زلیخا سخن میگفت و یوسف گوش میداد، اما هیچ گاه شنیدن مانند دیدن نیست.
در این نوشته، به بررسی یکی از ضربالمثلهای زیبا و پرکاربرد ایرانی میپردازیم. این مثل از کتاب فارسی پنجم و از آثار عطار نیشابوری انتخاب شده است. در ادامه با ما همراه باشید تا با مفهوم و کاربرد این ضربالمثل آشنا شوید.
مفهوم ، کاربرد و معنی شنیدن، کی بود مانند دیدن
شنیدن هرگز به پای دیدن نمیرسد. اگر خودت چیزی را با چشمانت ندیدهای، لزوماً نباید آن را باور کنی.
این ضربالمثل معمولاً برای افرادی به کار میرود که زودباور نیستند و کمی بدبینانه به قضایا نگاه میکنند.
این مثل ارتباط نزدیکی با بدگمانی دارد؛ یعنی وقتی یک نفر پشت سر دیگری حرف میزند یا تهمتی به او میزند، ممکن است باعث شود شخص شنونده نسبت به آن فرد بدبین شود.
بیشترین کاربرد این ضربالمثل زمانی است که شایعهای پخش میشود و مردم در باور کردن آن تردید دارند. در چنین مواقعی میگویند: “شنیدن کی بود مانند دیدن”.
مفهوم اصلی این است که برای پذیرش واقعیت، دیدن بسیار قویتر و تأثیرگذارتر از شنیدن است. گاهی افراد چیزی را میبینند و میخواهند آن را برای دیگران تعریف کنند، اما هرچقدر هم که سعی کنند، نمیتوانند تمام آنچه را که دیدهاند به طور دقیق به شنونده منتقل کنند.
در فرهنگ غنی ایران، ضربالمثلها جایگاه ویژهای دارند. این جملههای کوتاه و پرمعنی، در واقع گنجینهای از تجربهها و خرد گذشتگان ما هستند. آنها در قالب عبارتهایی ساده و اغلب آهنگین، پندها و حقایق زندگی را به ما منتقل میکنند.
مردم در گذشتههای دور، برای این که درسهای مهم زندگی را به شکلی ساده و به یاد ماندنی به نسلهای بعد بیاموزند، این کلمات قصار را ساختهاند. هر ضربالمثل معمولاً یک داستان یا یک اتفاق واقعی در پشت خود دارد که به مرور زمان ساده شده و فقط عصارهٔ اصلی آن به صورت یک جملهٔ کوتاه باقی مانده است.
کاربرد اصلی این مثلها، آموزش غیرمستقیم است. به جای این که مستقیم به کسی بگوییم چه کاری را انجام دهد یا انجام ندهد، با استفاده از یک ضربالمثل مناسب، مفهوم را به زیبایی و در قالبی محترمانه به او میفهمانیم. این جملات آنقدر گویا و قوی هستند که میتوانند در موقعیتهای مختلف به کار روند و حرف ما را به طور کامل بیان کنند.
استفاده از ضربالمثلها در گفتوگوهای روزمره، هم باعث زیبایی کلام میشود و هم تأثیر حرف را بیشتر میکند. این جملههای قصار، بخش مهمی از هویت فرهنگی و زبان فارسی را تشکیل میدهند و نشاندهندهٔ هوش و ظرافت فکری ایرانیان هستند.