چگونه مکه به دست مسلمانان افتاد؟
در آن زمان، پیامبر اسلام و یارانش در مدینه زندگی می‌کردند. بین آنها و قبیله‌ای به نام “قریش” که در مکه ساکن بودند، پیمان صلحی بسته شده بود. اما قریش این پیمان را شکست و به یکی از قبایل هم‌پیمان مسلمانان حمله کرد.
وقتی پیامبر از این موضوع آگاه شدند، تصمیم گرفتند تا مکه را آزاد کنند. آنها با لشکری بزرگ به سوی مکه حرکت کردند. این حرکت به گونه‌ای برنامه‌ریزی شده بود که جنگی رخ ندهد و خونریزی نشود.
لشکر اسلام نزدیک مکه اردو زد. قریش که از این نیروی بزرگ به هراس افتاده بودند، یکی از سران خود را برای گفت‌وگو فرستادند. او وقتی قدرت و عظمت لشکر اسلام را دید، مسلمان شد و نزد قریش بازگشت.
سرانجام، پیامبر و یارانش بدون جنگ و درگیری وارد شهر مکه شدند. این رویداد که به “فتح مکه” معروف است، با بخشش و گذشت بزرگی همراه بود. پیامبر تمام کسانی را که سال‌ها به او و مسلمانان آزار رسانده بودند، بخشید و فرمود: “امروز روز بخشش است.”
این فتح، نقطه عطفی در تاریخ اسلام بود و باعث شد بسیاری از مردم مکه به دین اسلام بگروند.
در سال هشتم هجرت، پس از آنکه قریش پیمان حدیبیه را شکست، پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله مکه را فتح کردند. پس از این رویداد، بسیاری از مشرکان قریش از جمله ابوسفیان به دین اسلام گرویدند. رفتار بزرگوارانه و بخشش عمومی پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله در روز فتح مکه، با جمله معروف «اَلْیَوم یَومُ الْمَرحَمَه» که به معنای «امروز، روز مهربانی و گذشت است»، یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های اخلاقی ایشان به شمار می‌رود. این رفتار، نشان‌دهنده روحیه بزرگ، گذشت و محبت بی‌پایان پیامبر حتی در برابر کسانی است که با اسلام دشمنی می‌کردند.
علت فتح مکه
مکه از روزگار حضرت آدم و ابراهیم علیهما السلام، جایگاهی برای پرستش خدای یگانه به شمار می‌رفت؛ اما در آستانه ظهور پیامبر اسلام، این شهر به مرکز بت‌پرستی و شرک تبدیل شده بود.
پس از جنگ‌های بدر، احد و خندق، در ماه ذیقعده سال ششم هجری، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله به همراه گروهی از یاران خود — از انصار و مهاجرین — برای انجام عمره به سوی مکه حرکت کردند. آنان در منطقه‌ای به نام حدیبیه، در نزدیکی مکه، توقف کردند. پس از پوشیدن لباس احرام و همراه بردن شترانی برای قربانی، آماده شدند تا به مکه وارد شوند.
اگرچه مسلمانان تنها برای عبادت به آنجا آمده بودند، مشرکان مکه مانع ورود آنان شدند. پس از گفت‌وگوهای طولانی و بحث‌های فراوان، سرانجام دو طرف توافق کردند پیمان صلحی امضا کنند که به «صلح حدیبیه» شهرت یافت. یکی از بندهای این پیمان، برقراری آتش‌بس ده‌ساله میان طرفین بود تا جنگی رخ ندهد و امنیت برای همگان برقرار شود.
سپس پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله دستور دادند مسلمانان در همان سرزمین حدیبیه، شتران را قربانی کنند، سرهای خود را بتراشند و از احرام خارج شوند و سپس به مدینه بازگردند.
دو سال بعد، در سال هشتم هجری، یکی از قبایل امضاکننده پیمان، به قبیله‌ای دیگر حمله کرد و بدین ترتیب پیمان صلح شکسته شد. هنگامی که خبر نقض پیمان به پیامبر رسید، ایشان تصمیم گرفتند به مکه — که در آن زمان به مرکز توطئه و کارشکنی تبدیل شده بود — لشکرکشی کنند و شهر را از نمادهای شرک و بت‌پرستی پاکسازی نمایند.
مکه چگونه فتح شد؟
ابوسفیان به نمایندگی از کسانی که پیمان حدیبیه را شکسته بودند، برای عذرخواهی به مدینه رفت، اما عذر او پذیرفته نشد.
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله با اراده‌ای محکم برای فتح مکه آماده شد و از همه مسلمانان دعوت کرد تا همراه او شوند. مردم با شوق فراوان پاسخ دادند و خیلی زود لشکری ده‌هزار نفری آماده حرکت به سوی مکه شد.
ایشان برای این حمله، روش پنهان‌کاری و غافلگیری دشمن را انتخاب کردند و به یاران تأکید کردند که نباید اجازه دهند مشرکان از نقشهٔ آنها باخبر شوند. به همین دلیل، وقتی سپاه اسلام به نزدیکی مکه رسید، تازه ساکنان و جاسوسان مکه متوجه شدند.
مشرکان که توانایی مقابله نداشتند، دچار ترس و سردرگمی شدند و در نتیجه بدون هیچ درگیری، تسلیم شدند. سپاه اسلام با عزت و قدرت و بدون ریخته شدن خون، وارد شهر شد.
پس از فتح مکه، رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله روبروی خانه کعبه ایستادند و پس از سپاس و ستایش پروردگار، به طواف کعبه پرداختند و شکر خدا را به جای آوردند. سپس برای مردم سخنرانی کردند و پس از آن، تمام بت‌های درون و اطراف کعبه را شکستند تا آنجا را از هر نشانهٔ شرک پاک کنند. در پایان نیز همگان را بخشیدند.
این بخشش عمومی شامل حال همه می‌شد، جز چند نفر که دلایل خاصی برای استثنا شدن داشتند. نتیجه این رفتار بزرگ این شد که بسیاری از جوانان قریش در همان چند روز حضور پیامبر و یارانشان در مکه، اسلام آوردند و با پیوستن به مسلمانان، شمار لشکر اسلام به دوازده هزار نفر رسید.
طلقاء چه کسانی بودند؟
کسانی که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آنان را بخشید و مورد عفو عمومی قرار داد، در تاریخ به نام «طلقاء» شناخته می‌شوند. این واژه به معنای «آزادشدگان» است.
سوره‌ای که به فتح مکه اشاره دارد
در مورد سوره‌هایی که به فتح مکه اشاره می‌کنند، می‌توان به دو نمونه مهم اشاره کرد:
۱. خداوند در آیه ۸۵ سوره قصص می‌فرماید:
«إِنَّ الَّذِی فَرَضَ عَلَیک الْقُرْآنَ لَرَادُّک إِلَى مَعَادٍ»
ترجمه: «همانا کسی که قرآن را بر تو فرض کرد، بازمی‌گرداند تو را به زادگاهت».
زمانی که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله به فرمان خدا از مکه به مدینه هجرت کرد تا اسلام را گسترش دهد و از محاصره دشمنان رهایی یابد، هنگام دور شدن از شهرش، غمگین شد.
در این هنگام، خدا به او وعده داد که همان کسی که قرآن را بر او نازل کرده، روزی او را به زادگاهش بازمی‌گرداند. این وعده، سال‌ها بعد، در روز فتح مکه، با پیروزی سپاه اسلام بر کافران، تحقق یافت.
۲. در سال ششم هجری، پس از پیمان حدیبیه، هنگامی که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و همراهانش به سوی مدینه بازمی‌گشتند، سوره فتح نازل شد. در آغاز این سوره آمده است:
«إِنَّا فَتَحْنَا لَک فَتْحًا مُبِینًا»
ترجمه: «همانا ما برایت فتح آشکاری فراهم کردیم!»
بر پایه نظر برخی مفسران، مقصود از «فتح آشکار» در این آیه، همان فتح مکه است.
همچنین در همان سال، پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله رویایی درباره انجام عمره دید، ولی مشرکان مانع ورود او به مکه شدند. برخی پرسیدند: چرا این رویا تحقق نیافت؟
خداوند در آیه ۲۷ سوره فحت پاسخ داد:
«لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیا بِالْحَقِّ لَتَدْخُلُنَّ الْمَسْجِدَ الْحَرَامَ إِنْ شَاءَ اللَّهُ…»
ترجمه: «به درستی آنچه خداوند در عالم خواب به پیامبرش نشان داد راست است؛ مسلماً شما به خواست و اراده خداوند وارد مسجدالحرام می‌شوید…»
نتیجه‌گیری:
فتح مکه، پیروزی بزرگی برای پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله و رشد اسلام بود، به گونه‌ای که پس از آن، بیشتر مردم شبه‌جزیره عربستان به اسلام گرویدند. بخشش عمومی پیامبر، پیام صلح و مهربانی داشت، به درگیری‌های دیرینه پایان داد، اتحاد قبایل را استوار کرد و به گسترش اسلام در سرزمین‌های دیگر کمک شایانی کرد.
سوره فتح، که چهل‌وهشتمین سوره قرآن است، و نیز آیه ۸۵ سوره قصص، درباره فتح مکه نازل شده‌اند و در آنها خداوند، مدتها پیش از رویداد، وعده پیروزی بزرگی به پیامبر و مؤمنان داده بود.