سوره یوسف یکی از زیباترین داستان‌های قرآن است که در شهر مکه بر پیامبر اسلام نازل شده. این سوره، سرگذشت حضرت یوسف و برادرانش را به شکلی جذاب و پرمعنی روایت می‌کند. داستانی که پر از درس‌های زندگی، فراز و نشیب‌ها و نشان‌دهنده قدرت و لطف خداوند است.
خواندن این سوره تأثیرات روحی زیادی دارد. بسیاری از مردم بر این باورند که تلاوت سوره یوسف می‌تواند به انسان آرامش ببخشد و امید را در دلها زنده کند. همچنین نقل شده که اگر کسی این سوره را regularly بخواند، خداوند به او محبت و جذابیت در چشم دیگران عطا می‌کند.
از دیگر فواید این سوره، کمک به پیدا کردن راه درست در زندگی و حل مشکلات است. این سوره یادآوری می‌کند که حتی در سخت‌ترین شرایط، خداوند یاری‌گر انسان‌هایی است که به او توکل دارند و صبر پیشه می‌کنند.
سوره یوسف، دوازدهمین بخش قرآن کریم است که در شهر مکه بر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله نازل شده است. در این نوشته، قصد داریم این سوره را به طور کامل معرفی کنیم. به این منظور، به موضوعاتی مانند دلیل انتخاب نام این سوره، محتوای کلی آن، رویدادهایی که باعث نزول آیاتش شده‌اند، ویژگی‌های برجسته و همچنین آیات معروف آن خواهیم پرداخت.
معرفی سوره یوسف
سوره یوسف ۱۱۱ آیه دارد و در بخش‌های دوازدهم و سیزدهم قرآن جای گرفته است. این سوره، ششمین سورهای است که با حروف جدا آغاز می‌شود و از نظر تعداد آیات، در دسته سوره‌های مئون قرار می‌گیرد.
توضیح: سوره‌های مئون به سوره‌هایی گفته می‌شوند که حدود صد آیه یا کمی کمتر یا بیشتر دارند.
هدف اصلی این سوره، آشنا کردن انسان‌ها با سرپرستی و حمایت خداوند از بندگانش، حتی در سخت‌ترین شرایط زندگی است.
نکته ویژه درباره سوره یوسف این است که تنها داستان کامل و تاریخی قرآن، یعنی سرگذشت حضرت یوسف علیه‌السلام، در آن بیان شده و موضوع دیگری در آن مطرح نشده است.
علت نام‌گذاری سوره یوسف
سوره یوسف تنها بخشی از قرآن است که تقریباً تمام آن، به جز چند آیه در پایان، به شرح کامل زندگی حضرت یوسف می‌پردازد. به همین دلیل، این سوره به نام ایشان نام‌گذاری شده است.
همچنین، در سراسر قرآن، نام «یوسف» ۲۷ بار ذکر شده که ۲۵ مورد آن فقط در این سوره آمده است.
این سوره نام دیگری نیز دارد: «احسن القصص» که به معنای «بهترین داستان‌ها» است. این نام از آیه سوم همین سوره گرفته شده است.
محتوای سوره یوسف
خلاصه این سوره را می‌توان اینگونه بیان کرد: ایمان خالصانه، پاکدامنی و تکیه کردن به خدا در شرایط سخت، و نتیجه این رفتارها که تحت آموزش مستقیم خدا قرار گرفتن، نزدیک شدن به او، برگزیده شدن و رسیدن به مقام بلند است.
جزئیات محتوای این سوره به شرح زیر است:
– شروع سوره: نزول قرآن به زبان عربی برای اندیشیدن، آغاز زیباترین داستان‌ها (آیات ۱ تا ۳)
– دوران نوجوانی یوسف، خواب راستین او، پند پدر برای تعریف نکردن خواب برای برادران، مهربانی خدا بر همگان (آیات ۴ تا ۷)
– رشک برادران به دلیل محبوبیت یوسف نزد پدر، نقشه کشیدن برای نابودی او، درخواست برای بردن یوسف به بیرون، انداختن او در چاه و بازگشت با چشمانی گریان نزد پدر و ادعای خورده شدن یوست توسط گرگ (آیات ۸ تا ۱۸)
– پیدا کردن یوسف توسط یک گروه مسافر و فروختن او به بهای کم به فرماندار مصر، بزرگ شدن یوست در خانه عزیز مصر و بخشیدن دانش و خرد به او (آیات ۱۹ تا ۲۲)
– علاقه شدید همسر عزیز مصر به یوسف، پاکی و مقاومت یوسف، آشکار شدن ماجرا، دروغ همسر عزیز مصر، قضاوت درباره این اتفاق، روشن شدن واقعیت، سخن‌چینی زنان شهر، توجیه کردن خود توسط زلیخا (آیات ۲۳ تا ۳۲)
– به زندان افتادن یوسف به دلیل دوری از گناه، خواب دیدن دو زندانی و تعبیر آن، راهنمایی زندانیان به سوی پرستش خدا و راه راست (آیات ۳۳ تا ۴۲)
– خواب دیدن پادشاه مصر، ناتوانی خواب‌گذاران از تعبیر خواب، تعبیر خواب پادشاه توسط یوسف و دادن راه حل برای سال‌های سخت پیش رو، خواسته شدن یوسف نزد پادشاه، روشن شدن بی‌گناهی او، گماشته شدن یوسف به عنوان وزیر در مصر (آیات ۴۳ تا ۵۷)
– خشکسالی در کنعان و آمدن برادران یوسف به مصر، گرفتن آذوقه و قبول کردن شرط یوسف برای آوردن برادر کوچک‌تر در بار بعد، بدون اینکه او را بشناسند (آیات ۵۸ تا ۶۱)
– گذاشتن پول پرداختی برای آذوقه در بار برادران، قول گرفتن یعقوب از پسران برای بردن برادر دیگر و سفارش ورود به مصر از درهای مختلف (آیات ۶۲ تا ۶۸)
– برنامه یوسف برای نگه داشتن برادر کوچک نزد خود (آیات ۶۹ تا ۸۲)
– بازگشت نزد پدر، ناراحتی یعقوب و درخواست برای پیدا کردن یوسف و برادرش و ناامید نشدن از لطف خدا (آیات ۸۳ تا ۸۷)
– رفتن دوباره برادران به مصر، شناختن یوسف و دیدن برتری و بزرگی او، پشیمانی برادران، بخشیدن آنان توسط یوسف و فرستادن پیراهنش برای پدر (آیات ۸۸ تا ۹۳)
– بینا شدن یعقوب و درخواست بخشش برادران از پدر، دیدار یعقوب و یوسف (آیات ۹۴ تا ۱۰۰)
– حمایت و نگهداری خدا از یوسف در همه لحظات زندگی (آیات ۱۰۱ و ۱۰۲)
– فراخواندن مردم به یکتاپرستی بدون چشمداشت، نشانه‌های خدا در جهان، شریک قرار دادن برای خدا، هشدار درباره آمدن عذاب بر مشرکان (آیات ۱۰۳ تا ۱۰۷)
– بیان کار پیامبر: دعوت مردم به یکتاپرستی، یادآوری پایان کار گذشتگان، پند گرفتن از سرنوشت پیشینیان برای خردمندان، قرآن که تأییدکننده کتاب‌های آسمانی پیشین و راهنمای به سوی خوشبختی است (آیات ۱۰۸ تا ۱۱۱)
شأن نزول سوره یوسف
این سوره در جواب پرسش یهودیان از پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله نازل شد که پرسیده بودند: «چرا بنی‌اسرائیل از سرزمین شام به مصر کوچ کردند؟»
در روایت دیگری نیز آمده که این داستان زیبا، در پاسخ به درخواست مردم از پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله برای بیان قصه‌ای نازل شد که مایه‌ی آرامش دلها و برطرف کنندهٔ اندوه باشد.
فضیلت و خواص سوره یوسف
فواید و ویژگی‌هایی برای کسی که سوره یوسف را می‌خواند بیان شده است، از جمله:
– اگر کسی این سوره را بخواند و آن را به دیگران نیز آموزش دهد، مرگ آسانی خواهد داشت و از حسادت در امان می‌ماند.
– همچنین اگر فردی هر شب یا هر روز این سوره را تلاوت کند، در قیامت با چهره‌ای زیبا برانگیخته می‌شود، از هر ترس و وحشتی در امان است و در زمره بندگان ویژه خداوند قرار می‌گیرد.
آیات مشهور سوره یوسف
برخی از آیات این سوره، بیش از بقیه شناخته شده و بین مردم رایج هستند.
صبر جمیل (آیه 18)
برادران، پیراهن یوسف را که با خونی جعلی آلوده کرده بودند، نزد پدرشان یعقوب آوردند. یعقوب با دیدن این صحنه به آنان گفت: «این گناه نیست، بلکه تمایلات نفسانی شما این کار ناشایست را در چشمتان زیبا جلوه داده است. من در برابر این مصیبت، صبری زیبا و استوار خواهم داشت و تنها از خداوند در برابر آنچه که شما توصیف می‌کنید، کمک و یاری می‌جویم.»
نفس اماره (آیه 53)
من خود را کاملاً بی‌گناه نمی‌دانم، زیرا نفس انسان پیوسته او را به سوی کارهای ناپسند و اشتباه فرامی‌خواند؛ مگر آن‌جا که پروردگارم با رحمت خود شامل حالم شود. بی‌گمان پروردگارم آمرزنده و مهربان است.
نتیجه تقوا و شکیبایی، پاداش شایسته (آیه 90)
هر کس که از گناه بپرهیزد و در برابر سختی‌ها شکیبایی کند، [پاداش نیک خواهد یافت] زیرا خداوند پاداش افراد نیکوکار را هرگز از بین نمی‌برد!
پیروی از روش پیامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله از روی آگاهی (آیه 108)
بگو: «این است راه و رسم من. من و کسانی که از من پیروی کرده‌اند، با بینش و آگاهی کامل، همگان را به سوی خدا فرا می‌خوانیم. خداوند از هر نقص و شرکی پاک و منزه است و من هرگز از مشرکان نیستم.»
در مورد سوره فتح
این سوره که در مدینه نازل شده، به داستان صلح حدیبیه می‌پردازد. خداوند در این سوره، این رویداد را پیروزی بزرگی برای مسلمانان معرفی می‌کند. محتوای اصلی سوره حول موضوع پیروزی، بخشش خداوند و پشتیبانی او از پیامبر و مؤمنان است. این سوره به مؤمنان قوت قلب می‌دهد و آینده‌ای درخشان و پیروزی‌های بیشتری را برای آنان نوید می‌دهد. همچنین، ویژگی‌های مؤمنان واقعی و نقش آنان در گسترش دین خدا توضیح داده می‌شود.