محافظ برق وسیلهای مهم و ضروری است که در خانه، محل کار، کارگاه و بسیاری مکانهای دیگر استفاده میشود. کار این دستگاه، جلوگیری از صدمه دیدن وسایل برقی در هنگام نوسانات و تغییرات ناگهانی ولتاژ است. مطمئناً برای شما هم پیش آمده که برق محل زندگیتان دچار مشکل شود. این مشکل ممکن است به دلیل اختلال در شبکه برق منطقه یا اشکال در کنتور برق به وجود آید. در چنین شرایطی، داشتن یک محافظ برق سالم بسیار مهم است. اما اگر خود این وسیله خراب شود چه باید کرد؟ در این مطلب، روش تعمیر محافظ برق و ابزارهای لازم برای انجام این کار را به شما آموزش خواهیم داد.
اهمیت استفاده از محافظ برق
تغییرات ناگهانی و قطعی طولانیمدت برق میتواند آسیب جدی و دائمی به دستگاههای برقی شما وارد کند. وسایل مهم و ضروری خانه مانند یخچال و تلویزیون در صورت خرابی، هزینههای سنگینی را به شما تحمیل میکنند. با به کارگیری یک محافظ برق مناسب، میتوان این نوسانات ناگهانی را کنترل کرد، خسارت به دستگاهها را بسیار کاهش داد و همچنین خطر آتشسوزی ناشی از نوسانات برق را از بین برد.
به طور خلاصه، اصلیترین فواید استفاده از محافظ برق عبارت است از:
– جلوگیری از آسیب دیدن وسایل برقی در اثر نوسانات ولتاژ
– افزایش طول عمر مفید دستگاههای برقی
– پیشگیری از آتشسوزیهای احتمالی ناشی از اتصالی
دلایل خرابشدن محافظ برق
قبل از اینکه نشانههای خرابی و روشهای عیبیابی محافظ برق را یاد بگیرید، بهتر است ابتدا دلایل خرابی آن را بشناسید. با این کار میتوانید عوامل خطر را برطرف کنید، احتمال خرابی را کم کنید و از دستگاههای برقی مهم خانه خود بهتر مراقبت کنید.
دلایل اصلی خرابی محافظ برق عبارتند از:
– ضربه خوردن یا فشار زیاد به محافظ
– نوسان پی در پی ولتاژ برق
– نفوذ رطوبت یا آب به داخل محافظ
– گرم شدن بیش از حد
– مصرف برق بیش از ظرفیت محافظ
– استفاده از قطعات با کیفیت پایین
علائم خرابی محافظ برق
بروز برخی علائم قابل مشاهده نشان میدهد که محافظ برق شما ممکن است نیاز به تعمیر داشته باشد. تعمیر به موقع این دستگاه به شما کمک میکند تا از گسترش مشکل جلوگیری کرده و در هزینههای خود صرفهجویی کنید. برخی از مهمترین نشانههای خرابی محافظ برق عبارتند از:
محافظ بلافاصله پس از وصل شدن به پریز برق روشن میشود.
چراغهای نشانگر روی محافظ خاموش هستند.
چراغ قرمز روی دستگاه به صورت چشمکزن درآمده است.
محافظ به صورت خودکار خاموش و روشن میشود.
تمام چراغهای سبز، زرد و قرمز محافظ به طور همزمان روشن شدهاند.
صدای وزوز یا خشخش از داخل محافظ شنیده میشود.
بوی سوختگی یا بویی شبیه داغی از محافظ برق به مشام میرسد.
عیب یابی محافظ برق، اولین گام در آموزش تعمیر محافظ برق
برای تعمیر یک محافظ ولتاژ، ابتدا باید بفهمید مشکل اصلی از کجاست. این دستگاهها معمولاً با چند نوع مشکل رایج مواجه میشوند:
قطع نشدن جریان برق هنگام نوسان:
این مشکل اغلب به خاطر خرابی قطعات داخل محافظ، مثل فیوز، رله یا مدارهای الکترونیکی آن پیش میآید.
بالا رفتن ولتاژ خروجی محافظ:
این اتفاق معمولاً وقتی میافتد که قطعاتی مانند ترانسفورماتور یا مدار الکترونیکی دستگاه خراب شده باشند.
افزایش جریان خروجی محافظ:
این عیب هم میتواند به دلیل خرابی قطعاتی مانند فیوز یا مدارهای الکترونیکی داخل محافظ ایجاد شود.
خرابی فیوز محافظ برق:
فیوز یک قطعه ایمنی در محافظ است که در برابر نوسانهای شدید برق، از دستگاه محافظت میکند. خرابی فیوز میتواند به دلیل یک نوسان برق قوی یا خرابی دیگر قطعات داخلی محافظ رخ دهد.
راهنمای گام به گام تعمیر محافظ برق (رعد و برق گیر)
این نوشته به شما کمک میکند تا مشکلات رایج محافظ برق (که به آن محافظ ولتاژ یا رعد و برق گیر هم میگویند) را شناسایی و در صورت امکان، آن را تعمیر کنید. همیشه پیش از هر کاری، ایمنی را رعایت کنید.
**گام اول: بررسی اولیه و ایمنی**
* ابتدا محافظ برق را از پریز دیواری جدا کنید.
* دکمه ریست (Reset) روی آن را پیدا کرده و یکبار فشار دهید. گاهی همین کار مشکل را حل میکند.
* محافظ را به دقت نگاه کنید. آیا بوی سوختگی میدهد؟ آیا جای ذوب شدن یا سوختگی روی بدنه آن هست؟ اگر جواب مثبت است، احتمالاً آسیب جدی دیده و تعمیر آن برای افراد غیرمتخصص خطرناک و غیراقتصادی است.
**گام دوم: آزمایش ساده**
* یک وسیله برقی سالم (مثل یک چراغ مطالعه کوچک) را به یکی از پریزهای محافظ وصل کنید.
* محافظ را به پریز دیواری وصل کنید. آیا چراغ روشن میشود؟
* اگر چراغ روشن نشد، سیمهای رابط محافظ را بررسی کنید. آیا سیم قطع شده یا زخمی است؟
**گام سوم: بررسی فیوز داخلی (در صورت وجود)**
* برخی محافظها یک فیوز کوچک در پشت خود دارند. با یک پیچ گوشتی مناسب درپوش آن را باز کنید.
* فیوز را درآورید و به دقت نگاه کنید. آیا رشته سیم داخل آن قطع شده است؟
* اگر فیوز سوخته بود، میتوانید فیوزی با **دقیقاً همان مشخصات** (همان آمپر و ولتاژ) از فروشگاه لوازم الکتریکی تهیه و جایگزین کنید.
**هشدارهای مهم و ضروری:**
* **برق گرفتگی خطر مرگ دارد.** اگر دانش یا ابزار لازم را ندارید، محافظ را باز نکنید.
* اگر محافظ شما پس از یک نوسان شدید برق یا رعد و برق از کار افتاده، احتمالاً قطعات داخلی آن (مثل واریستور) سوخته و نیاز به تعویض دارد. این کار را به یک تعمیرکار مجرب بسپارید.
* به خاطر داشته باشید که محافظهای برق یک وسیله مصرفی هستند و پس از یک یا چند بار جلوگیری از نوسان، ممکن است به پایان عمر مفید خود برسند. تعمیر همیشه بهترین راه نیست و گاهی خرید یک محافظ جدید، گزینه مطمئنتری است.
* اگر محافظ شما داغ میکند، صدای هوم میدهد یا جرقه میزند، فوراً آن را از برق بکشید و استفاده نکنید.
مراحل تعمیر محافظ ولتاژ برق
برای تعمیر یک محافظ برق، مانند هر وسیله برقی دیگر، به ابزارهای مناسب نیاز دارید. این ابزارها به شما کمک میکنند تا مشکل دستگاه را پیدا کرده و آن را به درستی تعمیر کنید.
ابزارهای اصلی که برای یادگیری عیبیابی و تعمیر محافظ برق استفاده میشوند، عبارتند از:
* مولتیمتر
* پیچگوشتی
* هویه و وسایل لحیمکاری
* سیم لحیم
* سیمچین
پس از فراهم کردن وسایل لازم، نوبت به بررسی گامهای تعمیر جعبه فیوز میرسد.
مرحله اول، محافظ برق را باز کنید
معمولاً محافظ برق با چند پیچ در پشت آن بسته شده است. میتوانید با یک پیچگوشتی مناسب، این پیچها را باز کرده و دو قسمت محافظ را از هم جدا کنید.
برای این کار، پیچگوشتی رونیکس میتواند گزینه خوبی باشد. سری پیچگوشتی این برند با کد RH-2701 برای این نوع کار مناسب است.
این مجموعه ۷ عددی رونیکس مدل RH-2701 شامل ۴ عدد پیچگوشتی دوسو و ۳ عدد پیچگوشتی چهارسو است. همه آنها سری آهنربایی دارند و بدنهشان از آلیاژ کروم-وانادیوم ساخته شده است.
پیچگوشتیهای دوسو این مجموعه در اندازههای ۱۲۵×۶، ۱۰۰×۶، ۱۵۰×۸ و ۳۸×۶ میلیمتر موجود هستند. اندازههای پیچگوشتیهای چهارسو نیز ۷۵×۰، ۷۵×۱ و ۱۰۰×۲ میلیمتر میباشد.
دسته تمامی این پیچگوشتیها از جنس کریستال است. طراحی حرفهای دستهها توسط رونیکس باعث میشود هم سرعت کار و هم قدرت چرخش در شرایط مختلف به خوبی تنظیم شود.
مجموعهای از پیچگوشتیهای رونیکس با نام مدل RH-2701 که شامل 7 عدد میشود.
مرحله دوم، سیمها را بررسی کنید
در بخش دوم آموزش تعمیر محافظ برق، به بررسی و آزمایش سیمها میپردازیم. ابتدا باید سیمهایی که به محافظ برق وصل میشوند (هم ورودی و هم خروجی) را از نظر ظاهری چک کنید. مطمئن شوید که هیچ پارگی، سوختگی یا آسیب دیگری ندیده باشند. در صورت مشاهده آسیب، لازم است سیمهای معیوب را با نمونههای سالم جایگزین کنید.
اگر سیمها از نظر ظاهری سالم به نظر رسیدند، مرحله بعدی آزمایش آنها با مولتیمتر است.
برای آزمایش سیم با مولتیمتر، ابتدا دستگاه را روی حالت اندازهگیری مقاومت (اهم) تنظیم کنید. سپس یک پراب (سر سیم) مولتیمتر را به یک سر سیم مورد نظر و پراب دیگر را به سر مقابل همان سیم وصل کنید. اگر عدد نمایش داده شده روی مولتیمتر حدود ۰.۱ تا ۰.۲ باشد، سیم در وضعیت مطلوبی قرار دارد. اما اگر عددی خارج از این محدوده یا علامت خطا نشان داده شود، سیم خراب است و باید تعویض گردد.
برای این آزمایش میتوانید از مولتیمتر دیجیتال رونیکس مدل RH-9602 استفاده کنید. این مولتیمتر با صفحه نمایش LCD با کیفیت به ابعاد ۷۰ در ۵۰ میلیمتر و همچنین مجهز به فیلتر LPF برای اندازهگیری دقیق سیگنالهای موتورهای درایو و ترانسفورماتورها، یک انتخاب مناسب و قابل اعتماد است.
این دستگاه دارای چراغ پسزمینه برای کار در محیطهای کمنور و نیز قابلیت تشخیص جریان متناوب (AC) بدون نیاز به تماس مستقیم با سیم است. بدنه محکم و طراحی مقاوم در برابر ضربه از دیگر ویژگیهای این محصول به شمار میرود.
مولتیمتر دیجیتال رونیکس مدل RH-9602
مرحله سوم تعمیر محافظ ولتاژ برق، بررسی قطعات الکترونیکی
قطعات الکترونیکی محافظ برق را چک کنید. دقت کنید که آیا قطعهای سوخته، ترک برداشته یا شکسته است یا خیر. در صورت مشاهده چنین قطعاتی، لازم است آنها را با قطعات سالم جایگزین کنید.
· تست دیود
برای آزمایش دیود، اول مولتیمتر را روی گزینه تست دیود تنظیم کنید. بعد، پراب مثبت (معمولاً قرمز) را به سر آند دیود و پراب منفی (معمولاً مشکی) را به سر کاتد دیود وصل کنید. اگر مولتیمتر عددی نزدیک به صفر یا یک مقدار مشخص را نشان دهد، دیود سالم است. در صورتی که عدد دیگری نمایش داده شود یا صفحه تغییر نکند، احتمالاً دیود خراب است.
· تست مقاومت
برای شروع، مولتیمتر را روی حالت اندازهگیری مقاومت تنظیم کنید. سپس، یک پراب (سیم) مولتیمتر را به یک سر مقاومت و پراب دیگر را به سر دیگر آن وصل کنید.
اگر مقاومت سالم باشد، مولتیمتر عددی نزدیک به مقدار نوشتهشده روی مقاومت نشان میدهد. مثلاً اگر مقاومت ۱۰۰ اهم باشد، عدد نمایشدادهشده معمولاً بین ۹۵ تا ۱۰۵ اهم خواهد بود.
اگر مقاومت خراب باشد، ممکن است مولتیمتر عددی نشان ندهد یا عدد بسیار کوچکی نمایش دهد. بهطور مثال، اگر مقاومت اتصال کوتاه شده باشد، مولتیمتر عدد نزدیک به صفر را نشان میدهد.
· تست خازن
بررسی خازن با مولتیمتر از آسانترین راههای آزمایش آن است. ابتدا باید مولتیمتر را روی حالت اندازهگیری خازن تنظیم کنید. سپس یکی از سیمهای مولتیمتر را به یک سر خازن و سیم دیگر را به سر مقابل آن وصل نمایید.
اگر خازن سالم باشد، مولتیمتر عددی نزدیک به ظرفیت نوشته شده روی خازن نمایش میدهد. برای نمونه، اگر روی خازن عدد ۱۰۰ میکروفاراد درج شده، مولتیمتر باید عددی حدود ۹۰ تا ۱۱۰ میکروفاراد را نشان دهد.
مرحله چهارم آموزش تعمیر محافظ برق، تعمیر قطعات الکترونیکی
در مرحله چهارم و بعد از آزمایش قطعات الکترونیکی، در صورت امکان آنها را تعمیر کنید و اگر قابل تعمیر نبودند، قطعات جدید جایگزین نمایید. برای نصب و وصل کردن دوباره قطعه به برد دستگاه، باید از هویه کمک بگیرید.
هویه وسیلهای است که برای آب کردن مفتول لحیم و چسباندن قطعات فلزی به هم به کار میرود. به طور کلی هویهها در دو نوع اصلی برقی و غیر برقی وجود دارند.
هویههای برقی با برق کار میکنند. این مدل از هویهها، پرکاربردترین نوع هستند و برای کارهایی مثل لحیمکاری قطعات الکترونیکی، تعمیر وسایل خانه و ساختن ابزارهای مختلف استفاده میشوند. قبل از روشن کردن هویه، از محکم بودن پیچها و ایمنی دستگاه اطمینان حاصل کنید.
مرحله پنجم آموزش تعمیر محافظ برق، بستن محافظ برق
بعد از درست کردن یا عوض کردن قطعههای خراب، نوبت به بستن محافظ برق میرسد. برای این کار، دقیقاً همان مراحلی که برای باز کردن آن انجام دادید را برعکس و به ترتیب تکرار کنید.
سخن آخر
حالا که روش بررسی و پیدا کردن مشکل محافظ برق را یاد گرفتهاید، رفع ایرادهای آن برایتان ساده میشود. تعمیر این وسیله مهم، با رعایت نکات ایمنی، میتواند به صرفهجویی در هزینههای شما کمک کند و یک مهارت مفید به شما بیاموزد.
تجربه شما در این زمینه چیست؟ وقتی محافظ برق مشکل پیدا میکند، آن را عوض میکنید یا با تعمیر کردنش در هزینهها صرفهجویی میکنید؟
سوالات متداول
برای تعمیر یک محافظ ولتاژ برق به چه وسایلی نیاز است؟
وسایل مورد نیاز شامل پیچگوشتی، هویه، مولتیمتر، سیم لحیم، سیمچین و موارد مشابه میشود. رونیکس به عنوان برندی با گستردهترین مجموعه ابزار در بازار ایران، این تجهیزات را با بالاترین سطح کیفیت برای شما فراهم کرده است.
چگونه میتوانیم از سالم بودن خازن داخل محافظ ولتاژ مطمئن شویم؟
برای این کار، ابتدا مولتیمتر را روی حالت اندازهگیری خازن تنظیم کنید. سپس یک پراب (سیم) مولتیمتر را به یک پایه خازن و پراب دیگر را به پایه مقابل آن وصل نمایید.
اگر خازن در وضعیت مطلوب باشد، مولتیمتر عددی نزدیک به مقدار اسمی خازن نمایش میدهد. به طور مثال، اگر خازن ظرفیت ۱۰۰ میکروفاراد دارد، عدد نشان داده شده روی مولتیمتر باید در محدوده ۹۰ تا ۱۱۰ میکروفاراد باشد.