در زندگی یک اصل بسیار مهم وجود دارد که میگوید: هر کاری که با دیگران میکنی، در نهایت نتیجهاش به خودت بازمیگردد.
اگر کار خوب انجام دهی، خوبی به زندگیات برمیگردد و اگر کار بد انجام دهی، پیامدهای آن دیر یا زود گریبان خودت را میگیرد.
این مفهوم ساده ولی عمیق به ما یادآوری میکند که رفتار ما با دیگران مانند آینهای است که به خودمان بازتاب داده میشود.
پس اگر میخواهی زندگیات پر از خوبی و آرامش باشد، سعی کن با دیگران مهربان و منصف باشی.
در این نوشته، داستان و مفهوم ضربالمثل ایرانی «هر چه کنی به خود کنی گر همه نیک و بد کنی» را از کتاب هدیه پنجم بررسی میکنیم. با ما همراه باشید.
معانی ضرب المثل هر چه کنی به خود کنی گر همه نیک و بد کنی یعنی چه؟
هر کار خوب یا بدی که انجام میدهی، نتیجهاش در نهایت به خودت بازمیگردد.
هر عملی، چه خوب باشد و چه بد، پاسخی دارد و تأثیر خود را نشان میدهد.
انسان عاقبت کارهای خود را میبیند؛ إِنْ أَحْسَنْتُمْ أَحْسَنْتُمْ لِأَنْفُسِکمْ وَ إِنْ أَسَأْتُمْ فَلَها، اگر نیکی کنید، به خودتان نیکی کردهاید و اگر بدی کنید، باز هم به خود کردهاید. (اسراء – ۷)
این یک قانون همیشگی زندگی است: نتیجهٔ کارهای خوب و بد ما، دوباره به خودمان برمیگردد.
کارهایی که انجام میدهیم، بیتأثیر در آینده و سرنوشت ما نیستند.
داستان کوتاه ضرب المثل هر چه کنی به خود کنی گر همه نیک و بد کنی – شماره 1
در داستان نقل شده که مرد درویشی در گذرگاههای شهر راه میرفت و این بیت را زمزمه میکرد:
“هرچه کنی به خود کنی گر همه نیک و بد کنی”
زنی حیلهگر که از آنجا میگذشت، به صدای او گوش داد و وقتی مصراع را شنید، با خود گفت: “حالا من کاری میکنم که این درویش حرفش را پس بگیرد!”
زن به خانه رفت و خمیری فراهم کرد. سپس نانی شیرین پخت و در میان آن سم ریخت. آن نان را پیش درویش آورد و به او داد. بعد از آن، نزد همسایگانش رفت و گفت: “من ثابت میکنم که هر کاری که بکنی، نتیجهاش به خودت بازنمیگردد!”
اتفاقاً پسر آن زن، که هفت سال بود ناپدید شده بود، در همین روزها پیدا شد. او در راه به درویش برخورد و با خستگی گفت: “از سفر دوری آمدهام و بسیار گرسنهام.”
درویش نیز همان نان زهرآلود را به جوان داد و گفت: “زن نیکوکاری این را برای من آورده، بگیر و بخور.”
پسر نان را خورد و ناگهان حالش بد شد و با ناراحتی گفت: “درویش، این چه بود که خوردم؟ انگار آتشم زد!”
درویش سریع رفت و زن را در جریان گذاشت. زن با عجله خودش را رساند و دید که آن جوان، پسر گمشدهی خودش است!
در حالی که سر و سینهاش را میزد و گریه میکرد، گفت: “راست گفتی؛ هرچه کنی به خود کنی گر همه نیک و بد کنی.”
داستان این ضرب المثل – شماره 2
در گذشته، پسر کوچک فقیری بود که برای تأمین هزینههای زندگی و درس خواندنش، مجبور بود وسایل کوچک بفروشد. او از خانهای به خانهای دیگر میرفت تا شاید بتواند پولی به دست آورد. یک روز متوجه شد که تنها یک سکه ده سنتی برایش مانده، در حالی که بسیار گرسنه بود. تصمیم گرفت از یک خانه تقاضای غذا کند.
تصادفاً درِ خانهای را زد. دختر جوان و زیبایی در را باز کرد. پسر با دیدن چهرهٔ او گیج شد و به جای غذا، فقط یک لیوان آب درخواست کرد. دختر که متوجه گرسنگی شدید پسر شده بود، به جای آب، یک لیوان بزرگ شیر برایش آورد.
پسر آرام آرام شیر را نوشید و پرسید: «چقدر باید پول بدهم؟» دختر پاسخ داد: «هیچ چیزی. مادر به ما یاد داده که مهربانی پاداش نمیخواهد.» پسرک گفت: «من از صمیم قلب از شما ممنونم.»
سالها بعد، همان دختر به بیماری سختی دچار شد. پزشکان شهرشان درمان او را غیرممکن دانستند و او را به بیمارستانی مجهز در شهر دیگر فرستادند تا پزشکان متخصص برای معالجهاش اقدام کنند.
دکتر هوارد کِیلی برای بررسی وضعیت او دعوت شد. وقتی فهمید بیمارش از کدام شهر آمده، نوری در چشمانش درخشید. بلافاصله بلند شد و با عجله به سوی اتاق بیمار رفت. لباس پزشکی پوشید و وارد اتاق شد. همان لحظه اول او را شناخت. سپس به اتاق مشاوره برگشت تا هر چه سریعتر برای نجات جان بیمارش تلاش کند.
از آن روز به بعد، دکتر کِیلی توجه ویژهای به این بیمار داشت و پس از مدتی درمان سخت، در نهایت موفق شد بیماری را شکست دهد. در آخرین روز بستری، صورتحساب هزینههای درمان برای تأیید نزد دکتر فرستاده شد. او چیزی در گوشهٔ صورتحساب نوشت، آن را در پاکتی گذاشت و برای زن فرستاد.
زن از باز کردن پاکت و دیدن مبلغ صورتحساب میترسید. مطمئن بود که تا آخر عمر بدهکار خواهد ماند. بالاخره تصمیم گرفت پاکت را باز کند. چیزی توجهش را جلب کرد: جملهای روی قبض نوشته شده بود. با آرامی آن را خواند: «هزینهٔ این صورتحساب، قبلاً با یک لیوان شیر پرداخت شده است.»
مفهوم ضرب المثل هر چه کنی به خود کنی گر همه نیک و بد کنی، از دیدگاه قرآن و روایات
۱. هر کار خوب یا بدی که انجام میدهی، نتیجهاش به خودت بازمیگردد: مَنْ عَمِلَ صَالِحاً فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ أَسَاءَ فَعَلَیهَا (جاثیه/۱۵)؛ اگر کار نیک انجام دهی، برای خودت انجام دادهای و اگر کار بد انجام دهی، به ضرر خودت بوده است.
۲. اگر دوست داری خدا تو را ببخشد، تو نیز دیگران را ببخش: وَلْیعْفُوا وَلْیصْفَحُوا أَلا تُحِبُّونَ أَنْ یغْفِرَ اللَّهُ لَکُمْ (نور/۲۲)؛ باید ببخشید و گذشت کنید. آیا دوست ندارید خداوند شما را بیامرزد؟
امام علی (علیه السلام) فرمودند: رحم کن تا به تو رحم شود.
۳. اگر میخواهی به یتیمان تو محبت شود، به یتیمان دیگران محبت کن: وَلْیخْشَ الَّذِینَ لَوْ تَرَکُوا مِنْ خَلْفِهِمْ ذُرِّیةً ضِعَافاً خَافُوا عَلَیهِمْ فَلْیتَّقُوا اللَّهَ (نساء/۹)؛ کسانی که اگر فرزندان بیپناهی از خود به جا بگذارند و نگران آینده آنان باشند، باید از آزار یتیمان دیگران نیز بترسند.
پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله و سلم) فرمودند: به یتیمان مردم مهر بورزید تا یتیمان شما نیز مورد مهر قرار گیرند.
۴. به دیگران جا بده تا خداوند برای تو گشایش ایجاد کند: إِذَا قِیلَ لَکُمْ تَفَسَّحُوا فِی الْمَجَالِسِ فَافْسَحُوا یفْسَحِ اللَّهُ لَکُمْ (مجادله/۱۱)؛ وقتی به شما گفته میشود در مجلس جا باز کنید، این کار را بکنید تا خداوند نیز برای شما گشایشی فراهم کند.
۵. به پیمان الهی وفادار باش تا خدا نیز به عهد خود با تو وفا کند: أَوْفُوا بِعَهْدِی أُوفِ بِعَهْدِکُمْ (بقره/۴۰)؛ به پیمان من وفا کنید تا من نیز به پیمان شما وفا کنم.
۶. اگر یاریکننده دین خدا باشی، خدا نیز تو را یاری میکند: إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ ینْصُرْکُمْ (محمد/۷)؛ اگر خدا را یاری کنید، او نیز شما را یاری خواهد کرد.
۷. کسانی که میخواهند دیگران را گمراه کنند، در واقع خودشان گمراه میشوند: وَدَّتْ طَائِفَةٌ مِنْ أَهْلِ الْکِتَابِ لَوْ یضِلُّونَکُمْ وَمَا یضِلُّونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ (آل عمران/۶۹)؛ گروهی از اهل کتاب آرزو میکردند شما را از راه به در کنند، اما آنان فقط خود را گمراه میسازند.
۸. منافقان فقط خود را فریب میدهند: یخَادِعُونَ اللَّهَ وَالَّذِینَ آمَنُوا وَمَا یخْدَعُونَ إِلَّا أَنْفُسَهُمْ (بقره/۹)؛ آنان میخواهند خدا و مؤمنان را فریب دهند، اما در واقع تنها خودشان را فریب دادهاند.
۹. وقتی وارد خانهای میشوی، به خودت سلام بده: فَإِذَا دَخَلْتُمْ بُیوتاً فَسَلِّمُوا عَلَی أَنْفُسِکُمْ (نور/۶۱)؛ هنگامی که به خانهای وارد شدید، بر خود سلام کنید.
در تفسیر این آیه آمده که وقتی به دیگران سلام میکنی، در حقیقت به خودت سلام کردهای.
امام علی (علیه السلام) فرمودند: خوبی کن و خوب سخن بگو تا با خوبی یاد شوی.