ساز جیمبی که به آن جمبه هم میگویند، یک نوع طبل با بدنهای شبیه به جام است که ریشه در موسیقی غرب آفریقا دارد. گفته میشود این ساز بین ۴۰۰ تا ۸۰۰ سال قدمت دارد و داستانهای زیادی درباره تاریخچه و پیدایش آن نقل میشود. امروزه هم جیمبی جایگاه ویژهای در دنیای موسیقی پیدا کرده است. اگر به شناخت سازهای مختلف علاقهمند هستید، قطعاً باید این ساز را بشناسید. برای یادگیری بیشتر درباره جیمبی، در ادامه این مطلب از وبلاگ مدیر تولز همراه ما بمانید.
لغتشناسی
مردم قبیله بامبارا در کشور مالی اعتقاد دارند که نام ساز جیمبی از یک عبارت قدیمی در زبان آنها گرفته شده که میگوید: „همه با هم در صلح گرد هم آییم“. در زبان بامبارا، بخش اول این عبارت به معنای „جمع شدن“ و بخش دوم آن به معنای „صلح و آرامش“ است. در واقع، نام این ساز نشان میدهد که هدف اصلی از ساختن آن چه بوده است. هدف از به وجود آوردن ساز جیمبی این بود که مردم را در کنار هم قرار دهد و میان آنها صلح و آرامش برقرار کند.
ساختار ساز جیمبی
بدنه
بدنه ساز جیمبی از چوبهای محکم و سنگین ساخته میشود. بهترین و گرانبهاترین نوع چوب برای این ساز، چوب لنکه است. این چوب هم کیفیت صدای ساز را بالا میبرد و هم از نظر معنوی اهمیت ویژهای دارد. علاوه بر لنکه، از چوبهای دیگری مانند دجالا، دوگورا و گونی هم برای ساخت آن استفاده میکنند.
درون بدنه جیمبی، یک طرح حلزونی شکل به دقت کندهکاری شده است. در واقع، داخل یک جیمبی مرغوب و خوب، سطحی صاف و هموار ندارد؛ بلکه خطوط و فرورفتگیهای ظریفی در آن ایجاد شده که روی کیفیت و طنین صدا اثر مستقیم میگذارد.
پوست
پوست جیمبی معمولاً از پوست خام حیوانات و بیشتر از پوست بز تهیه میشود. البته از پوست سایر حیوانات مانند گاو، اسب و کانگورو نیز میتوان استفاده کرد. پوستهای کلفتتر مانند پوست گاو، صدایی گرمتر و غنیتر تولید میکنند؛ اما نواختن ضربات سریع و تیز را سخت میکنند و ممکن است باعث ایجاد زخم یا پینه در دست نوازنده شوند.
برای درست کردن پوست جیمبی، معمولاً از پوست بزهایی که در مناطق گرم و خشک زندگی میکنند استفاده میشود؛ زیرا این بزها معمولاً تغذیه کمکیفیتتری دارند و چربی کمتری در بدنشان ذخیره شده است. همچنین در انتخاب بین پوست بز نر و ماده، پوست بز ماده ترجیح داده میشود. با وجود اینکه پوست بز ماده چربی بیشتری دارد، اما به دلیل نرمی و بوی کمتر، طرفدار بیشتری دارد. امروزه جیمبیهای تولید کارخانهای، اغلب با استفاده از پوستهای مصنوعی ساخته میشوند.
ابعاد جیمبی
ساز جیمبی معمولاً اندازهای در حدود ۵۸ تا ۶۳ سانتیمتر دارد. البته نوع کوچکتر آن که برای کودکان ساخته شده، ارتفاعی بین ۳۰ تا ۳۸ سانتیمتر دارد. پهنای این ساز نیز حدود ۳۳ تا ۳۵ سانتیمتر است و وزن آن بین ۵ تا ۱۳ کیلوگرم میباشد.
تاریخچه ساز جیمبی
داستانهای زیادی درباره چگونگی ساخته شدن ساز جیمبی وجود دارد. به نظر میرسد ریشه اصلی این ساز به امپراتوری قدیمی مالی بازمیگردد. برخی میگویند که اولین بار، آهنگران بودند که این ساز را ساختند. ساختن این طبل یک کار مقدس و معنوی به شمار میرفت و آنها حتی برای درختی که از آن استفاده میکردند، مراسم قربانی برگزار میکردند. مردم آفریقا باور دارند که هر طبل جیمبی، سه روح دارد: روح درختی که چوبش در ساخت طبل به کار رفته، روح حیوانی که پوستش روی طبل کشیده شده، و روح سازندهای که درخت را بریده و طبل را ساخته است.
کسانی که ساز جیمبی را سفارش میدادند، معمولاً از قشر جِلی (jeli) بودند. جلیها در واقع نوازندگان و راویان تاریخ قوم خود بودند و وظیفه داشتند تاریخ و داستانهای مردمشان را به صورت سینه به سینه حفظ کنند. این گروه هنوز هم در غرب آفریقا با همان نقش سنتی خود حضور دارند. همچنین کسانی که در خانوادههای جیمبی به دنیا میآمدند و نام جیمبی در فامیل آنها وجود داشت، موظف بودند نواختن این ساز را بیاموزند. بر اساس سنتها، فقط مردان اجازه داشتند جیمبی بنوازند و حتی امروز هم اگر زنی در آفریقا این ساز را بنوازد، باعث تعجب دیگران میشود.