هر سازی هواداران ویژه خود را دارد، ولی در این میان برخی سازها توجه و علاقه بیشتری را در میان مردم و نوازندگان به خود جلب کردهاند. اگر دوست دارید بدانید پرطرفدارترین سازهای سنتی ایرانی کدامها هستند، ادامه این نوشته را در وبلاگ مدیر تولز دنبال کنید.
محبوب ترین سازهای سنتی ایرانی کدامند ؟
برای پاسخ به این پرسش، ابتدا لازم است کمی با دستهبندی سازهای ایرانی آشنا شویم. سازهای سنتی ایران به طور کلی به سه گروه اصلی تقسیم میشوند: سازهای زهی (سازهایی که با زه یا سیم صدا تولید میکنند)، سازهای بادی (سازهایی که با دمیدن نواخته میشوند) و سازهای ضربی (سازهایی که با ضربه زدن به صدا درمیآیند).
اگر بخواهیم به طور کلی و بدون در نظر گرفتن سلیقه یا موقعیت خاص افراد صحبت کنیم، پرطرفدارترین سازهای سنتی ایرانی معمولاً تار، سهتار، سنتور، نی، قانون، تنبک و دف هستند. این سازها به دلایل گوناگونی از محبوبیت بیشتری در میان مردم برخوردارند.
سنتور
سنتور از سازهای بسیار شناختهشده و اصیل در موسیقی ایران است. بر اساس نگارهها و کندهکاریهای بهجامانده از دوران آشوری و بابلی (۶۶۹ پیش از میلاد)، سازهایی به شکل ذوزنقه — مانند سنتور — وجود داشته که با ریسمانی به گردن آویخته میشد و با مضراب نواخته میشده است. از این رو، گمان میرود ایرانیان حتی پیش از اسلام با این ساز آشنا بوده و آن را «کونار» مینامیدهاند.
در هر صورت، سنتور یکی از سازهای اصیل ایرانی است که در قالب جعبهای ذوزنقهشکل ساخته میشود و روی آن دو ردیف خرک قرار دارد. گفته میشود شکل این ساز از کشتی الهام گرفته، سیمهایش یادآور تور ماهیگیری است و صدایش نیز برگرفته از صدای برخورد امواج دریا با صخرهها میباشد. برخی نیز معتقدند نخستین بار ابونصر فارابی بود که این ساز را کشف و ابداع کرد.
ساز قانون
قانون سازی است که در نگاه اول شبیه سنتور به نظر میرسد، اما یک تفاوت اصلی دارد: سنتور شکلی چهارگوش و ذوزنقهای دارد، در حالی که قانون معمولاً شکلی سهگوش و مثلثی دارد. این ساز هم مانند سنتور در گروه سازهای زهیزخمهای جای میگیرد.
قانون هم مانند سنتور یک جعبه صوتی چوبی دارد. اما تفاوت مهم دیگر در نحوه نواختن آن است. سنتور با دو مضراب نواخته میشود، در حالی که برای نواختن قانون از انگشتان دست (به ویژه انگشت سبابه) استفاده میکنند. قانون از قدیمیترین و اصیلترین سازهای موسیقی ایرانی به شمار میرود و بخشهای مهمی از فرهنگ موسیقایی ایران را نمایندگی میکند.
تنبک
تنبک از سازهای اصلی و قدیمی کوبهای ایران به شمار میرود که ریشههای تاریخی آن به دوران بسیار کهن، حتی پیش از ظهور اسلام بازمیگردد. روایت شده است که انسانهای نخستین برای ایجاد صدا، تنهی درختان را خالی میکردند و روی آن را با پوست جانورانی مانند آهو یا گوسفند میپوشاندند. این کار ساده، در نهایت به ساخت سازهای ضربهای مانند طبل و تنبک منجر شد.
از دیدگاه طبقهبندی سازها، تنبک گونهای از طبل محسوب میشود که به دلیل شکل کاسهای آن، گاهی طبل جامشکل نیز نامیده میشود. این ساز در چند دههی گذشته پیشرفت قابل توجهی کرده و حتی به صورت تکنوازی و مستقل نیز به کار رفته است.
نی
نی یکی از قدیمیترین سازهای جهان است و تاریخچه آن به قدمت تمدن بشری بازمیگردد. این ساز در دسته سازهای بادی جای دارد و نوازنده با دمیدن هوا در آن و گرفتن و باز کردن سوراخهای روی بدنه، آوایی نرم و گوشنواز از آن میآفریند.
در شعر و ادبیات فارسی، نوازنده نی همواره جایگاه ویژهای نزد شاعران کهن ایران زمین داشته است. این ساز از ساقه گیاهی به نام نی ساخته میشود که با توجه به آبوهوا و خاک مناطق گوناگون زمین، انواع مختلفی پیدا میکند.
تار
تار از سازهای کهن و زیبای ایرانی است که با زخمه نواخته میشود. این ساز نه تنها در ایران، بلکه در برخی کشورهای همسایه مانند تاجیکستان، ارمنستان، گرجستان و مناطق قفقاز نیز رواج دارد.
براساس نقوش باقیمانده بر دیوارهای کاخ هشتبهشت اصفهان، به نظر میرسد تار در دوره صفویه پدید آمده است. همچنین دو نقاشی قدیمی در شیراز نشان میدهد که در زمان حکومت زندیه نیز این ساز مورد توجه و استفاده بوده است.
برپایه مدارک و نوشتههای موجود، مانند آنچه در کتاب گامهای گمشده اثر مرتضی حنانه (استاد موسیقی ایران) آمده، تار ساز ملی ایرانیان شناخته میشود. دلیل این موضوع آن است که تار از ذوق و سلیقه هنری ایرانیان سرچشمه گرفته و شکلها و انحناهای بهکار رفته در ساخت آن، در هنرهایی مانند نقاشی و مینیاتور ایرانی نیز دیده میشود.
سه تار
سهتار در گذشته از خانواده سازهایی مانند دوتار و تنبور به شمار میرفت، اما امروزه شباهت زیادی به تار دارد. این ساز در موسیقی سنتی ایرانی جایگاه ویژهای دارد و معمولاً به صورت تکنوازی نواخته میشود. هر دستگاه موسیقی کوک خاص خود را برای سهتار میطلبد، اما فاصلهٔ چهارم یا پنجم نزولی میان سیم اول و دوم در بیشتر کوکها ثابت باقی میماند.
دف
دف، یک ساز کوبهای ایرانی است. این ساز از یک حلقه چوبی تشکیل شده که روی آن یک لایه نازک پوست کشیده شده است. نوازنده با ضربه زدن انگشتانش بر روی پوست، صدای ساز را تولید میکند. دف شبیه ساز دایره است، اما اندازه آن بزرگتر و صدایش نیز کلفتتر و بمتر است.
آموزش موسیقی سنتی
اگر به موسیقی و سازهای ایرانی علاقه دارید، میتوانید در بهترین آموزشگاه موسیقی در شرق تهران و محله نارمک، در مدیر تولز، ثبتنام کنید. در این آموزشگاه، استادان با تجربه و ماهر به شما نواختن سازهای سنتی را به خوبی آموزش میدهند و بهترین شیوههای یادگیری را در اختیارتان قرار میدهند.