علی سامی، یکی از برجسته‌ترین استادان باستان‌شناسی ایران بود که نقش بسیار مهمی در شناخت تاریخ و تمدن کهن این سرزمین ایفا کرد. او در شهر شیراز به دنیا آمد و از همان دوران جوانی، علاقه‌ی فراوانی به تاریخ و آثار باستانی ایران داشت.
تحصیلات خود را در زمینه‌ی باستان‌شناسی ادامه داد و پس از آن، سال‌های زیادی از عمرش را به کاوش و پژوهش در محوطه‌های تاریخی مهم ایران، مانند تخت جمشید و پاسارگاد گذراند. او با حفاری‌های دقیق و علمی، اطلاعات ارزشمندی درباره‌ی دوران هخامنشی و دیگر دوره‌های تاریخی ایران کشف کرد.
علی سامی تنها یک کاوشگر میدانی نبود؛ او کتاب‌ها و مقاله‌های زیادی نوشت و نتیجه‌ی تحقیقاتش را در اختیار همگان قرار داد. این آثار، به منابع معتبر و مهمی برای دانشجویان و علاقه‌مندان به تاریخ ایران تبدیل شدند.
او به عنوان مدیر و موسس چندین موزه و مرکز باستان‌شناسی، در حفظ و نمایش آثار تاریخی ایران کوشش بسیار کرد. علاقه‌ی عمیق او به فرهنگ و تمدن ایران، باعث شد تا بسیاری از گنجینه‌های ملی برای نسل‌های بعد حفظ شوند.
علی سامی با عشق و تعهد بی‌چون و چرایش به میراث ایران، نام خود را به عنوان یکی از پایه‌گذاران باستان‌شناسی نوین ایران به ثبت رساند. کارهای او همواره به عنوان الگویی برای باستان‌شناسان پس از او باقی مانده است.
علی سامی؛ باستان‌شناس پرآوازه، پژوهشگر، کاوشگر، نویسنده و استاد باستان‌شناسی در دانشگاه تهران، در سال ۱۲۸۹ خورشیدی در شیراز به دنیا آمد. او فرزند یکی از سرشناس‌ترین شاعران و نقاشان شیراز به نام “آقا بزرگ” بود. تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه‌ی شعاعیه شیراز به پایان رساند.
زندگی نامه علی سامی
علی سامی پس از پایان دوره دبیرستان در سال ۱۳۰۸، به عنوان معلم در شیراز مشغول به کار شد و درس‌های تاریخ و جغرافیا را آموزش می‌داد. پس از چند سال تدریس، به مدیریت یک مدرسه منصوب شد و در سال ۱۳۱۴ به سمت مدیر دانشسرای پسران ارتقا پیدا کرد. او در کنار تدریس، به یادگیری و پیشرفت علمی خود نیز ادامه داد و در طول این سال‌ها توانست مدرک دکترای افتخاری را از دانشگاه آزاد آسیایی دریافت کند. از همان زمان، او به وزارت فرهنگ نیز پیوست.
دکتر علی سامی از سال ۱۳۱۵ به صورت رسمی پژوهش و کاوش در زمینه آثار باستانی و بناهای تاریخی استان فارس را آغاز کرد. با حضور او در وزارت فرهنگ، کارهای زیادی برای بازسازی و حفظ میراث تاریخی انجام شد. آرامگاه حافظ، که مدفن شاعر بزرگ شیرازی است، ساخته شد و بناهای مهمی مانند مقبره خواجه کرمانی، موزه پارس و مسجد جامع عقیق نیز تعمیر و بازسازی شدند.
در سال ۱۳۲۱، پس از ترک هیئت کاوش دانشگاه شیکاگو، دکتر سامی ریاست مؤسسه علمی تخت‌جمشید را بر عهده گرفت. این مؤسسه مسئول کاوش‌های علمی در منطقه پاسارگاد، تخت جمشید و آرامگاه کوروش بود. او با پشتکار بسیار در این مناطق به پژوهش پرداخت و با وجود مشغله زیاد، وزارت فرهنگ مدیریت اداره باستان‌شناسی فارس را نیز به او سپرد. علاوه بر این، او تدریس در رشته مورد علاقه‌اش در دانشگاه را کنار نگذاشت و تا سال ۱۳۴۹ به آموزش ادامه داد.
علی سامی شیرازی پس از سال‌ها تلاش خستگی‌ناپذیر در زمینه حفظ میراث تاریخی و فعالیت در عرصه باستان‌شناسی، در سال ۱۳۶۳ درگذشت. دستاوردها و نوشته‌های به جا مانده از این شخصیت برجسته، همچون چراغی روشنگر برای پژوهشگران و دوستداران تاریخ است.
فعالیت های جانبی دکتر علی سامی
سوابق کاری و فعالیت‌های سازمانی:
* سردبیر روزنامه عدل
* رئیس انجمن نویسندگان استان فارس
* عضو انجمن و کنگره ایران‌شناسی
* عضو انجمن خاورشناسی تاجیکستان
* سردبیر و عضو اصلی انجمن قلم در استان فارس
* پایه‌گذار انجمن دانش پارس در سال ۱۳۳۱
* عضو شورای آثار ملی در انجمن حفاظت از آثار ملی و باستانی شیراز
* دبیر و مدیر انجمن عالی گردشگری و جهانگردی
مدارج و افتخارات
دریافت نشان همایون از درجه چهار
برنده مدال سپاس در دو سطح یک و دو
دریافت مدرک دکترای افتخاری از دانشگاه کشور هند
آثار مکتوب
دکتر علی سامی در طول زندگی پربار خود، بیش از سی کتاب نوشت و منتشر کرد. این کتاب‌ها نتیجه سال‌ها تحقیق و کاوش او در زمینه باستان‌شناسی، به‌ویژه درباره تخت جمشید، پاسارگاد و آرامگاه کوروش بود.
برخی از مهم‌ترین کتاب‌های او عبارت‌اند از:
– آثار تاریخی جلگه مرودشت
– پارس کده
– تاریخ پیدایش خط و تحول آن در شرق باستان
– پارس در عهد باستان
– ترجمه کتاب‌های میخی و پهلوی
– تمدن ساسانی در دو جلد
– تمدن هخامنشی در دو جلد
– روزها و یادها در دو جلد
– شرح آثار باستانی تخت جمشید
– شرح آثار تاریخی شهر شیراز
– شرح کاوش‌های پاسارگاد
– شیراز، دیار سعدی و حافظ
– شیراز شهر جاویدان
و آثار دیگر.
علاوه بر این کتاب‌های چاپ‌شده، نوشته‌های دیگری نیز از او باقی مانده که با وجود آماده بودن، فرصت چاپ پیدا نکردند. از جمله این آثار می‌توان به جلد سوم و چهارم تمدن هخامنشی، تاریخ تمدن جهان، بهار جاویدان و چند اثر دیگر اشاره کرد.
کشفیات
در جریان کاوش‌های باستان‌شناسی در شیراز، دو اثر تاریخی ارزشمند توسط دکتر سامی پیدا شد که هم‌اکنون در موزه ایران باستان نگهداری می‌شوند. این دو شیء مهم شامل یک مجسمه نیم‌تنه از یک شاهزاده دوره هخامنشی ساخته‌شده از سنگ لاجورد و یک ظرف سنگی است که نوشته‌هایی به خط آرامی بر روی آن دیده می‌شود.