این نوشته با مشارکت تیم تخصصی مبلمان دانشگاه تهران و مجله رونیکس و به قلم بیتا حموله، دانشجوی کارشناسی رشته مهندسی صنایع مبلمان دانشگاه تهران تهیه شده است.
پرداخت و رنگآمیزی چوبهای مورد استفاده در مبلمان، یکی از گامهای کلیدی در این حرفه به شمار میرود. اهمیت این مرحله از آنجا ناشی میشود که پوشش رنگ، از چوب در برابر آسیبهای زیستی مانند پوسیدگی و نیز نفوذ رطوبت به درون بافت آن محافظت میکند. علاوه بر این، رنگکاری در فرآیند بازسازی و تعمیر مبلمان نیز نقش مهمی دارد. در کار تعمیرات، با استفاده از رنگ میتوان نواقص و ناهمواریهای سطح چوب را پنهان کرد و ظاهری یکدست و زیبا به آن بخشید.
رونیکس را بخوانید.
مزایای رنگکاری و پرداخت چوب
رنگ کردن مبلمان چوبی یک فایده مهم دیگر هم دارد و آن، محافظت از خود مبل است. این موضوع به ویژه برای مبلمانی که در حیاط، بالکن یا فضای باز قرار دارند، بسیار کاربردی است. بعضی از رنگها میتوانند در برابر نور خورشید مقاومت کنند و از چوب در برابر تابش مستقیم آفتاب مراقبت نمایند. با این کار، هم چوب پوسیده نمیشود و هم رنگ طبیعی خود را برای مدت طولانیتری حفظ میکند.
برای اینکه این محافظت به بهترین شکل انجام شود، باید رنگآمیزی را به طور اصولی و با دقت کافی انجام داد. رعایت تمام مراحل کار باعث میشود چوب آسیب نبیند و مبل برای سالهای بیشتری قابل استفاده باشد. برای رنگ کردن چوب، ابزارها، رنگهای مختلف و روشهای گوناگونی وجود دارد. انتخاب هر کدام از این موارد باید با توجه به جنس چوب و کیفیت آن انجام شود تا نتیجه مطلوب به دست آید. در بخشهای بعدی، جزئیات بیشتری در این زمینه ارائه خواهد شد.
مراحل رنگکاری و پرداخت مبلمان
رنگ زدن و پرداخت وسایل چوبی چندین گام دارد که آماده کردن سطح و پر کردن درزها بخشی از آن است. برای یک رنگکاری درست و اصولی، انجام همه این مراحل لازم است. در ادامه این مراحل را به زبان ساده توضیح میدهیم.
آمادهسازی سطح مبلمان
ابتدا باید سطح چوب را کاملاً از هر گونه گرد و غبار، چربی و کثیفی پاک کنید. همچنین برای مبلمانی که قرار است دوباره رنگ یا پولیش شود، لازم است رنگ قدیمی آن به کمک روشهایی مانند خراشیدن، سنباده کشیدن، ماسهسابی یا مواد رنگبر شیمیایی کاملاً برداشته شود. سپس با سنباده کشیدن، سطح چوب را صاف و یکدست کنید. این کار باعث میشود رنگ بهتر به چوب بچسبد و همچنین ناهمواریهای سطح آن کمتر شود.
برای پرداخت کاری، از سنبادههای مختلفی استفاده میشود. این سنبادهها از شماره ۴۰ که زبر است و مقدار بیشتری از سطح چوب را برمیدارد، تا شماره ۱۰۰۰ که نرمتر است و بیشتر برای ایجاد جلای نهایی و براق کردن سطح چوب به کار میرود و مقدار کمی از چوب را جدا میکند، متغیر هستند.
شرکت رونیکس با ارائه مجموعهای گسترده از سنبادهها، نیازهای گوناگون کاربران در مرحله سنبادهزنی را برطرف میکند. به عنوان مثال، سنباده لرزان برقی ۲۲۰ واتی رونیکس مدل ۶۴۰۲، با موتور قوی و طراحی کوچک و سبک، وسیلهای مناسب برای سنباده کشیدن روی انواع چوب است. این دستگاه دارای دستهای ارگونومیک است که کنترل راحتتر و کارکرد آسانتری را ممکن میسازد. علاوه بر این، کلید ضد غبار آن مانع از ورود گرد و خاک و ذرات چوب به داخل دستگاه میشود.
پرکردن شکافها و حفرهها
برای پوشاندن سوراخها، ترکها، محل برخورد قطعات، جای پیچ و میخ و همچنین منافذ موجود در چوب، از موادی مانند درزگیر، بتونه و مواد مشابه استفاده میشود. این مواد معمولاً با ترکیب مل، سریش و رنگدانههایی مانند خاکهای رنگی اخرا و امرا، گل ماشی یا دوده ساخته میشوند. پس از خشک شدن کامل این مواد، سطح کار دوباره سنباده میخورد تا کاملاً صاف و یکدست شود.
پوششدهی و رنگکاری
ابتدا ممکن است از یک لایه اولیه مخصوص استفاده شود تا رنگ اصلی بهتر به چوب بچسبد و سطحی یکدست ایجاد کند. سپس با ابزارهای مناسب، رنگ اصلی به طور یکنواخت روی چوب کشیده میشود. بهتر است رنگ در چند لایه نازک استفاده شود تا از ایجاد لکه یا ناهماهنگی روی چوب جلوگیری شود.
خشکشدن پوشش
بسته به جنس و نوع رنگ یا پوششی که روی چوب به کار میرود، مدت زمانی که طول میکشد تا خشک شود، فرق دارد. بعد از اینکه هر لایه از رنگ را روی چوب میزنید، باید صبر کنید تا کاملاً خشک شود.
سنبادهزنی بین لایهها
پس از آن که هر بار رنگ کاملاً خشک شد، بهتر است با یک سنباده نرم، روی سطح چوب را به آرامی سنباده بکشید. این کار باعث میشود لایه رنگ بعدی به خوبی روی کار قرار بگیرد و در پایان، نتیجه کار بسیار بهتر و یکدستتر شود.
لایه نهایی
در آخر، برای اینکه رنگ مقاومت و ماندگاری بیشتری پیدا کند، میتوان از یک لایه محافظ مانند لاک یا پوشش سیلر و کیلر استفاده کرد. سیلر و کیلر به خوبی از نفوذ مایعات جلوگیری میکنند و از رنگ کار محافظت مینمایند. استفاده از این لایه پایانی برای حفاظت از وسایل چوبی لازم و مهم است.
در ادامه، نکات بیشتری درباره چگونگی رعایت اصول و معیارهای کیفی در تولید لوازم منزل مانند میز، صندلی و کمد مطالعه خواهید کرد.
نکات مهم و اساسی در پوششدهی مبلمان
رعایت چند نکته کلیدی در هنگام رنگکاری و پوششدهی مبلمان، کیفیت نهایی کار را به طور چشمگیری افزایش میدهد. در ادامه، این نکات ضروری را به زبان ساده بررسی میکنیم.
نکته اول، میزان رطوبت چوب است. رطوبت چوب نقش مهمی در کیفیت رنگکاری دارد. اگر چوب بیش از حد مرطوب باشد، رنگ به خوبی به سطح آن نمیچسبد و پس از خشک شدن ممکن است ترک بردارد. میزان رطوبت مناسب برای چوب مبلمان معمولاً بین ۱۲ تا ۱۵ درصد است.
نکته دوم، جنس و کیفیت خود چوب است. چوبهایی که کمتر بر اثر رطوبت تغییر حجم میدهند، برای رنگکاری گزینه بهتری هستند. وقتی چوب رطوبت جذب میکند (واکشیدگی) یا رطوبت از دست میدهد (همکشیدگی)، ممکن است رنگ روی آن ترک بخورد.
نکته سوم به سن و کیفیت چوب برمیگردد. بهتر است از چوب درختان بالغ و کهنسال استفاده شود که گره ندارند. چوبهای جوانتر، رنگ بیشتری به خود جذب میکنند که باعث افزایش مصرف رنگ و هزینه کار میشود.
نکته چهارم درباره پدیده سفیدک زدن رنگ است. در شهرهای مرطوب یا در فصل سرما، ممکن است رطوبت هوا هنگام رنگپاشی جذب ذرات رنگ شود و سطح، سفیدک بزند. استفاده از رنگهای تاریخ گذشته یا بیکیفیت نیز این مشکل را ایجاد میکند. برای جلوگیری از این اتفاق، باید از رنگ مرغوب و حلال مناسب (مانند تینر با درجه خلوص بالا) استفاده کرد. همچنین کنترل دما و رطوبت محیط کار نیز بسیار مؤثر است.
معرفی انواع رنگهای چوب
برای رنگآمیزی و پوشش مبلمان، گزینههای رنگ متفاوتی در دسترس است. انتخاب بهترین رنگ به جنس مبل و کاری که از آن انتظار دارید بستگی دارد. در ادامه، ویژگیهای هر نوع رنگ را به زبان ساده بررسی میکنیم.
رنگهای چوب نیمه شفاف
این رنگها، پوششهای درخشانی هستند که به درون چوب نفوذ میکنند و بافتی روغنی دارند. آنها با نفوذ به عمق چوب، باعث میشوند عمر وسایل چوبی مانند مبلمان، بین سه تا هشت سال بیشتر شود.
رنگهای شفاف
این رنگها علاوه بر پوشاندن سطح چوب، یک لایه رنگی روی آن تشکیل میدهند، بدون اینکه طرح و بافت طبیعی چوب را تغییر دهند. معمولاً از رنگهای شفاف برای دو منظور استفاده میشود: یکی برای زیباتر کردن و براق کردن چوب و دیگری برای افزایش دوام و طول عمر آن. این رنگها خودشان چند نوع مختلف دارند که عبارتند از:
لاکها: لاک با تشکیل یک پوشش سخت روی چوب، از آن محافظت میکند و در برابر آب، خط و خش و حرارت مقاومت ایجاد میکند.
سیلرها: سیلر یک نوع رنگ شفاف است که به آن بتونه مایع هم میگویند. این ماده برای پر کردن منافذ ریز چوب مناسب است و معمولاً قبل از اجرای رنگ نهایی روی چوب استفاده میشود. حلال آن تینر است و با قلممو یا پیستوله روی سطح چوب زده میشود.
کیلرها: کیلر هم نوعی رنگ شفاف است که بعد از سیلر روی چوب استفاده میشود. حلال آن نیز تینر است و با قلممو یا پیستوله روی سطح چوب اجرا میشود.
روغنهای براق کننده: میتوان از روغن جلا برای ایجاد جلای زیبا روی سطوح چوبی استفاده کرد.
رنگهای نیتروسلولزی: این رنگ که به نام رنگ سریعِ سلولزی هم معروف است، بسیار سخت و بادوام است. نیتروسلولز از ترکیب سلولز با اسید نیتریک و اسید سولفوریک به دست میآید. این رنگها به دو گروهِ قابل حل در الکل و اتر تقسیم میشوند و سرعت خشک شدن بالایی دارند.
رنگهای پلیاستر: رنگ پلیاستر، براق و شفاف است و برای اینکه زودتر خشک شود، به آن مادۀ سختکننده (هاردنر) اضافه میکنند. رنگهای پلیاستر خود به دو نوعِ تمام پلیاستر و نیمه پلیاستر تقسیم میشوند. نوع تمام پلیاستر از دو بخش رزین و هاردنر تشکیل شده و نیازی به حلال ندارد. اما نوع نیمه پلیاستر از سه بخش رزین، هاردنر و حلال (رقیقکننده) ساخته میشود.
رنگهای غیرشفاف
رنگهای غیرشفاف، دستهای از رنگها هستند که پس از خشک شدن، یک لایه پوشاننده روی سطح چوب ایجاد میکنند. این لایه معمولاً طرح و بافت طبیعی چوب را میپوشاند و تشخیص جنس و نوع چوب را دشوار یا غیرممکن میسازد. رنگهای غیرشفاف خود به چند گروه اصلی تقسیم میشوند:
رنگهای پلاستیکی: پایه اصلی این رنگها، مواد پلاستیکی محلول در آب است. از این رنگها میتوان روی سطوح مختلفی استفاده کرد.
رنگهای روغنی: این رنگها از ترکیب پودر رنگ (که در روغن حل میشود) و موادی نرم و انعطافپذیر ساخته شدهاند. رنگ روغنی خود به دو نوع مات و براق تقسیم میشود. قبل از استفاده از رنگ روغنی، لازم است سطح چوب با بتونه روغنی آماده شود. حلال این رنگها معمولاً تینر روغنی یا نفت است و در برابر رطوبت مقاومت خوبی دارند.
رنگهای مقاوم در برابر رطوبت و نور خورشید: امروزه رنگهایی تولید شده که علاوه بر محافظت در برابر رطوبت، خاصیت دفع آب نیز به چوب میدهند. این رنگها از وسایل چوبی فضای باز در برابر تابش مستقیم آفتاب و اشعههای مضر فرابنفش (UV) نیز محافظت میکنند. اگر از این رنگهای محافظ استفاده نشود، مبلمان فضای باز به مرور زمان رنگ خود را از دست داده و به رنگهای خاکستری یا طوسی متمایل میشوند.
وارنیشها
وارنیش یک پوشش شفاف است که پس از استفاده، لایهای سخت و محافظ روی سطح چوب ایجاد میکند. این پوشش از چوب در برابر نم، رطوبت و آسیبهای ناشی از موجودات زنده محافظت میکند. وارنیش از مخلوطی از رزین، روغن مخصوص و یک ماده رقیقکننده ساخته میشود و در دو نوع مات و براق موجود است. هرچه مقدار روغن به کار رفته در آن بیشتر باشد، دوام و مقاومت آن در برابر رطوبت افزایش مییابد.
ابزارهای مناسب جهت پرداخت و رنگکاری
خطهای رنگ در کارخانهها، دستگاهها و تجهیزات مخصوصی برای رنگآمیزی وسایل چوبی مانند مبلمان دارند. این خطها میتوانند به دو روش کار کنند: یا به شکل خودکار و با کمک رباتها، یا به روش سنتی و با نیروی انسانی. علاوه بر این، معمولاً دستگاههای خشککن قوی نیز در کنار این خطها نصب شدهاند که پس از پاشیدن رنگ، به سرعت آن را خشک میکنند.
اتاق رنگ
این فضا، یک محفظه مخصوص رنگکاری است که در آن جریان هوای قوی و دائمی از بالا به پایین برقرار است. این جریان هوا که شبیه یک آبشار است، ذرات ریز و گرد رنگ را به سمت پایین و خارج از محیط هدایت میکند. مبلمان و قطعات مورد نظر در داخل این اتاق قرار میگیرند و عملیات پاشش رنگ روی آنها انجام میشود. جریان هوای مذکور، ذرات معلق رنگ را جمعآوری کرده و مانع از پخش شدن آنها در هوا میشود. این نوع اتاقها عمدتاً برای استفاده از رنگهای پودری طراحی شدهاند و مجهز به سیستمهای تهویه قدرتمند نیز هستند.
رنگکاری با پیستوله
پیستوله وسیلهای است که رنگ را به شکل یکدست و یکنواخت روی چوب میپاشد و سرعت رنگآمیزی با آن بسیار بالا است. از این ابزار میتوان برای پاشش سیلر، کیلر و نیمپلیاستر استفاده کرد. پیستوله معمولاً از سه بخش اصلی تشکیل شده: یک لوله، یک مخزن و یک سری (نازل). رنگ داخل مخزن ریخته میشود و سپس توسط سری، روی سطح کار (مانند مبلمان) پاشیده میگردد. یکی از معایب پیستوله این است که هدررفت رنگ در آن نسبتاً زیاد است و برای رنگهای خیلی گرانقیمت گزینه مناسبی نیست؛ اما با این حال، رنگکاری با پیستوله مزایای قابل توجهی دارد.
شرکت رونیکس انواع مختلفی از پیستولههای رنگپاش را تولید کرده که هر کدام ویژگیهای مخصوص به خود را دارند. به عنوان نمونه، پیستوله برقی خرطومی ۶۵۰ واتی رونیکس مدل ۱۳۶۵، دارای موتور قوی و سیستم رنگپاشی اچویالپی (HVLP) است. این دستگاه هم برای مصارف خانگی و هم برای کارهای حرفهای مناسب بوده و استفاده از آن آسان است. طراحی ویژه این پیستوله باعث میشود رنگ به صورت یکنواخت روی سطوح بنشیند. همچنین یک دکمه تنظیم جریان روی دستگاه تعبیه شده که با آن میتوان مقدار خروجی رنگ را کم یا زیاد کرد.
راهنمای گام به گام رنگپاشی با پیستوله
رنگکاری با پیستوله میتواند نتیجهای بسیار صاف و یکدست ایجاد کند، اما نیاز به آشنایی با روش صحیح کار دارد. در اینجا مراحل اصلی این کار توضیح داده میشود.
**۱. آمادهسازی سطح کار**
قبل از هر چیزی، سطحی که میخواهید رنگ کنید باید کاملاً تمیز، خشک و صاف باشد. گرد و غبار، چربی و رنگهای قدیمی که لق شدهاند را پاک کنید. اگر نیاز است، با سنبادهکاری سطح را هموار نمایید.
**۲. محافظت از محیط**
اطراف منطقهای که رنگپاشی میکنید را با روزنامه یا پارچه بپوشانید. رنگپاشی ذرات ریز رنگ را در هوا پخش میکند، بنابراین محافظت از وسایل و محیط اطراف مهم است.
**۳. آمادهسازی رنگ**
رنگ را با توجه به دستورالعمل روی قوطی، به خوبی هم بزنید. بعضی از رنگها ممکن است نیاز به رقیق کردن داشته باشند تا غلظت مناسبی برای پیستوله پیدا کنند. حتماً از رقیقکننده مناسب همان رنگ استفاده کنید.
**۴. تنظیمات پیستوله**
پیستوله را طبق دفترچه راهنمای آن تنظیم کنید. معمولاً میتوان میزان پاشش رنگ و شکل افشانه آن را تغییر داد. یک سطح آزمایشی (مثل یک مقوا) داشته باشید تا تنظیمات را روی آن تست کنید و از درست کار کردن پیستوله مطمئن شوید.
**۵. روش صحیح رنگپاشی**
پیستوله را در فاصله مناسبی (معمولاً ۱۵ تا ۲۰ سانتیمتری) از سطح نگه دارید. قوطی رنگ را به آرامی و به صورت یکنواخت حرکت دهید. هر بار که رنگ میپاشید، حرکت خود را قبل از شروع سطح و بعد از پایان آن ادامه دهید تا رنگ به طور یکسان پخش شود. لایههای نازک و متعدد بزنید و بین هر لایه اجازه دهید رنگ کاملاً خشک شود.
**۶. تمیز کردن پیستوله**
بلافاصله پس از اتمام کار، پیستوله را با مواد شوینده مناسب یا همان رقیقکننده رنگ، به دقت تمیز کنید. این کار از سفت شدن رنگ در نازل و خرابی پیستوله جلوگیری میکند.
با رعایت این نکات و تمرین، میتوانید با پیستوله رنگکاری تمیز و حرفهای انجام دهید.
پیستوله قلمی رنگپاش (ایر براش)
این ابزار، یک افشانهریز دستی است که برای کارهای ظریف و دقیق، مانند پتینهکاری و ایجاد سایههای ملایم به کار میرود.
قلممو (براش)
قلممو سادهترین وسیلهای است که میتوان برای رنگهای روغنی و گیاهی از آن استفاده کرد. با این ابزار، رنگ کمتری هدر میرود و به همین دلیل برای رنگهای قیمتی گزینه مناسبی است؛ اما باید در نظر داشت که سرعت رنگآمیزی با قلممو کمتر است.
برای یادگیری روش کار با سنباده لرزان و آشنایی با هفت نکته کلیدی آن، میتوانید به راهنمای کامل آن مراجعه کنید.
در پایان
پرداخت و رنگکاری، مرحلهای حیاتی در ساخت مبلمان در کارخانهها و کارگاهها محسوب میشود. توجه به روشهای درست و رعایت نکات فنی در این مرحله، باعث میشود مبلمان مدت زمان بیشتری سالم بماند و چوب آن در برابر نم، فرسودگی و آسیبهای زیستی محافظت شود. همچنین، از پرداخت و رنگکاری میتوان برای تعمیر، تغییر ظاهر یا نو کردن مبلمانهای قدیمی استفاده کرد. یک پرداخت و رنگکاری خوب، زیبایی و جلوه مبلمان را بیشتر میکند، نقصهای طبیعی چوب مانند لکه یا تغییر رنگ آن را میپوشاند و در نهایت به افزایش فروش و رضایت خریداران کمک میکند.
رونیکس یک برند با نگاه بینالمللی است که با ساخت ابزارهای پرکاربرد در صنعت چوب و مبلسازی، همواره در کنار صنعتگران نجاری و مبلمانسازی بوده است. ابزار با کیفیت، پایه و اساس ساخت محصولات با کیفیت است و رونیکس پیوسته میکوشد تا با تولید ابزارهایی مطابق با معیارهای جهانی، نیازهای گوناگون صنایع را برآورده کند.