خامه دوزی

خامه‌دوزی که با نام‌های خامک‌دوزی و سفیددوزی نیز شناخته می‌شود، یکی از روش‌های زیبای سوزندوزی است. در این روش، از نخ ابریشم برای دوخت طرح‌های زیبا استفاده می‌شود.

در گذشته، فقط از نخ ابریشم سفید و نتابیده (یعنی ابریشمی که هنوز پرداخت و رنگ‌آمیزی نشده بود) در این کار استفاده می‌کردند. به همین دلیل، نام این هنر را خامک‌دوزی گذاشتند. امروزه با گذشت زمان و تغییراتی که در زبان پیش آمده، این هنر بیشتر با نام‌های خامک‌دوزی یا خامه‌دوزی شناخته می‌شود. کلمه «خامه» در اینجا به همان ابریشم خام و پرداخت‌نشده اشاره دارد.

برای اینکه بیشتر با این هنر زیبا و ارزشمند آشنا شوید، تا پایان این نوشته با ما همراه باشید.
 

خامه دوزی چیست؟

همانطور که پیش‌تر اشاره شد، خامه‌دوزی یک روش گلدوزی است که برای تزیین لباس‌های مختلف و همچنین وسایل تزئینی خانه مثل کوسن به کار می‌رود.
در این روش، تمرکز اصلی روی طرح‌ها و نقش‌های هندسی است. اگرچه نقش‌هایی مانند بته‌جقه هم در طراحی‌های این سبک دیده می‌شوند، اما در کل طرح‌ها بیشتر بر اساس شکل‌های هندسی پایه‌ریزی شده‌اند.
خامه‌دوزی به عنوان یکی از گنجینه‌های فرهنگی و هنری ایران، در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز ثبت شده است.
گاهی هنر سفیددوزی ایرانی با برودری‌دوزی اشتباه گرفته می‌شود. برودری‌دوزی (Broderie anglaise) که به آن خامه‌دوزی انگلیسی هم گفته می‌شود، یک تکنیک گلدوزی متفاوت است. اگر دوست دارید بیشتر درباره این روش بدانید، می‌توانید مقاله مربوط به برودری‌دوزی را در وبلاگ هنری مطالعه کنید.

نخ ابریشم نتابیده

همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم، در هنر خامه‌دوزی از نخ ابریشم خام و نتابیده استفاده می‌شود. این نخ، ابریشمی است که هیچ‌گونه پرداخت یا فرآوری روی آن انجام نشده و به همان شکل طبیعی و اولیه خود باقی مانده است. همچنین این نخ بدون رنگ‌آمیزی و تغییرات دیگر به کار می‌رود. به همین دلیل معمولاً رنگ طبیعی خودش را دارد؛ یعنی زرد کمرنگ یا سفید متمایل به زرد.

نخ ابریشم خام به خاطر ظاهر خاص و طبیعی‌اش، در برخی از صنایع دستی و دوخت‌و‌دوزها مانند خامه‌دوزی کاربرد دارد. از آنجا که الیاف ابریشم تراکم کمتری نسبت به بقیه نخ‌ها دارد، پارچه‌هایی که با این نخ ساخته می‌شوند، نرم‌تر و لطیف‌تر هستند.
 

تاریخچه خامه دوزی

هنر خامه‌دوزی، شبیه بسیاری از روش‌های دیگر گلدوزی و سوزندوزی، پیشینه‌ای طولانی در تاریخ ایران باستان دارد. به باور برخی، این هنر از زمان پیدایش نخ ابریشم، یعنی در دوره‌های اشکانی و ساسانی، در استان سیستان و بلوچستان پدید آمده است. عده‌ای دیگر نیز آغاز آن را به دوره هخامنشیان نسبت می‌دهند. اما در هر صورت، زادگاه اصلی این هنر، شهر ادیمی در سیستان و بلوچستان است.

شهرستان ادیمی، یکی از بخش‌های مهم استان سیستان و بلوچستان در جنوب شرقی ایران به شمار می‌رود. خامه‌دوزی به عنوان یکی از صنایع دستی اصیل این منطقه شناخته می‌شود. در گذشته، مردم ادیمی به دلیل در دسترس بودن ابریشم خام و نخ‌های رنگی، از این هنر برای تزیین لباس‌ها و دیگر وسایل زندگی خود استفاده می‌کردند.

جایگاه امروزی هنر سفید دوزی

امروزه هم هنر سنتی خامه‌دوزی در روستاها و شهرهای سیستان و بلوچستان و بعضی مناطق دیگر ایران زنده و پابرجاست. این هنر به عنوان یکی از صنایع دستی مهم و شناخته‌شده سیستان به شمار می‌رود و در جشنواره‌ها و نمایشگاه‌های صنایع دستی در سطح استان و کشور نیز عرضه می‌شود.

می‌توان گفت که مسئولیت اصلی زنده نگه‌داشتن این هنر ارزشمند و کهن ایرانی، پس از گذشت سال‌های بسیار، بر دوش زنان سخت‌کوش و بااستعداد روستایی و عشایر است.

محصولات خامه دوزی

خامه‌دوزی یک روش زیبا برای تزئین لباس‌ها و وسایل تزئینی خانه است. در ادامه نمونه‌هایی از کاربردهای این هنر را مشاهده می‌کنید:

سرآستین و یقه لباس‌های زنانه و مردانه
مانتو
دامن
شال و روسری
کلاه
رومیزی
روتختی
روبالی
ملحفه و لحاف
لحاف کرسی
پتو
زیرانداز
روفرشی
کوسن و روکوسنی
دستمال
سفره
پشتی
جانمازی

به طور کلی، بیشترین استفاده از خامه‌دوزی را می‌توان روی لباس‌ها و وسایل سنتی دید. شاید تصور کنید این هنر زیبا در خانه‌های امروزی که دکوراسیون مدرن دارند، جایی ندارد؛ اما این تصور درست نیست. ترکیب هنرهای اصیل با دکوراسیون مدرن، می‌تواند فضایی خلاقانه و منحصربه‌فرد ایجاد کند.
 

وسایل خامه دوزی

برای انجام خامه‌دوزی، به ابزارهای خاصی نیاز دارید. در ادامه، مهمترین وسایلی که باید در اختیار داشته باشید، معرفی شده‌اند:

پارچه خامه دوزی

پارچه مخصوص سفیددوزی، در اصل همان پارچه‌ای است که برای گلدوزی به کار می‌رود. شما می‌توانید برای انجام کارهای سفیددوزی خود از پارچه گلدوزی استفاده کنید. اگر قصد خرید این نوع پارچه در مدل‌های گوناگون را دارید، می‌توانید به بخش مربوط به این کالا در سایت مدیرتولز مراجعه کنید.

امروزه در بازار، پارچه‌های برودری دوزی نیز وجود دارند که برخی به اشتباه آن‌ها را با نام پارچه خامه‌دوزی می‌شناسند. اگر دوست دارید تفاوت این دو نوع پارچه را بهتر درک کنید، پیشنهاد می‌کنیم نگاهی به مقاله «پارچه خامه‌دوزی» در وبلاگ هنری بیندازید.
 

نخ خامه دوزی

برای کارهای سفیددوزی می‌توانید از نخ‌های گلدوزی ابریشمی مختلفی بهره ببرید. اگر می‌خواهید از قیمت و نحوه خرید نخ‌های گلدوزی باکیفیت و درجه یک مطلع شوید، کافی است به بخش مربوط به این محصول در وبسایت مدیرتولز مراجعه کنید.

یکی از گزینه‌های عالی برای خامه‌دوزی، نخ دمسه ابریشمی است. نخ دمسه که توسط برند DMC فرانسه تولید می‌شود، یکی از باکیفیت‌ترین و پرمصرف‌ترین نخ‌ها در زمینه گلدوزی محسوب می‌شود.

در گذشته فقط از نخ ابریشمی به رنگ سفید در این هنر استفاده می‌شد، اما امروزه نخ‌های رنگارنگ نیز کاربرد فراوانی دارند.
 

کارگاه

برای اینکه پارچه در هنگام خامه‌دوزی کاملاً صاف و ثابت بماند، به یک چهارچوب گلدوزی نیاز دارید.
یکی از گزینه‌های عالی برای این کار، چهارچوب برند نورگه است. این محصول ساخت کشور ترکیه است و از کیفیت و استحکام بسیار خوبی برخوردار می‌باشد.
 

سوزن خامه دوزی

در هنر خامه‌دوزی، می‌توانید از سوزن‌های مختلف گلدوزی استفاده کنید.
سوزن نیدل‌پانچ از پرطرفدارترین انواع سوزن در این زمینه است. اگرچه این سوزن به‌طور ویژه برای هنر پانچ‌دوزی ساخته شده، اما بعضی از مدل‌های آن برای کارهای سفیددوزی نیز مناسب هستند.

— سوالات متداول —

1- وسایل مورد نیاز برای هنر خامه دوزی کدام اند؟

از مهمترین وسایل مورد نیاز برای این هنر می توان به پارچه، سوزن، نخ و کارگاه اشاره کرد.

2- آثار و محصولات خامه دوزی شامل چه مواردی هستند؟

مانتو، دامن، شال، رومیزی، کوسن و روتختی، چندی از رایج ترین محصولات این هنر هستند.

3- ریشه این هنر به کجا باز می گردد؟

خامه دوزی یک هنر اصیل ایرانی است که خاستگاه اصلی آن، سیستان و بلوچستان است.

{
“@context”: “https://schema.org”,
“@type”: “FAQPage”,
“mainEntity”: [{
“@type”: “Question”,
“name”: “وسایل مورد نیاز برای هنر خامه دوزی کدام اند؟”,
“acceptedAnswer”: {
“@type”: “Answer”,
“text”: “از مهمترین وسایل مورد نیاز برای این هنر می توان به پارچه، سوزن، نخ و کارگاه اشاره کرد.”
}
},{
“@type”: “Question”,
“name”: “آثار و محصولات خامه دوزی شامل چه مواردی هستند؟”,
“acceptedAnswer”: {
“@type”: “Answer”,
“text”: “مانتو، دامن، شال، رومیزی، کوسن و روتختی، چندی از رایج ترین محصولات این هنر هستند.”
}
},{
“@type”: “Question”,
“name”: “ریشه این هنر به کجا باز می گردد؟”,
“acceptedAnswer”: {
“@type”: “Answer”,
“text”: “خامه دوزی یک هنر اصیل ایرانی است که خاستگاه اصلی آن، سیستان و بلوچستان است.”
}
}]
}