلستان رواج دارد و نواخته میشود.