چشم انسان یکی از شگفت‌انگیزترین و پیچیده‌ترین اندام‌های بدن است که مانند یک دوربین پیشرفته عمل می‌کند و به ما امکان دیدن جهان اطراف را می‌دهد. در ادامه، بخش‌های اصلی چشم را به زبان ساده معرفی می‌کنیم:
**قرنیه:**
قرنیه لایه شفاف و محافظ در جلوی چشم است، مانند یک شیشه ساعت. نور از طریق قرنیه وارد چشم می‌شود.
**مردمک و عنبیه:**
مردمک، نقطه سیاه و گرد در وسط چشم است که میزان نور ورودی را تنظیم می‌کند. عنبیه بخش رنگی اطراف مردمک است (مثلاً آبی، قهوه‌ای یا سبز) و با کوچک و بزرگ کردن مردمک، مانند دیافراگم دوربین عمل می‌کند.
**عدسی:**
عدسی پشت مردمک قرار دارد و با تغییر شکل خود، نور را روی پرده شبکیه متمرکز می‌کند. این کار باعث می‌شود اشیای دور و نزدیک را به وضوح ببینیم.
**شبکیه:**
شبکیه یک لایه حساس به نور در پشت چشم است که مانند فیلم دوربین عمل می‌کند. این بخش تصاویر را دریافت کرده و به پیام‌های عصبی تبدیل می‌کند.
**عصب بینایی:**
عصب بینایی این پیام‌ها را از شبکیه به مغز می‌فرستد. مغز ما این اطلاعات را تفسیر می‌کند و در نهایت، ما “تصویر” را درک می‌کنیم.
ساختمان چشم بسیار دقیق و حساس است و هر یک از این بخش‌ها نقش مهمی در فرآیند بینایی دارند. مراقبت از چشم و معاینه منظم آن برای حفظ سلامت بینایی بسیار مهم است.
تعریف ساختمان چشم
چشم انسان شکلی گرد دارد، مانند یک توپ. در جلوی این کره، یک بخش شفاف و روشن به نام قرنیه قرار گرفته، که درست مثل یک پنجره‌ی کوچک عمل می‌کند. نور از محیط اطراف، اول از طریق قرنیه وارد چشم می‌شود، سپس از سوراخ مردمک عبور کرده و به عدسی می‌رسد. کار عدسی این است که این نور را به شکلی دقیق روی پرده‌ی پشت چشم، که شبکیه نام دارد، متمرکز کند تا یک تصویر واضح و روشن بسازد. یکی از شگفتی‌های چشم انسان این است که می‌تواند حدود ۱۰ میلیون رنگ مختلف را از هم تشخیص دهد.
اجزای چشم انسان
چشم انسان از بخش‌های گوناگونی تشکیل شده که در دو گروه اصلی قرار می‌گیرند:
**۱. بخش‌های فرعی و محافظ چشم**
این بخش‌ها شامل حفره چشم، پلک، مژه‌ها، ماهیچه‌هایی که چشم را می‌چرخانند و ابرو می‌شوند. این اجزا از چشم محافظت می‌کنند و به حرکت آن کمک می‌رسانند.
**۲. کره چشم**
کره چشم قسمت اصلی بینایی است و خود از لایه‌ها و بخش‌های مختلفی تشکیل شده است، از جمله:
– صلبیه (لایه سفید و سفت بیرونی)
– مشیمیه (لایه میانی و حاوی رگ‌های خونی)
– عنبیه (بخش رنگی چشم)
– شبکیه (لایه حساس به نور در پشت چشم)
– زلالیه (مایع شفاف جلوی چشم)
– زجاجیه (ماده ژله‌ای درون کره چشم)
– ملتحمه (پوشش نازک و شفاف روی صلبیه و پشت پلک)
شکل‌های زیر قسمت‌های مختلف کره چشم انسان را به طور دقیق نشان می‌دهند.
چشم انسان از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که هر کدام وظیفه‌ای خاص بر عهده دارند. در ادامه، این قسمت‌ها را به ترتیب معرفی می‌کنیم:
1. عدسی
4. زلالیه
5. قرنیه
6. مردمک
7. عنبیه
8. ماهیچه‌های مژکی
9. مشیمیه
10. صلبیه
11. شبکیه
12. لکهٔ زرد
13. نقطهٔ کور
14. عصب بینایی و مویرگ‌های خونی
15. زجاجیه
هر یک از این اجزا به ما کمک می‌کنند تا دنیای اطراف خود را به وضوح ببینیم و نور را به تصویر تبدیل کنیم.
عدسی چشم
عدسی یک بخش شفاف و قابل انعطاف در چشم انسان است که همراه با قرنیه، نور ورودی را خم کرده و روی پرده شبکیه متمرکز می‌کند. این عدسی توسط رشته‌های نازکی به یک ماهیچه حلقوی به نام ماهیچه مژگی متصل است. بسته به فاصله جسمی که به آن نگاه می‌کنیم، عدسی می‌تواند نازک یا ضخیم شود. این تغییر شکل کمک می‌کند تا پرتوهای نور دقیقاً روی شبکیه جمع شوند و یک تصویر واضح و شفاف ایجاد کنند. به این توانایی چشم در تنظیم فواصل، تطابق می‌گویند.
زلالیه چشم
مایع شفافی در چشم وجود دارد که فضای بین قرنیه و عدسی را پر می‌کند. این مایع که زلالیه نام دارد، از رگ‌های بسیار کوچک ترشح می‌شود و وظیفهٔ آن، رساندن غذا و اکسیژن به قرنیه و عدسی است. همچنین، مواد زائد این بخش‌ها را جمع‌آوری کرده و از راه خون از بدن خارج می‌کند. زلالیه مایعی بسیار رقیق است و به طور پیوسته — تقریباً هر سه ساعت یک بار — پاکسازی و دوباره تولید می‌شود.
قرنیه چشم
قرنیه یک لایه شفاف و نازک در جلوی چشم انسان است که مایع جلوی چشم، عنبیه و مردمک را می‌پوشاند. ضخامت این لایه حدود ۲۵ میلی‌متر است و نور را با ضریب شکست ۱٫۳۷۷ از خود عبور می‌دهد. همچنین درون قرنیه هیچ رگ خونی وجود ندارد.
مردمک چشم
مردمک سوراخ کوچکی در مرکز بخش رنگی چشم (عنبیه) است. کار اصلی مردمک این است که مانند یک دروازه، نور را به داخل چشم هدایت کند. در بیشتر حیوانات، حتی برخی ماهی‌ها، اندازه این سوراخ بر اساس مقدار نور تغییر می‌کند؛ در نور زیاد کوچک و در نور کم بزرگ می‌شود. این باز و بسته شدن توسط عضلات عنبیه و با فرمان دستگاه عصبی خودکار بدن انجام می‌گیرد.
عنبیه چشم
عنبیه قسمت رنگی چشم محسوب می‌شود. در میان جانوران، فقط طنابداران دارای عنبیه هستند.
عنبیه در پشت قرنیه قرار دارد. در مرکز آن یک سوراخ به نام مردمک وجود دارد. عنبیه مانند یک روزنه عمل می‌کند که نور از طریق آن وارد چشم می‌شود و میزان نور ورودی را تنظیم می‌کند. به این صورت که در محیط‌های پرنور، مردمک چشم کوچک‌تر می‌شود و در نور کم، گشادتر می‌گردد تا نور بیشتری بتواند به داخل چشم راه یابد.
ماهیچه‌های مژکی چشم
ماهیچه مژگانی بخشی از ساختار چشم است که در کنار دو قسمت دیگر، جسم مژگانی را تشکیل می‌دهد. این جسم مژگانی، حلقه ضخیمی در لایه میانی چشم است که پشت عنبیه قرار دارد و مانند یک پل، بخش مشیمیه را به عنبیه وصل می‌کند.
وقتی ماهیچه مژگانی منقبض می‌شود، باعث می‌شود شکل عدسی چشم تغییر کند. این ماهیچه از نوع ماهیچه‌های صاف است و وظیفه اصلی آن کمک به تمرکز چشم بر روی اجسام دور و نزدیک است که به این عمل تطابق می‌گویند.
مشیمیه چشم
لایه مشیمیه یکی از بخش‌های تشکیل‌دهنده چشم است که رنگدانه‌های زیادی دارد و پر از رگ‌های خونی کوچک است. این لایه مسئول رساندن مواد غذایی به عنبیه و سلول‌های حساس به نور در شبکیه است. بخش جلویی مشیمیه، همان قسمت رنگی چشم است که عنبیه نامیده می‌شود.
صلبیه چشم
صلبیه یک پوشش سفت و سفید رنگ از جنس بافت همبند است که حدود ۸۰ درصد از سطح کره چشم را می‌پوشاند. ضخامت این لایه حدود یک تا دو میلی‌متر است و همان بخش سفید رنگ چشم انسان محسوب می‌شود. البته در برخی جانوران دیگر، رنگ این بخش ممکن است فرق کند. صلبیه با استحکام خود باعث حفظ فشار درونی چشم شده و از آن در برابر آسیب‌های فیزیکی محافظت می‌کند. در قسمت جلویی چشم، این پوشش شفاف می‌شود و به قرنیه تبدیل می‌گردد.
شبکیه چشم
لایه درونی چشم که شبکیه نام دارد، از سلول‌های حساس به نور و رشته‌های عصبی تشکیل شده است. این لایه بسیار نازک است و ضخامت آن تنها حدود نیم میلی‌متر می‌باشد، اما بیشتر سطح کره چشم ــ تقریباً ۷۵ درصد آن ــ را می‌پوشاند.
وظیفه اصلی شبکیه، پاسخ دادن به نور است. این لایه، انرژی نورانی را دریافت کرده و آن را به پیام‌های عصبی تبدیل می‌کند. سپس این پیام‌ها از طریق عصب بینایی به بخش پس‌سری مغز فرستاده می‌شوند. این فرآیند است که امکان دیدن را برای ما فراهم می‌کند.
لکهٔ زرد چشم
لکه زرد، ناحیه‌ای کوچک در پرده شبکیه چشم است که بیشترین واکنش را به نور دارد. این قسمت مسئول دید روبرو و شفاف است و به ما کمک می‌کند تا جزئیات را به وضوح ببینیم. عملکرد این ناحیه برای انجام فعالیت‌های ظریف مانند مطالعه کردن یا هدایت خودرو ضروری است.
نقطهٔ کور چشم
نقطه کور بخشی از شبکیه چشم است که عصب بینایی و رگ‌های خونی از آنجا خارج می‌شوند و به سوی بخش پس‌سری مغز می‌روند. این ناحیه فاقد سلول‌های حساس به نور است و در نتیجه قادر به دیدن نیست. به همین دلیل، اگر تصویر یا بخشی از آن روی این نقطه بیفتد، هیچ پیامی به مغز ارسال نمی‌شود و آن قسمت در میدان دید فرد دیده نخواهد شد.
عصب بینایی و مویرگ‌های خونی چشم
عصب بینایی دومین عصب از مجموعه اعصاب جمجمه است. از نظر بافت‌شناسی، لایه هشتم شبکیه در واقع همان لایه‌ای است که سلول‌های گانگلیونی در آن قرار گرفته‌اند. این لایه حاوی هسته و بدنه اصلی این سلول‌هاست. رشته‌های بلند و نازکی که از این سلول‌ها خارج می‌شوند و در لایه نهم شبکیه جمع شده‌اند، در نهایت عصب بینایی را تشکیل می‌دهند.
زجاجیه چشم
زجاجیه یک ماده ژله‌ای و شفاف است که فضای پشت لنز چشم را پر می‌کند. این ماده توسط برخی از سلول‌های موجود در شبکیه تولید می‌شود. حدود ۹۰ درصد از حجم چشم را زجاجیه تشکیل می‌دهد و ۹۵ درصد آن از آب است و بقیه آن شامل انواع نمک‌ها و قند (گلوکز) می‌باشد. ضریب شکست نور در زجاجیه ۱٫۳۴ است.
زجاجیه به حفظ شکل گرد چشم کمک می‌کند و همراه با مایع زلالیه، فشار درون چشم را ثابت نگه می‌دارد. علاوه بر این، زجاجیه لایه نازک شبکیه را به لایه زیرین آن (مشیمیه) فشار داده و آن را در جای خود ثابت می‌کند. همچنین زجاجیه با جذب بخشی از پرتوهای فرابنفش خورشید، از شبکیه محافظت می‌کند.
راهنمای ساده برای مراقبت از چشمانتان
**نرمش چشمی با کمک اینترنت**
می‌توانید از تمرین‌ها و نرمش‌های مخصوص چشم که به صورت آنلاین وجود دارند، برای تقویت بینایی و سلامت چشمانتان استفاده کنید.
**منبع اطلاعات: ویکی‌پدیا**
اطلاعات بیشتر درباره ساختار چشم انسان را می‌توانید در دانشنامه آزاد ویکی‌پدیا مطالعه کنید.