شباهت ها و تفاوت های ساز قانون و سنتور

شاید برای شما هم جذاب باشد که بین سازهای سنتور و قانون شباهت‌هایی وجود دارد و با دقت به آن‌ها متوجه این همانندی‌ها شوید. در این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، می‌خواهیم این دو ساز را از نظر ساختاری کنار هم بگذاریم، نقاط مشترک و تفاوت‌های ساز قانون و سنتور را مرور کنیم. تا پایان این مطلب همراه ما بمانید.

شباهت ها و تفاوت های ساز قانون و سنتور

سنتور و قانون هر دو از سازهای قدیمی محسوب می‌شوند. در ایران، نواختن سنتور از دیرباز تا امروز رواج داشته است. ساز قانون اما برای مدت‌های طولانی در کشور ما کمتر شناخته شده بود، تا اینکه در شصت سال گذشته دوباره جای خود را در موسیقی سنتی ایرانی باز کرد.

هر دو ساز از نظر ساختاری تا حدی به هم شبیه هستند و بخش‌های مشترکی دارند. در ادامه، با قسمت‌های مشترک و همچنین تفاوت‌های این دو ساز آشنا خواهیم شد.

جعبه‌ صدا

جعبه صوتی ساز سنتور از دو صفحه چوبی ساخته شده که هر دو به شکل ذوزنقه‌ای با اضلاع برابر هستند. اما در ساز قانون، جعبه صوتی نیز از دو صفحه ذوزنقه‌ای تشکیل شده که این بار زاویه‌های کناری آن قائمه یا به عبارتی مربعی شکل است.

محل گره ها

در بخش چپ ساز سنتور، ۷۲ میله فلزی کوچک وجود دارد. یک سر هر سیم به این میله‌ها بسته می‌شود.
اما در ساز قانون، محل اتصال سیم‌ها متفاوت است. جعبه‌ای که سیم‌ها به آن گره می‌خورند، در قسمت راست و روی بدنه کناری ساز قانون قرار گرفته است.

سیم ها

سنتور در رایج‌ترین حالت خود ۷۲ رشته سیم دارد. از این تعداد، ۳۶ سیم که رنگ آن‌ها زرد است، به صورت دسته‌های چهارتایی روی ۹ خرک در سمت راست ساز قرار می‌گیرند. ۳۶ سیم باقی‌مانده نیز به همین شکل، در گروه‌های چهارتایی بر روی ۹ خرک در سمت چپ جای دارند. در مقابل، ساز قانون در مدل‌های گوناگون، بین ۶۳ تا ۸۴ سیم دارد. جنس این سیم‌ها معمولاً از روده گوسفند یا نایلون ویژه‌ای است. بیشتر این سیم‌ها در دسته‌های سه‌تایی تنظیم می‌شوند تا صدایی یکسان و هماهنگ ایجاد کنند.

گوشی

در سازهای قانون و سنتور، یک سر سیم‌ها دور میخ‌هایی پیچیده شده است. با چرخاندن کلید مخصوص کوک، این میخ‌ها می‌چرخند و سیم‌ها کشیده یا شل می‌شوند تا صدای ساز دقیق و کوک شود.

گوشی‌های سنتور معمولاً ۷۲ عدد هستند و از جنس فلز ساخته می‌شوند. این گوشی‌ها در چهار ردیف منظم، در سمت راست ساز نصب می‌شوند. اما گوشی‌های قانون شکل دیگری دارند و بیشتر شبیه میخ‌های چوبی هستند که در سمت چپ ساز قرار گرفته‌اند.

خرک

خرک در سنتور معمولی، یک قطعه چوبی کوچک و به شکل استوانه است که حدود دو سانتی متر ارتفاع دارد. هر سنتور معمولاً ۹ خرک در بخش راست و ۹ خرک در بخش چپ خود دارد. از روی هر یک از این خرک‌ها، چهار سیم به صورت همزمان گذر می‌کند.
اما خرک ساز قانون متفاوت است. این خرک یک قطعه چوبی تیغه‌ای شکل با ارتفاعی حدود دو سانتی متر است و طول آن کمی از پهنای ساز کمتر می‌باشد. تمام سیم‌های قانون از روی این خرک یک‌تایی عبور می‌کنند.

صفحه رویی

روی ساز سنتور، دو سوراخ تزیینی به شکل گل وجود دارد که به خروج بهتر صدا کمک می‌کند. ساز قانون هم روی صفحه خود، توری‌های چوبی مشبکی دارد که همین کار را انجام می‌دهند. روی سنتور، دو ردیف خرک قرار می‌گیرد که در هر ردیف نه خرک هست و از روی هر خرک، چهار سیم می‌گذرد. اما در ساز قانون، در بخش چپ آن ۲۷ میله کوچک برای تغییر صدا و ۸۱ گوشی برای کوک کردن سیم‌ها وجود دارد و در سمت راست ساز فقط یک خرک دیده می‌شود.

کلید کوک

کلید کوک سنتور، یک قطعه فلزی به شکل حرف T است. در انتهای این کلید، یک فرورفتگی کوچک و کم‌عمق وجود دارد که هنگام کوک کردن ساز، روی گوشی سنتور قرار می‌گیرد. اما ساز قانون، کلید کوک متفاوتی دارد. در یک سر کلید قانون، سوراخی دقیقاً به اندازه‌ی سرِ گوشی ساز ایجاد شده است.

مضراب

سنتور دو مضراب چوبی و کشیده دارد که حلقه‌ی آنها میان انگشت شست، سبابه و انگشت وسط دست نوازنده قرار می‌گیرد. اما مضراب ساز قانون متفاوت است؛ این مضراب یک حلقه‌ی پهن و فلزی (مانند نقره) دارد که به دور بند دوم انگشت اشاره می‌رود. درون این حلقه، یک تیغه‌ی کوچک وجود دارد که برای نواختن و ضربه زدن به سیم‌های ساز به کار می‌رود.

شیطانک

شیطانک در ساز سنتور، دو تکه چوب نازک و هم‌اندازه است که به شکل ثابت روی جعبه صوتی ساز نصب می‌شوند. در ساز قانون نیز قطعه‌ای به نام شیطانک وجود دارد، اما در این ساز تنها یک تکه چوب باریک است که بین گوشی‌های کوک و مهره‌های پرده‌گردان، در سمت چپ ساز قرار می‌گیرد.