با پدیده آبشار و نحوه شکل گیری آن آشنا شوید!
آبشار چیست؟
آبشار یکی از شگفتی‌های طبیعت است که وقتی آب رود از یک بلندی یا فلات به صورت ناگهانی و با سرعت به دره یا دامنه‌ای پایین می‌افتد، پدید می‌آید. این ریزش شدید آب معمولاً به این دلیل رخ می‌دهد که در مسیر رودخانه، لایه‌ای از سنگ‌های سخت وجود دارد که در بالای سنگ‌های نرم‌تر قرار گرفته است. با گذشت زمان، جریان آب سنگ‌های نرم زیرین را فرسایش می‌دهد و باعث می‌شود سنگ‌های سخت بالایی به حالت آویزان باقی بمانند. این فرایند در نهایت منجر به تشکیل آبشار می‌شود.
بلندترین آبشار دنیا، آبشار آنجل در کشور ونزوئلا است. در این منطقه، رود کارائو از بلندی ۹۸۹ متری از روی یک فلات سنگی سخت به پایین سرازیر می‌شود.
نحوه شکل گیری آبشار
سنگ‌های کف رودخانه به تدریج و آرامی ساییده شده و از بین می‌روند. رودهای بزرگ از روی سنگ‌های گوناگونی عبور می‌کنند. برخی از این سنگ‌ها محکم‌تر هستند و به سادگی فرسایش پیدا نمی‌کنند، اما بعضی دیگر نرم‌ترند و زودتر خرد می‌شوند.
وقتی رود از جایی که سنگ‌هایش سخت است، به منطقه‌ای با سنگ‌های نرم‌تر برسد، ممکن است در نقطه‌ی برخورد این دو نوع سنگ، آبشار به وجود آید. دلیلش این است که آب نمی‌تواند سنگ‌های سخت را به راحتی بشکند، اما سنگ‌های نرم در زیر آن را فرسایش داده و خالی می‌کند. گاهی این فضای خالی شده آنقدر بزرگ می‌شود که مردم می‌توانند از پشت آبشار رد شوند.
در آبشار نیاگارا که بین کانادا و آمریکا قرار دارد، یک لایه‌ی صاف و سخت از سنگ آهک روی سنگ‌های نرم‌تری به نام شیل قرار گرفته است. آب رودخانه، شیل را سریع‌تر از بین می‌برد و باعث می‌شود تکه‌های بزرگ سنگ آهک گاهی از لبه‌ی آبشار کنده شده و بیفتند. این اتفاق در بخش میانی آبشار، که جریان آب قوی‌تر است، بیشتر رخ می‌دهد. نتیجه این است که آبشار در قسمت کانادایی به شکل نعل اسب درآمده است.
بلندترین آبشار اروپا در کشور نروژ قرار دارد. نام این آبشار اوتیگارد است و ارتفاع آن به ۸۰۰ متر می‌رسد. آبی که از ذوب یخچال طبیعی یوستردال در دره نسدال جاری می‌شود، از این ارتفاع به پایین سرازیر می‌شود. دیواره‌های دره نسدال به خاطر فرسایشی که قبلاً توسط یخچال ایجاد شده، بسیار شیب دار و تند هستند.
رودهایی که در کوهستان جریان دارند، معمولاً چندین آبشار دارند. آبی که از دامنه‌ی کوه‌ها پایین می‌آید، از روی تخته‌سنگ‌ها و لبه‌های سنگی زیادی عبور کرده و آبشارهای کوچکی را پدید می‌آورد. در مناطق کنار دریا کمتر شاهد آبشار هستیم، اما اگر رودی از بلندی به دریا بریزد، در آنجا نیز آبشار تشکیل می‌شود. در ایران، استان لرستان با داشتن بیش از پنجاه آبشار، بیشترین تعداد آبشار را در خاورمیانه به خود اختصاص داده است.
انواع آبشار
آبشارها در شکل‌های گوناگونی دیده می‌شوند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:
– **شیرجه‌ای**: آب به صورت کاملاً عمودی به پایین سقوط می‌کند و دیگر با کف رودخانه تماس ندارد.
– **دم اسبی**: در این نوع، آب هنگام ریزش همچنان بخشی از ارتباط خود را با بستر رودخانه حفظ می‌کند.
– **سیلی غول‌آسا**: آبشار بسیار بزرگ و پرقدرت است.
– **چند جوی**: شامل چندین آبشار تقریباً هم‌سایز است که در نهایت به هم می‌پیوندند.
– **پهن رود**: این آبشارها از رودخانه‌های عریض و گسترده به وجود می‌آیند.
– **چند صخره‌ای**: آب از روی چندین لایه سنگ و صخره سرازیر می‌شود.
– **چند جریانی**: در این نوع، چندین مسیر جریان آب به صورت همزمان دیده می‌شود.
– **قطره‌ای**: آب به شکل قطره‌هایی با فاصله و جریان ناپیوسته فرو می‌ریزد.
– **تنگ راه**: آب از یک مسیر باریک و محدود به پایین پاشیده می‌شود.
– **افقی**: در این حالت آب به صورت افقی پخش شده و بخشی از آن همچنان با بستر رودخانه در تماس است.
آبشارهای ایران
در ایران حدود ۳۹۲ آبشار شناسایی شده که از این تعداد، ۲۸۷ مورد به صورت دایمی یا بسیار چشمگیر هستند. برخی از مهم‌ترین آن‌ها در استان‌های مختلف عبارت‌اند از:
• آذربایجان شرقی: آبشار آسیاب خرابه، آبشار اسکندر، آبشار ماهاران
• آذربایجان غربی: آبشار شلماش
• اردبیل: آبشار گورگور، آبشار سردابه
• اصفهان: آبشار خضر، آبشار کردعلی، آبشار تخت سلیمان، آبشار بی‌بی سیدان، آبشار پونه‌زار فریدونشهر، آبشار سمیرم
• ایلام: آبشار چم آو
• تهران: آبشار سنگان، آبشار امامزاده داوود، آبشار اوسون دربند، آبشار دوقلو، آبشار فصلی پیچ آدران
• چهارمحال و بختیاری: آبشار چشمه کوهرنگ، آبشار آتشگاه، آبشار دره عشق
• خوزستان: آبشار شوی
• خراسان رضوی: آبشار ارتکند، آبشار اخلمد
• فارس: آبشار مارگون، آبشار تارم
• کرمان: آبشار راین
• کردستان: آبشار بل
• کهگیلویه و بویراحمد: آبشار بهرام بیگی بویراحمد، آبشار کنج بنار گچساران، آبشار سی‌سخت، آبشار کمردوغ
• گلستان: آبشار مینودشت، آبشار شیرآباد، آبشار کبودوال
• گیلان: آبشار لاتون
• لرستان: آبشار بیشه، آبشار آب‌سفید، آبشار چکان، آبشار دورود، آبشار تاف، آبشار نوژیان
• مازندران: آبشار یخی، آبشار شاهان‌دشت، آبشار امیری، آبشار هریجان، آبشار آمل، آبشار ایج (ده قلو)
بسیاری از آبشارهای ایران مانند اخلمد، افرینه، گنج‌نامه، نیاسر، شوشتر، بیشه، قره‌سو، سمیرم و تنگه واشی، علاوه بر زیبایی طبیعی، پیشینه تاریخی دارند و در گذشته مورد توجه پادشاهان و حاکمان برای گردشگری و بهره‌برداری اقتصادی بوده‌اند. از برخی از این آبشارها برای به حرکت درآوردن آسیاب‌های آبی نیز استفاده می‌شده است.
مجموعه آبشارهای شوشتر به عنوان نخستین سازه صنعتی‌ترین سیستم آبی جهان در دوره ساسانیان شناخته می‌شود و در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. همچنین آبشار گنج‌نامه در همدان، در کنار کتیبه‌های تاریخی کوروش، نمادی از عظمت و تمدن کهن ایران به شمار می‌رود.
پیشنهادی: یخچال‌های طبیعی را بیشتر بشناسید!
پدیده آبشار – مدیر تولز