جومبوش که با نام ساز جنبش هم شناخته میشود، یکی از سازهای زهی اهل ترکیه است. در زمانهای گذشته، این ساز بیشتر در میان افراد کمبضاعت و گروههای قومی ساکن ترکیه مانند روم، ارمنی، یهودی، کرد و رومی رواج داشت. در این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، میخواهیم نگاهی به تاریخچه و اجزای تشکیلدهندهٔ این ساز بیندازیم؛ پیشنهاد میکنیم برای آشنایی بیشتر، تا پایان این مطلب با ما بمانید.
ساختار ساز جنبش چگونه است؟
ساز جنبش، تلفیقی از صدای عود خاورمیانه و بانجوی آمریکایی است. کاسهٔ این ساز معمولاً از جنس آلومینیوم ساخته میشود؛ هر چند در گذشته نمونههای چوبی آن نیز وجود داشت که صدایی آرامتر و ملایمتر تولید میکردند. ساز جنبش معمولاً بدون فرت (پرده) است و دستهٔ آن قابلیت تنظیم دارد و با توجه به نوع و کشش سیمها تغییر میکند. در کل، این ساز به دلیل قیمت مناسبتر و صدای پرحجمتر، در برنامههای بزرگ موسیقی جای عود کلاسیک را گرفت.
سازنده ساز جنبش که بود؟
جنبش در اواخر قرن بیستم به دست علی زینالعابدین ساخته شد. معنای نام این ساز در زبان ترکی، شادمانی و تفریح است.
زینالعابدین در شهر اسکوپیه، پایتخت مقدونیه به دنیا آمد و بعدها به محله بیازیت در استانبول کوچ کرد. در ترکیه معمولاً نام او را زینالعابدین بِی مینویسند؛ زیرا کلمه «بِی» در زبان ترکی برای ابراز احترام به کار میرود.
برخلاف بیشتر کسانی که ساز جدیدی میسازند و نام خود را روی آن میگذارند، زینالعابدین برعکس عمل کرد و نام خانوادگی خود را از سازش گرفت. در سال ۱۹۳۴، هنگامی که مصطفی کمال آتاتورک دستور داد همه خانوادهها باید نام خانوادگی انتخاب کنند، او نام ساز ابداعی خود، یعنی «جنبش» را به عنوان نام خانوادگی برگزید.
امروزه چه کسانی جومبوش را میسازند؟
امروزه شرکت موسیقی Cümbüş همچنان به عنوان یک بنگاه فعال در ترکیه شناخته میشود و انواع مختلفی از سازهای محلی ترکیه را تولید میکند. این سازها در کارگاهی که متعلق به خانواده جنبش در استانبول است، توسط سه تن از اعضای خانواده به نامهای ناچی ابیدین جومبوش و دو پسرش فتحی و علیزینل ساخته میشوند. آنها سالانه نزدیک به ۳ هزار عدد از این سازها تولید میکنند و حدود نصف این تعداد را به کشورهایی مانند آمریکا، فرانسه و یونان صادر مینمایند.
آیا این ساز به ایران نیز راه یافت؟
در پنجم تیرماه سال ۱۳۱۳، رضاشاه به کشور ترکیه سفر کرد. در طی این سفر، در یکی از مهمانیها و در حضور آتاتورک، علیزینالعابدین سازی با تزئینات صدف به رضاشاه هدیه داد. روی پشت این ساز، یادداشتی خطاب به رضاشاه از سوی علیزینالعابدین نوشته شده بود. امروزه این ساز تاریخی در کوشک احمدشاهی نگهداری میشود و بازدیدکنندگان میتوانند آن را از نزدیک مشاهده کنند.