پلوتو، یکی از اعضای کوچک و دورافتاده منظومه شمسی ماست که در منطقه‌ای سرد و یخی به نام کمربند کویپر قرار دارد. این جرم آسمانی مدت‌ها به عنوان نهمین سیاره شناخته می‌شد، اما اکنون آن را یک «سیاره کوتوله» می‌نامند.
پلوتو بسیار کوچک است؛ حتی از ماه زمین نیز کوچکتر می‌باشد. سطح آن از یخ و سنگ پوشیده شده و دمای آن به قدری پایین است که گازهایی مانند نیتروژن نیز به صورت یخ‌زده درآمده‌اند.
یکی از ویژگی‌های جالب پلوتو، قلب درخشان و بزرگی است که روی سطحش دیده می‌شود. این ناحیه که “تامباگ رگیو” نام دارد، منطقه‌ای وسیع و کمرنگ از یخ نیتروژن است. پلوتو پنج قمر شناخته‌شده دارد که بزرگترین آن “شارون” نام دارد و تقریباً نصف خود پلوتو اندازه دارد.
این دنیای کوچک و یخ‌زده، با مداری غیرعادی به دور خورشید می‌چرخد و گاهی حتی از نپتون نیز به خورشید نزدیکتر می‌شود. یک دور کامل پلوتو به دور خورشید، حدود ۲۴۸ سال زمینی طول می‌کشد.
سیاره پلوتون
پلوتو که با نام پلوتون هم شناخته می‌شود، یکی از اعضای منظومه شمسی است و جنس آن از صخره و یخ تشکیل شده. از نظر بزرگی و وزن، پلوتو در رده هجدهم میان اجرام موجود در منظومه خورشیدی قرار دارد. در ادامه اطلاعات بیشتری درباره این جرم آسمانی کسب خواهیم کرد.
پلوتو یک جسم کروی و کوچک است و جرم آن تنها یک سوم ماه می‌باشد. اندازه قطر این سیاره کوتوله حدود ۲۳۷۰ کیلومتر است و گاهی اوقات تا فاصله ۷.۵ میلیارد کیلومتری از زمین فاصله می‌گیرد. روی سطح پلوتو چهار ناحیه تاریک دیده می‌شود که به یک نوار تیره در اطراف خط استوای آن متصل هستند. این چهار ناحیه تقریباً اندازه‌ای مشابه دارند و با فاصله‌های یکسانی قرار گرفته‌اند، که این ویژگی، کنجکاوی دانشمندان را برانگیخته است.
ویژگی های پلوتون
یک روز کامل در پلوتون، یعنی زمانی که این سیاره یک بار دور خود می‌چرخد، برابر با ۱۵۳ ساعت روی زمین است. روزها در پلوتون بسیار تاریک هستند. قمر این سیاره، شارون، در سال ۱۹۸۷ به طور اتفاقی در رصدخانه مونت پالومار پیدا شد. شارون در مداری قفل‌شده به دور پلوتون می‌چرخد و همیشه در جای ثابتی نسبت به آن قرار دارد.
مسیر حرکت پلوتون به دور خورشید، کج و بیضی‌شکل است و به طور میانگین ۵٫۹۱۵ میلیارد کیلومتر از خورشید فاصله دارد. از این فاصله، خورشید فقط مانند یک ستارهٔ درخشان دیده می‌شود. پلوتون از سنگ و یخ ساخته شده و حتی از ماه زمین هم کوچکتر است.
وقتی پلوتون به خورشید نزدیک می‌شود، یک جو نازک در اطراف آن تشکیل می‌شود که با دور شدن از خورشید، دوباره یخ می‌زند. مدار پلوتون بسیار کشیده است و نسبت به مدار دیگر سیاره‌ها، انحراف بیشتری دارد.
این سیاره هر ۲۴۸٫۵ سال یک بار به دور خورشید می‌گردد و در ۲۰ سال از این زمان، از نپتون هم به خورشید نزدیکتر می‌شود. همین ویژگی‌های غیرعادی باعث شده است که برخی از اخترشناسان، پلوتون را بیشتر شبیه یک سیارک بزرگ بدانند.
پلوتون دورترین سیاره نسبت به خورشید است و کمترین دما را در میان سیارات دارد. مدار بیضوی آن که ۲۴۸٫۵ سال زمینی طول می‌کشد، طولانی‌ترین مدار در منظومه شمسی به شمار می‌رود.
یک اخترشناس دیگر، پس از دیدن نخستین عکس‌های تلسکوپ هابل از نهمین سیاره منظومه شمسی، گفت: “این سیاره‌ای شگفت است. اگر می‌توانستیم با فضاپیمایی به آنجا سفر کنیم، حقایق شگفت‌انگیز بیشتری را در مورد آن کشف می‌کردیم.”
قمرهای پلوتون
تا به امروز، پنج قمر برای سیاره کوتوله پلوتو شناسایی شده است. تا سال ۲۰۰۵، اخترشناسان فکر می‌کردند که پلوتو فقط یک قمر به نام شارون دارد. اما در آن سال، با بررسی عکس‌های تلسکوپ فضایی هابل، دو قمر جدید کشف شد.
این دو قمر تازه، در ابتدا با نام‌های موقت اس/۲۰۰۵ پی۱ و اس/۲۰۰۵ پی۲ شناخته می‌شدند. بعدها نام آن‌ها به نیکس و هیدرا تغییر یافت. این دو قمر بسیار کوچک هستند و اندازه آن‌ها حدود ۵۰ تا ۶۰ کیلومتر برآورد شده است. پس از آن، دو قمر بسیار کوچکتر دیگر نیز به نام‌های سربروس و استوکس به ترتیب در سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ کشف شدند.
شارون، که قطر آن بیش از نصف قطر خود پلوتو است، بیشتر شبیه یک هم‌راه یا جفت برای پلوتو به نظر می‌رسد تا یک قمر معمولی. به همین دلیل است که به این دو، «سامانه پلوتون-شارون» می‌گویند. البته پلوتو هشت برابر از شارون سنگین‌تر است.
فاصله بین پلوتو و شارون تنها ۱۹٬۶۴۰ کیلومتر است. این دو جرم آسمانی به شکلی خاص و نادر در منظومه شمسی به یکدیگر قفل شده‌اند و همیشه یک طرف خود را به سمت هم نشان می‌دهند. به این پدیده «قفل جزر و مدی» یا گردش هماهنگ می‌گویند.
دمای سیاره پلوتون
دمای سطح سیاره نهم که ۵.۹۱ میلیارد کیلومتر از خورشید فاصله دارد، احتمالاً نزدیک به منفی ۲۳۰ درجه سانتیگراد است. ما می‌دانیم در پلوتون نواحی تاریکی وجود دارد، اما نمی‌توانیم با قطعیت بگوییم که در آن مناطق، نیتروژن و متان یخ‌زده وجود ندارد.
اگر اینطور باشد، ممکن است این قسمت‌ها کمی گرم‌تر از دیگر مناطق سیاره باشند. تا زمانی که اطلاعات بهتری از این سیاره به دست بیاوریم، اخترشناسان فرض را بر این می‌گذارند که دمای سطح آن ثابت است. در دمای منفی ۲۳۰ درجه، یخ دقیقاً مانند سنگ، سخت و مقاوم است.
بیشتر گازها در سطح این سیاره به مایع تبدیل می‌شوند. روشنایی روز به شکلی که ما ساکنان زمین می‌شناسیم، در آنجا وجود ندارد. خورشید آنقدر دور است که در آسمان پلوتون فقط به صورت یک ستارهٔ بسیار پرنور دیده می‌شود.
شارون، قمر پلوتون
به نظر می‌رسد مواد اولیه‌ای که شارون را ساخته‌اند، در گذشته شبیه مواد تشکیل‌دهنده پلوتو بوده‌اند. اما امروزه سطح شارون بیشتر از یخِ آبِ تیره پوشیده شده، در حالی که پلوتو را لایه‌ای از متان منجمد و روشن پوشانده است.
به احتمال زیاد، مولکول‌های متان به دلیل گرانش قوی‌تر پلوتو، از شارون جدا شده و به سمت این سیاره کوتوله جذب شده‌اند. پلوتو و شارون، مانند همه سامانه‌های مداری، حول مرکز مشترک گرانش خود در حال چرخش هستند. شارون، که قمری بزرگ محسوب می‌شود، قطری حدود نصف قطر پلوتو دارد و ۱۲ درصد از جرم کل این سامانه دوگانه را شامل می‌شود.
نکته جالب این است که مرکز گرانش مشترک این دو جرم، حتی در خارج از سطح پلوتو قرار گرفته است. همچنین، مدار پلوتو حدود ۱۷ درجه نسبت به صفحه مداری زمین (دایرةالبروج) کج شده، در حالی که دیگر سیارات منظومه شمسی تقریباً در همین صفحه به دور خورشید می‌گردند. پلوتو در بخشی از مسیر حرکت خود، تا ۱.۲۵ میلیارد کیلومتر (معادل ۷۸۰ میلیون مایل) از صفحه دایرةالبروج فاصله می‌گیرد. این فاصله تقریباً به اندازه فاصله سیاره زحل از خورشید است.
شگفتی های پلوتون
در سال ۲۰۱۵، برای نخستین بار بشر از نزدیک موفق به دیدن سیاره پلوتو شد. فضاپیمای نیوهورایزنز متعلق به ناسا، از کنار پلوتو و ماه‌هایش گذر کرد و چیزهایی مشاهده کرد که با تصورات پیشین کاملاً تفاوت داشت.
دانشمندان این مأموریت نیز از دیدن این تصاویر شگفت‌زده شدند، زیرا پلوتو نه شبیه سیاره‌های سنگی مانند زمین و مریخ بود و نه مانند غول‌های گازی مثل مشتری و زحل به نظر می‌رسید.
تانگی برتراند، دانشجوی دکترا در دانشگاه پیر و ماری کوری پاریس، گفت:
وقتی نیوهورایزنز به پلوتو رسید، کوه‌هایی به بلندی ۴ کیلومتر و دشتی پهناور مشاهده کردیم که حدود سه کیلومتر پایین‌تر از میانگین سطح سیاره قرار داشت. این تفاوت ارتفاع برای سیاره‌ای به این کوچکی بسیار چشمگیر است.
دربارهٔ منشأ پلوتو، در ابتدا گمان می‌شد که این سیاره یکی از ماه‌های نپتون بوده است. اما شباهت‌هایی در ساختار و مدار پلوتو و قمر نپتون به نام تریتون، نشان می‌دهد که احتمالاً هر دو قبلاً به طور مستقل به دور خورشید می‌گشته‌اند و بعدها نپتون، تریتون را به دام انداخته است. اگرچه مدار پلوتو مدار نپتون را قطع می‌کند، اما هرگز آنقدر نزدیک نمی‌شود که تحت تأثیر گرانش نپتون قرار گیرد و به دام بیفتد.
برخی از ستاره‌شناسان با توجه به شباهت‌های پلوتو و تریتون با دیگر اجرام کمربند کویپر، معتقدند که هر دو حدود ۴/۵ میلیارد سال پیش از این کمربند به بیرون پرتاب شده‌اند. گروهی دیگر نیز با توجه به مدار غیرعادی پلوتو، احتمال می‌دهند که ممکن است روزگاری قمر یکی از سیارات منظومه شمسی — حتی زمین — بوده و بعدها از آن جدا شده باشد.
به گفته یکی از اخترشناسان، پلوتو تنها و منزوی‌ترین سیاره منظومه شمسی است.
پلوتو کوچک‌ترین سیاره منظومه شمسی است و کمترین نیروی گرانش را دارد.
بیشتر بخوانید: همه چیز درباره سیاره اورانوس
منابع: ویکی‌پدیا – دانشنامه رشد