آهنگهای قدیمی و نوای آنها برای خیلی از ما، گذشته از یادآوری خاطرات، ارزشمند و ستودنی هستند چون از غنای هنری و زیبایی بسیاری برخوردارند. علیاکبر شیدا به عنوان بنیانگذار اصلی تصنیف و ترانه به شکل امروزی آن شناخته میشود و صاحب مشهورترین قطعات موسیقی ایرانی در یک قرن اخیر است. در این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، بیشتر با این هنرمند بزرگ آشنا خواهید شد.
علیاکبر شیدا
میرزا علیاکبر شیدا، هنرمند ایرانی، در سال ۱۲۵۹ هجری قمری در شیراز چشم به جهان گشود. او موسیقیدان، شاعر، ترانهسرا و خوشنویس بود. شیدا انسانی سادهزیست، بیآلایش، فروتن و خوشقلب بود. علاوه بر مهارت در خواندن تصنیف، با ساز سهتار نیز آشنا بود.
در شعر و ترانه، تخلص «شیدا» را برگزید و به دلیل پیوند با جمع درویشان، خود را «مسرورعلی» نامید. او با وجود پشتیبانی حاکم شیراز، آن شهر را ترک کرد و در خانقاه، به جمع صفا علیشاه ظهیرالدوله پیوست. در آنجا، راه زهد و درویشی و فقر عارفانه را در پیش گرفت.
علیاکبر شیدا آفریننده برخی از مشهورترین آثار موسیقی ایران در صد سال اخیر است. تصنیفها، شعرها و نغمههای عاشقانهاش، بخشی گرانقدر از خاطره جمعی ایرانیان از دهه ۱۳۲۰ به بعد است که با برنامههای رادیو ایران زنده ماند. این تأثیر ژرف، حتی پس از شصت سال و با وجود محدودیتهای بسیار بر اجرای آثارش – به ویژه آنهایی که توسط خوانندگان زن خوانده شده – همچنان پایدار مانده است.
با این همه اهمیت و نامآوری، درباره زندگی و کار شیدا پژوهش مستقلی انجام نشده و اطلاعات موجود، اغلب برگرفته از گفتههای عارف و روحالله خالقی است که در منابع مختلف تکرار میشود.
جنبش ادبی بازگشت
شیدا در روزگاری پرورش یافت که جنبش ادبی «بازگشت» در اوج خود بود. این جنبش که برای نزدیک به یک سده بر شعر دوره قاجار چیره بود، هسته اصلی خود را مدیون تشکیل انجمن ادبی نشاط میدانست. این انجمن در زمان پادشاهی فتحعلی شاه قاجار به دست «میرزا عبدالوهاب نشاط» که شاعری نامدار بود، پایهگذاری شد. سالها بعد، حتی در زمانی که شیدا تصنیف میساخت، این انجمن در اصفهان به پرورش شاعران بزرگ میپرداخت و آنان را به دربار معرفی میکرد.
شیدا برای مدتی طولانی به عنوان منشی و نویسنده در اداره حکومتی فارس کار میکرد. فتحعلی خان صاحب دیوان که حاکم فارس بود، به او علاقه ویژهای داشت. شیدا همراه او به تهران رفت و در آنجا ساکن شد. در پایتخت نیز افراد influentialی مانند اتابک، شعاع السلطنه و حاجب الدوله به او توجه نشان دادند.
شیدا به حاج میرزا حسن صفی علیشاه، که از بزرگان سلسله نعمتاللهی بود، ارادت میورزید و به همین دلیل لقب «مسرور علی» به او داده شد.
میرزا علیاکبر شیدا را باید به راستی بنیانگذار اصلی تصنیف و ترانه به معنای امروزی آن دانست. او راه را برای عارف در ساختن تصنیفها گشود و راهنمای او بود. به بیان دیگر، تاریخ تصنیفسازی و ترانهسرایی در ایران با شیدا آغاز میشود؛ زیرا تصنیفهای پیش از او هرگز شکل و شمایل تصنیفهای او را نداشتند و شعر و موسیقی در آنها تا این اندازه با هم هماهنگ و همراه نبودهاند.
درگذشت :
میرزا علیاکبر شیدا سرانجام در سال ۱۳۲۴ هجری قمری چشم از جهان فروبست و پیکر او در قبرستان ابنبابویه به خاک سپرده شد.