مرتضی محبوبی، که به نام مرتضیخان هم معروف است، یک نوازنده چیرهدست پیانو و آهنگساز ایرانی بود. سبک منحصربهفرد نواختن او باعث شده است که بسیاری او را از پایهگذاران موسیقی ملی ایران بدانند. با وجود آنکه پیانو یک ساز غربی است، محجوبی به گونهای آن را مینواخت که حالوهوای کاملاً ایرانی داشت. حتی نقل شده که او پیانو را به روش سنتور کوک میکرد و این کار را با سرعت زیادی انجام میداد. علاوه بر این، مرتضیخان روش خاص خود را برای نوشتن نتهای موسیقی ابداع کرده بود که در آن از خط حامل استفاده نمیشد. اگر دوست دارید بیشتر با آثار و زندگی این هنرمند بینظیر آشنا شوید، در ادامه این نوشته در وبلاگ مدیر تولز همراه ما باشید.
تولد، کودکی و آغاز مسیر موسیقی
مرتضی محجوبی در سال ۱۲۷۸ در شهر تهران به دنیا آمد. خانوادهاش به هنر موسیقی علاقهمند بودند. برادر بزرگش، رضا محجوبی، که نوازندهای شناختهشده در نواختن ویولن و ساختن آهنگ بود، در این زمینه پیشرو او به شمار میرفت. مادرش نیز با ساز پیانو آشنایی داشت و از همان سالهای کودکی، صدای پیانو در خانهشان شنیده میشد.
مرتضی به مدت شش سال، به صورت همزمان، ردیفهای موسیقی را نزد استاد حسین هنگآفرین آموخت و همچنین روشهای مخصوص نواختن پیانو را از محمود مفخمالممالک فرا گرفت. این آموزشهای اصولی و دقیق، باعث شد که او در سن ده سالگی بتواند در تالار سینمای فاروس حاضر شود و هنرنمایی کند. در آنجا، او با پیانو، آواز عارف قزوینی را همراهی کرد؛ موفقیتی که برای یک پسر ده ساله، بسیار چشمگیر و قابل تحسین بود.
فعالیتهای حرفهای مرتضی محجوبی
در سال ۱۳۰۷، مرتضی محجوبی به همراه گروهی از هنرمندان نامی مانند ابوالحسنخان صبا، حسینخان یاحقی، مرتضی نیداود، ارسلان درگای، عبدالحسین شهنازی و آقا رضاخان روانبخش به شهرهایی مانند بیروت، حلب و شام سفر کرد. در این سفر، آنها بیش از ۱۰۰ صفحه موسیقی ضبط کردند که برخی از آنها هنوز هم موجود است.
در سال ۱۳۱۹، با راهاندازی رادیو، مرتضی محجوبی از نخستین نوازندگانی بود که به این سازمان پیوست. او تا پایان عمرش در رادیو فعال بود و حتی برای مدتی مسئولیت برنامههای موسیقی رادیو را نیز بر عهده داشت. در سال ۱۳۳۴، او به برنامه گلها پیوست و بسیاری از آهنگهایش با همراهی ارکستر این برنامه اجرا شد.
از جمله تصنیفهای ماندگاری که با آهنگسازی مرتضی محجوبی، خوانندگی غلامحسین بنان و ترانهسرایی رهی معیری خلق شدند، میتوان به این آثار اشاره کرد:
کاروان
روز ازل
نوای نی
بیدل ساقی
نت ابداعی مرتضی محجوبی
مرتضی محجوبی روشی جدید برای نوشتن نتهای موسیقی ابداع کرد که شبیه به خط سیاق قدیمی بود. در این روش، نتها از راست به چپ نوشته میشوند، خطوط اضافی ندارند و نشانههای مخصوص به خود را دارند. به کوشش پویان آزاده، این روش نتنویسی به عنوان یک میراث فرهنگی ملی ثبت شد.
بهار برخوردار، پژوهشگر موسیقی، این شیوهٔ نوشتن نتها را به خط بینالمللی نت موسیقی تبدیل کرد و در کتابی با نام «ردیف پیانو استاد مرتضی محجوبی» چاپ کرد. این کتاب ۳۶۶ صفحهای، به دو زبان نوشته شده و شامل هفت دستگاه و پنج آواز است.
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از بهار برخوردار به خاطر چاپ این کتاب قدردانی کرد؛ زیرا پیش از آن، بسیاری از موسیقیدانان نمیتوانستند روش خاص نتنویسی استاد محجوبی را بخوانند و از دستنوشتهها و آثار ارزشمند او استفاده کنند.