استاد محمدرضا شجریان یکی از بزرگان و نمادهای موسیقی ایران است که شهرت او در سراسر جهان پیچیده است. این هنرمند گرانقدر همواره برای پیشبرد و بهبود موسیقی اصیل ایرانی کوشید و از کارهای برجستهی او، اختراع چند ساز جدید است. در ادامه، در این نوشته از وبلاگ مدیر تولز، بیشتر با سازهای ابداع شده توسط استاد شجریان آشنا خواهید شد.
ساز های ابداعی استاد شجریان
در طول سالها، دههها و سدههای گذشته، سازهای ایرانی که تعدادشان اندک نیست، به دست استادان و هنرمندان در دورههای گوناگون تاریخی تکامل یافتهاند و در شکل ظاهری و روش نواختن آنها دگرگونیهایی پدید آمده است.
دستهای دیگر از سازها اما به همان صورت نخستین خود باقی ماندهاند و هیئت و سیمای اصیل و کهن ایرانی خود را نگه داشتهاند (مانند سازهای مربوط به موسیقی فولکلور که فاقد ربعپرده هستند). شاید دلیل دستنخورده ماندن این سازها این باشد که در روزگاران گذشته، توسط هنرمندان همان دوران به کمال رسیدهاند و نبود کاستی و ضعف در آنها، باعث شده تا در ساختار و شیوهی نوازندگیشان تغییری ایجاد نشود.
در این میان، برخی از سازهای قدیمی نیز به تدریج به فراموشی سپرده شدهاند و به گونهای از رواج افتاده و ناپدید گشتهاند و امروز نامی از آنها برده نمیشود؛ اگر هم نامی مانده، به دلیل کوشش هنرمندان عرصهی موسیقی مقامی است.
در سالها و دهههای اخیر نیز برخی از موسیقیدانان، نوازندگان و خوانندگان، با تکیه بر تواناییها و درک خود از موسیقی ایرانی، دست به ساخت سازهای تازهای زدهاند. البته شمار بسیار کمی از این سازها اکنون در اجراها به کار میروند و گاهی در خلق آثار موسیقایی امروزی مورد استفاده قرار میگیرند.
«صراحی»، «شاهصراحی»، «صراحی آلتو»، «بمصراحی»، «شهرآشوب»، «شهرآشوب آلتو»، «بمساز»، «شهنواز»، «شهبانگ»، «کرشمه»، «باربد»، «تندر»، «ساغر»، «سبو سوپرانو»، «دل و دل آلتو»، «دل و دل سوپرانو» و «پرهیب» نام سازهایی هستند که استاد محمدرضا شجریان آنها را طراحی و خلق کرده است.
نمایشگاه
نخستین نمایشگاه سازهای ساخته شده توسط محمدرضا شجریان در اردیبهشت سال ۱۳۹۰ برپا شد. دومین نمایشگاه نیز در شهریور ۱۳۹۲ با تلاش موسسه فرهنگی هنری «دلآواز» در خانه هنرمندان برگزار گردید. این رویدادها مورد استقبال نوازندگان و کارشناسان موسیقی قرار گرفت، اما با این حال برخی نقدها را نیز به همراه داشت.
در این نمایشگاهها، شجریان بیش از ده ساز سنتور را به نمایش گذاشت که همراه با ۱۴ یا ۱۶ ساز دیگر رونمایی شدند. در میان سازهای ابداعی او، سنتور جایگاه ویژهای دارد. دلیل این امر، تخصص و تسلط عمیق این هنرمند بر شناخت و نواختن این ساز زهی است.