فوتبال یکی از محبوب‌ترین ورزش‌های جهان است که بین دو تیم یازده نفره انجام می‌شود. هدف اصلی این بازی، وارد کردن توپ به دروازهٔ حریف است. بازیکنان به جز دروازه‌بان، حق ندارند در جریان بازی توپ را با دست یا بازو لمس کنند و معمولاً از پاهای خود برای پاس دادن، شوت زدن و کنترل توپ استفاده می‌کنند.
تاریخچهٔ فوتبال به شکل‌های مختلفی از بازی‌های توپی در تمدن‌های باستانی مانند چین، یونان و روم برمی‌گردد. اما فوتبال مدرن در سدهٔ نوزدهم در انگلستان شکل گرفت و باشگاه‌ها و مسابقات منظم به تدریج ایجاد شدند. امروزه جام جهانی فوتبال، بزرگترین رویداد ورزشی این رشته است.
بازی در دو نیمهٔ ۴۵ دقیقه‌ای برگزار می‌شود و یک داور بر رعایت قوانین نظارت دارد. خطاهای مختلف مانند آفساید، پنالتی و کارت‌های زرد و قرمز برای کنترل بازی وجود دارد. زمین بازی مستطیل شکل است و در دو سر آن دروازه‌ها قرار گرفته‌اند. فوتبال نه تنها یک رقابت ورزشی است، بلکه میلیون‌ها نفر در سراسر جهان آن را برای شادی، سلامتی و روحیهٔ تیمی دنبال می‌کنند.
ورزش فوتبال چیست؟
فوتبال که به انگلیسی football نامیده می‌شود، یک بازی گروهی و پرطرفدارترین ورزش در سراسر جهان است. در این ورزش، بازیکنان با پا به توپ ضربه می‌زنند و سعی می‌کنند آن را به دروازه حریف برسانند. آنچه بیشتر مردم به عنوان فوتبال می‌شناسند، در واقع شکل جهانی و شناخته‌شده این ورزش است. با این حال، انواع دیگری از فوتبال نیز وجود دارند؛ مانند فوتبال آمریکایی، فوتبال استرالیایی، فوتبال کانادایی و فوتبال گیلیک که هر کدام در مناطق مختلف دنیا طرفداران خود را دارند. قوانین این بازی‌ها با فوتبال معمولی تفاوت دارد و معمولاً از آنها با عنوان «کدهای مختلف فوتبال» یاد می‌شود.
تاریخچه ورزش فوتبال
فوتبال برای اولین بار در قاره آسیا متولد شد. طبق اسناد تاریخی، قدمت این بازی به قرن دوم و سوم قبل از میلاد در چین می‌رسد. امپراتوری هان در آن زمان پیشگام این ورزش بود و بازیکنان با توپی چرمی که با پر و مو پر شده بود بازی می‌کردند.
اندازه این توپ‌ها تقریباً بین ۳۰ تا ۴۰ سانتیمتر بود. این بازی در چین با نام «تسو چو» شناخته می‌شد و در زمان حکومت دودمان هان در سراسر چین گسترش یافت.
حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ سال بعد، نوعی مشابه از این بازی در ژاپن ظاهر شد؛ اما هیچ رقابتی بین ژاپن و چین در آن دوره انجام نگرفت. در این نسخه ژاپنی، بازیکنان در یک دایره کوچک می‌ایستادند و توپ را بین خود جابه‌جا می‌کردند.
نام این بازی در ژاپن «کمری» بود و تفاوت زیادی با فوتبال امروزی داشت.
بعدها، فوتبال به یونان و روم نیز راه یافت و در آنجا با نام «هارپاستوم» شناخته شد. در یونان و روم، این بازی تغییرات زیادی کرد: دو تیم در یک زمین مستطیل‌شکل با یک خط وسط بازی می‌کردند.
افرادی که هارپاستوم بازی می‌کردند، معمولاً افرادی خشن بودند و سعی می‌کردند توپ را از خط دروازه عبور دهند یا به هم‌تیمی‌های خود پاس بدهند.
تیم مقابل نیز تلاش می‌کرد به هر روش ممکن جلوی حریف را بگیرد و توپ را پس بگیرد.
در آن زمان، اندازه مشخصی برای زمین وجود نداشت، بازیکنان شماره‌ای نداشتند و قوانین بازی بسیار کم و ساده بود.
نسخه مدرن فوتبال از قرن دوازدهم میلادی در انگلستان شکل گرفت. این بازی در میان مردم انگلستان بسیار پرطرفدار شد؛ اما پادشاهانی مانند هنری دوم و هنری چهارم آن را ممنوع اعلام کردند.
آنها نگران بودند که فوتبال جایگزین ورزش‌های سنتی انگلیسی مانند شمشیربازی و تیراندازی با کمان شود.
اصطلاحات فوتبالی
عبارتند از:
° مسابقهٔ فوتبال
مسابقه فوتبال، یک بازی است که در آن دو تیم در مقابل هم قرار می‌گیرند. هدف هر تیم این است که با زدن گل‌های بیشتر، تیم مقابل را شکست دهد. این رقابت در زمین مشخصی انجام می‌شود و بازیکنان با پاس دادن و شوت کردن توپ، سعی می‌کنند آن را وارد دروازه حریف کنند.
° زمین فوتبال
زمینی که بازی فوتبال روی آن انجام می‌شود، زمین فوتبال نام دارد. در حالت ایده‌آل، این زمین باید با چمن طبیعی یا چمن مصنوعی پوشانده شده باشد و قسمت‌های مشخصی مثل محوطه جریمه را شامل شود. البته فوتبال فقط محدود به این زمین‌های استاندارد نیست و حتی روی زمین‌های خاکی در کوچه و خیابان نیز انجام می‌شود. به این مکان‌ها هم زمین فوتبال گفته می‌شود.
° تیم فوتبال
یک تیم فوتبال از یازده بازیکن تشکیل شده است. این بازیکنان با پوشیدن لباس‌های یک形状 و هماهنگ، در مسابقه حاضر می‌شوند. آنها با اتحاد و همدلی، برای رسیدن به یک هدف مشترک در کنار هم بازی می‌کنند و یک گروه واحد را شکل می‌دهند.
° مربی فوتبال
کسی که مسئولیت آماده کردن و هدایت بازیکنان یک تیم فوتبال (هم از نظر بدنی و هم از نظر روانی) برای موفقیت در مسابقات را بر عهده دارد. در فوتبال امروز، هر تیم چندین مربی دارد که کارها به صورت جداگانه بین آنها تقسیم می‌شود. به اصلی‌ترین و رئیس این مربیان، “سرمربی” گفته می‌شود.
° سیستم فوتبال
سیستم یا شکل چیدمان بازیکنان، نشان می‌دهد که یک تیم چگونه در زمین ورزشی مرتب شده است. این چیدمان به استراتژی دفاعی یا تهاجمی تیم، مهارت‌های بازیکنان و موارد دیگر بستگی دارد.
° کاپیتان
کاپیتان، یکی از اعضای تیم است که مسئولیت هدایت و رهبری هم‌تیمی‌هایش در زمین مسابقه را بر عهده دارد. او یک بازوبند مخصوص به بازوی چپ خود می‌بندد تا به‌راحتی از سایر بازیکنان قابل تشخیص باشد.
از کارهای اصلی کاپیتان می‌توان به مدیریت تیم در لحظات سخت، ارتباط برقرار کردن با داور هنگام بحث‌های مهم و همچنین شرکت در شیر یا خط آغاز بازی برای انتخاب توپ یا زمین اشاره کرد.
° دروازه‌بان
دروازه‌بان، وظیفه اصلی‌اش محافظت از دروازه است و باید مانع ورود توپ به آن شود. لباس او با بقیه بازیکنان تیم تفاوت دارد تا به راحتی قابل تشخیص باشد. همچنین، او تنها کسی است که در یک ناحیه مشخص اجازه دارد از دستانش برای کنترل توپ استفاده کند.
° مدافع
به یک بازیکن گفته می‌شود که جایگاه اصلی او در زمین خودی است. او بین دروازه‌بان خودی و مهاجم تیم مقابل قرار می‌گیرد و کار اصلی‌اش این است که در برابر حملات تیم حریف از زمین خودی دفاع کند.
مدافعان هم انواع مختلفی دارند؛ مثل مدافع وسط، مدافع کنار، سوییپر، مدافع جلو و مدافع آزاد یا لیبرو.
° هافبک
یک بازیکن که اغلب در بخش مرکزی زمین قرار می‌گیرد، هافبک نامیده می‌شود. این بازیکن نقش‌های مختلفی دارد و به دسته‌هایی مثل هافبک هجومی، هافبک دفاعی، هافبک میانی و هافبک کناری تقسیم می‌شود. کار اصلی هافبک این است که توپ را به مهاجمان برساند تا بتوانند گل بزنند و همزمان به مدافعان کمک کند تا از گل خوردن تیم جلوگیری کنند.
° مهاجم
یک بازیکن که در جلوی زمین قرار می‌گیرد و نزدیک‌ترین فرد به دروازهٔ تیم مقابل است، مهاجم نامیده می‌شود. کار اصلی او به ثمر رساندن گل است. مهاجم‌ها انواع مختلفی دارند؛ مثل مهاجم نوک، مهاجم کناری و مهاجم کاذب.
° بازیکن ذخیره
یک بازیکن فوتبال که روی نیمکت ذخیره‌ها می‌نشیند، بازیکن ذخیره نامیده می‌شود. طبق قوانین معمول بازی، در هر مسابقه فقط اجازه دارند حداکثر سه بازیکن ذخیره را به جای بازیکنان اصلی به زمین بفرستند.
° هت‌تریک
وقتی یک فوتبالیست در یک بازی سه بار موفق به زدن گل شود، می‌گویند که او هت‌تریک کرده است.
° دروازه بسته (کلین شیت)
وقتی یک تیم در بازی، هیچ گلی دریافت نکند، می‌گویند آن تیم (یا دروازه‌بانش) یک «کلین شیت» یا دروازهٔ بسته انجام داده است.
° دیواره دفاعی
در فوتبال، گاهی موقع خطایی رخ می‌دهد که یک دیوار از بازیکنان تشکیل می‌شود. این بازیکنان کنار هم و پشت سر هم می‌ایستند تا مانع از ورود توپ به دروازه خودی شوند. این اتفاق معمولاً وقتی می‌افتد که یک ضربهٔ ایستگاهی مستقیم به سمت دروازه زده می‌شود. طبق قانون، این دیوار انسانی باید حداقل ۱۰ یارد از محلی که توپ قرار گرفته فاصله داشته باشد.
° آوانتاژ
یک قانون در فوتبال وجود دارد که بر اساس آن، اگر داور متوجه خطای یک بازیکن شود، اما تشخیص دهد که ادامه بازی به سود تیمی است که علیه آن خطا صورت گرفته، می‌تواند خطا را اعلام نکند و بازی را جریان نگه دارد. سپس هنگامی که توپ از زمین بازی خارج شد، به بازیکن خاطی تذکر می‌دهد.
قوانین ورزش فوتبال
قوانین بازی فوتبال (که به انگلیسی Laws of football نامیده می‌شود) مجموعه‌ای از مقرراتی است که توسط نهاد بین‌المللی فوتبال تعیین و اعلام می‌گردد. این مجموعه مقررات در حال حاضر شامل ۱۷ ماده اصلی می‌باشد:
° زمین بازی
بازی باید بر روی چمنی به رنگ سبز، چه طبیعی و چه ساختگی، برگزار شود. در مسابقات جام کنفدراسیون‌ها یا رقابت‌های جهانی باشگاه‌ها، استفاده از چمن مصنوعی مجاز است. همچنین، تمامی زمین‌های بازی باید حداقل استانداردهای کیفیتی که فیفا برای مسابقات جهانی تعیین کرده است را دارا باشند.
° توپ
توپ بازی باید از چرم یا جنس‌های مناسب دیگری تولید شود. اندازهٔ دور توپ نیز نباید از ۶۸ سانتیمتر کمتر یا از ۷۰ سانتیمتر بیشتر باشد.
° تعداد بازیکنان
در هر مسابقه، هر تیم باید ۱۱ بازیکن داخل زمین داشته باشد که یک نفر از آنها در نقش دروازه‌بان بازی می‌کند. اگر تعداد بازیکنان یک تیم در زمین از ۷ نفر کمتر شود، آن تیم اجازهٔ ادامه دادن بازی را نخواهد داشت.
° تجهیزات بازیکنان
بازیکن مجاز نیست از هر وسیله یا زیورآلاتی که ممکن است خطرناک باشد استفاده کند یا آنها را به همراه داشته باشد.
° داور
داور در بازی فوتبال، نقش یک قاضی را بازی می‌کند. اگر بازیکنی برخورد خشن یا خطای خطرناکی انجام دهد، داور می‌تواند با نشان دادن کارت زرد به او اخطار دهد یا با کارت قرمز، او را از زمین بازی اخراج کند.
° کمک‌داوران
دو کمک‌داور در زمین بازی حضور دارند که در شرایط خاصی اجازه دارند به تصمیمات داور اصلی بازی اعتراض کنند. این موارد عبارت‌اند از:
۱. وقتی که تمام توپ از محدوده زمین بازی خارج شود.
۲. هنگام اجرای ضربه کرنر، گل و پرتاب اوت.
۳. زمانی که احتمال آفساید بودن یک بازیکن وجود دارد.
۴. وقتی یک تیم درخواست تعویض بازیکن می‌دهد.
۵. زمانی که از نظر داور اصلی، رفتار ناشایست یا اتفاق غیرمنتظره‌ای رخ داده باشد.
۶. هنگامی که خطایی صورت می‌گیرد و کمک‌داور می‌تواند جزئیات آن را برای داور روشن‌تر کند.
۷. در زمان پنالتی، اگر دروازه‌بان قبل از زدن ضربه، پایش از خط دروازه جلوتر بیاید و بعد توپ وارد دروازه شود، کمک‌داور می‌تواند به این اتفاق اعتراض کند.
° مدت زمان بازی
یک مسابقه فوتبال معمولاً در دو قسمت ۴۵ دقیقه‌ای برگزار می‌شود. با این حال، اگر داور و هر دو تیم موافق باشند، می‌توانند این زمان را تغییر دهند. هر تصمیمی برای کم یا زیاد کردن وقت بازی — مثلاً کاستن از وقت هر نیمه به خاطر تاریکی هوا — باید پیش از شروع مسابقه گرفته شده باشد.
° آغاز مجدد بازی
بازی در شرایط زیر دوباره از سر گرفته می‌شود:
۱- وقتی مسابقه شروع می‌شود.
۲- بعد از به ثمر رسیدن هر گل در طول بازی.
۳- وقتی نیمه دوم بازی آغاز می‌گردد.
۴- در شروع هر دو نیمه از وقت‌های اضافی.
° توپ درون و بیرون از بازی
وقتی که تمام توپ از خط دروازه یا از خط‌های کناری و انتهایی زمین عبور کند، داور بازی را متوقف می‌کند.
° نحوهٔ گل‌زدن
وقتی تمام توپ از خط دروازه عبور کند، به شرطی که قبل از آن خطایی رخ نداده باشد، آن تیم صاحب گل می‌شود.
° آفساید
اگر بازیکنی در لحظه ارسال توپ، از تمام بازیکنان حریف به دروازه آنها نزدیک‌تر باشد، در شرایط آفساید قرار می‌گیرد.
° خطا و سوءرفتار
اگر یک بازیکن هر کدام از کارهای زیر را انجام دهد، مرتکب خطا شده و تیم مقابل یک ضربه آزاد دریافت می‌کند:
۱- زدن یا لگد زدن به بازیکن حریف
۲- پشت پا زدن یا تلاش برای پشت پا زدن
۳- پریدن روی بازیکن حریف
۴- حمله کردن به بازیکن حریف
۵- حمله یا تلاش برای حمله به حریف
۶- هل دادن بازیکن حریف
۷- تکل زدن روی بازیکن حریف
° ضربات آزاد
ضربه‌های آزاد در فوتبال به دو صورت زده می‌شوند:
گاهی بازیکن مستقیماً توپ را به سمت دروازه شلیک می‌کند و گاهی نیز به‌صورت غیرمستقیم عمل می‌کند، یعنی باید حتماً توپ به بازیکن دیگری برخورد کند تا گل محسوب شود.
° ضربهٔ پنالتی
اگر یک بازیکن در تیم خودی، روی بازیکن حریف که داخل محوطهٔ جریمهٔ آنهاست خطا کند، یک پنالتی اعلام می‌شود. احتمال به ثمر رساندن گل از طریق ضربهٔ پنالتی، به صورت مستقیم، بسیار بالاست. زمانی که برای اجرای یک پنالتی صرف می‌شود، در پایان هر نیمه یا وقت اضافه محاسبه خواهد شد.
° پرتاب اوت
پرتاب یکی از راه‌های شروع دوباره بازی است. اگر توپ به یک بازیکن برخورد کند و تمام توپ از خط کناری زمین خارج شود، تیم مقابل باید توپ را از همان نقطه‌ای که از زمین بیرون رفته، از روی خط، به داخل زمین پرتاب کند. به‌وسیله پرتاب مستقیم نمی‌توان گل زد.
° ضربه دروازه
شروع مجدد بازی از محوطه دروازه، یکی از راه‌های دیگر برای از سرگیری مسابقه است. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که توپ از خط دروازه عبور کند و آخرین بازیکنی که به آن تماس داشته، از تیم حریف باشد. در این شرایط، یک ضربه دروازه برای تیم مدافع awarded می‌شود. حتی امکان به ثمر رساندن گل به‌طور مستقیم از روی همین ضربه وجود دارد؛ به شرطی که این گل، یک گل خودی محسوب نشود.
° ضربه کرنر
ضربه کرنر یکی از روش‌هایی است که بازی دوباره با آن شروع می‌شود. اگر توپ به بازیکن تیم خودی برخورد کند و از خط کناری زمین، نزدیک دروازه خودی، کاملاً بیرون برود، تیم مقابل صاحب یک ضربه کرنر می‌شود. همچنین، امکان به ثمر رساندن گل به‌طور مستقیم از طریق همین ضربه کرنر، برای تیم حریف وجود دارد.
انواع فوتبال
انواع مختلفی از بازی‌ها و ورزش‌ها وجود دارند که از خانواده فوتبال به شمار می‌روند. در ادامه به برخی از این انواع اشاره می‌شود:
◊ فوتبال پنج‌نفره
◊ فوتسال
◊ فوتبال ساحلی
◊ فوتبال سالنی
◊ فوتبال خیابانی
◊ فوتبال آزاد
◊ فوتبال پارالمپیک (مخصوص ورزشکاران دارای معلولیت)
فوتبال پنج‌نفره، یکی از انواع فوتبال است که تحت نظارت کنفدراسیون بین‌المللی ورزش نابینایان و با رعایت قوانین فیفا برگزار می‌شود.
فوتسال، یکی از ورزش‌های معروف و پرطرفدار در فضای سالنی است که خاستگاه آن به دههٔ ۱۹۳۰ و کشور اروگوئه بازمی‌گردد.
فوتبال ساحلی نیز توسط فیفا از طریق برگزاری مسابقات، کلاس‌های آموزشی و برنامه‌های ترویجی، در سراسر جهان معرفی و سازماندهی شده است.
فوتبال سالنی، نوعی دیگر از فوتبال است که با حضور دو تیم شش‌نفره روی چمن مصنوعی مخصوص هاکی انجام می‌شود.
فوتبال آزاد، شکلی هنری و خلاقانه از فوتبال است که تنها با یک توپ انجام می‌شود.
فوتبال پارالمپیک نیز ویژه ورزشکاران دارای معلولیت است و زیر نظر فدراسیون بین‌المللی ورزش معلولان و مطابق قوانین فیفا اداره می‌شود. این رشته برای افرادی طراحی شده که به دلیل محدودیت‌های جسمی، امکان بازی کردن مانند بازیکنان عادی فوتبال را ندارند.
فوتبال هفت‌نفره، نوع دیگری از فوتبال است که با قوانین فیفا انجام شده و در مسابقات پارالمپیک نیز حضور دارد.
فوتبال دستی، یک بازی فکری-ورزشی مرتبط با فوتبال است که بین دو یا چند نفر انجام می‌شود. این بازی دارای ۸ میله (۴ میله برای هر طرف) است و با حرکت دادن این میله‌ها، آدمک‌های متصل به آنها توپ را به حرکت درآورده و اقدام به گلزنی می‌کنند.
راگبی نیز از شاخه‌های فوتبال محسوب می‌شود که در آن هر تیم در اتحادیه راگبی ۱۵ بازیکن و در لیگ راگبی ۱۳ بازیکن دارد و با توپی بیضی شکل بازی انجام می‌شود. هر دو سبک اتحادیه و لیگ، ریشه در فوتبال داشته و نخستین بار در مدرسه راگبی انگلستان اجرا شدند. آغاز این بازی به ویلیام وب الیس در همان مدرسه نسبت داده می‌شود.
پیشنهادی: همه چیز درباره ورزش فوتسال
منبع: ویکی پدیا