سازهای کوبهای با ضربه زدن، تکان دادن یا مالش دادن به صدا درمیآیند و نقش اصلی آنها معمولاً ایجاد ریتم در موسیقی است. در موسیقی ایرانی هم سازهای کوبهای محبوب و متنوعی دیده میشود. در این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، قصد داریم این سازهای ایرانی را به شما معرفی کنیم.
مقاله قمرالملوک وزیری، ام کلثوم ایران منبع بسیار خوبی برای یادگیری بیشتر است.
اگر به این موضوع علاقه دارید، معرفی ساز تیمپانی را از دست ندهید.
این موضوع را بهتر بشناسید با مطالعه ویژگی های پیش درآمد در موسیقی سنتی چیست؟.
برای درک عمیقتر این موضوع، مطلب تفاوت تصنیف با سرود و آواز را بخوانید.
در اینجا میتوانید اطلاعات کاملتری درباره منشاء موسیقی به کجا باز میگردد بیابید.
محبوبترین سازهای کوبه ای ایرانی کدامند؟
۱. دف
دف یکی از پرطرفدارترین سازهای ضربهای در موسیقی ایرانی است. این ساز شبیه به یک حلقه چوبی بزرگ است که زنجیرها یا حلقههای فلزی کوچکی به آن متصل شده و با تکان دادن، صدای جذابی ایجاد میکند. روی این حلقه چوبی، یک پوسته از جنس چرم، پلاستیک یا پوست حیوانات کشیده شده است. قدمت این ساز به ایران باستان بازمیگردد و نمونههای چهارگوش آن در تمدن ایلام، در سدههای هفتم و هشتم پیش از میلاد نواخته میشد. امروزه نیز نوع چهارگوش دف در بعضی از کشورهای عربی مورد استفاده قرار میگیرد.
۲. تمبک
تمبک که به آن تنبک، دمبک، دندونک و ضرب هم میگویند، یک ساز کوبهای قدیمی است که شکلی شبیه به جام دارد.
بدنهٔ این ساز از چوب ساخته میشود و روی آن را با پوست حیواناتی مانند گوسفند، گاو، بز یا شتر میپوشانند.
قدمت تمبک با نام باستانی “دمبلک” به دوران پیش از اسلام در ایران بازمیگردد.
در اینجا میتوانید اطلاعات کاملتری درباره ۶ تفاوت قیچک و کمانچه بیابید.
۳. دهل
دهل یکی دیگر از سازهای کوبهای ایران است که بیشتر در نواحی سیستان و خراسان دیده میشود. این ساز شبیه یک طبل استوانهای شکل است که بدنه آن از چوب یا فلز ساخته شده و دو سر آن با پوست گاو یا گاومیش پوشیده شده است. نوازنده معمولاً دهل را با یک بند بلند از گردن یا شانهاش آویزان میکند و سپس با استفاده از چوب یا دستهایش آن را به صدا درمیآورد. درباره پیشینه تاریخی دهل نظریههای گوناگونی وجود دارد، اما به نظر میرسد خاستگاه اولیه آن منطقه سیستان بوده و پس از آن به جنوب خراسان، هرمزگان و دیگر مناطق خشک و کویری ایران راه یافته است.
برای مطالعه بیشتر، به رهبر ارکستر، پدر بیان موسیقی سری سر بزنید.
۴. دمام
دمام یک ساز کوبهای محلی در ایران است که بیشتر در مناطق جنوبی کشور مانند بندر بوشهر، دیلم، ریگ، گناوه و آبادان مورد استفاده قرار میگیرد.
این ساز شبیه یک طبل استوانهای است که روی آن با پوست بز پوشیده شده است. نواختن دمام معمولاً با دست یا با چوبی از جنس برگ نخل انجام میشود.
از این ساز غالباً در مراسم مذهبی و آیینهای سنتی مردم جنوب ایران و نیز در مراسم سوگواری مانند محرم استفاده میشود.
۵. نقاره
نقاره در واقع یک جفت طبل است که اندازههای متفاوتی دارند. یکی از این طبلها کوچکتر است و صدای نازک و زیری تولید میکند، در حالی که طبل بزرگتر صدای کلفت و بمتری دارد. بدنه این طبلها معمولاً از جنس مس یا سفال ساخته شده و روی آن را با پوست گاو یا گوسفند میپوشانند. این ساز معمولاً روی یک پایه ثابت میشود و با دو چوب باریک نواخته میشود.
توصیه میکنیم حتماً مقاله ساز چنگ را بیشتر بشناسید را مطالعه کنید.
اگر سوالاتی دارید، مقاله اکشن گیتار چیست و چطور اندازهگیری میشود؟ به شما کمک خواهد کرد.
نقاره از قرنهای نهم و دهم مورد استفاده قرار میگرفته و هم در موقعیتهای جنگی و هم در مراسم شاد و صلحآمیز کاربرد داشته است. در میدان جنگ، نقاره را بر برآمدگی پشت شتر نصب میکردند و نوازنده سوار بر شتر با نواختن آن، هیجان و شجاعت را در فضای جنگ منتقل میکرد. در مواقع صلح و جشنها نیز نوازندگان طبلها را یا به گردن میآویختند یا روی پایههای مشخصی قرار داده و مینواختند.