یکی از پایههای اصلی در موسیقی، مفهوم میزان است. آشنایی با میزان و گونههای مختلف آن، برای نواختن درست و دقیق نتها اهمیت زیادی دارد. به طور کلی، میزان به دو دستهٔ ساده و ترکیبی تقسیم میشود که در ادامه در وبلاگ مدیر تولز به طور کامل دربارهٔ آن صحبت خواهیم کرد. اگر دوست دارید تفاوت میزان ساده و ترکیبی را به خوبی درک کنید، تا پایان این نوشته با ما همراه بمانید.
تعریف میزان در موسیقی
در موسیقی، از علامتهایی به نام میزان استفاده میشود تا تعداد ضربها در هر بخش و همچنین ویژگیهای مربوط به آن مشخص شود. هر بخش از قطعه موسیقی با یک خط عمودی از بخشهای قبل و بعد خود جدا میشود.
به فاصلهی بین دو خط عمودی، میزان گفته میشود و خود این خطوط نیز خط میزان نام دارند.
به بیان دیگر، هر آهنگ از نظر زمانی به بخشهای برابر تقسیم میشود که هر بخش را یک میزان مینامیم و خط عمودی که این بخشها را از هم جدا میکند، خط میزان نامیده میشود.
هر میزان میتواند شامل دو، سه یا چهار قسمت مساوی باشد که به هر کدام از این قسمتها یک ضرب گفته میشود.
معمول ترین میزانها عبارتند از :
میزانهای دو ضربی، سه ضربی و چهار ضربی
ظرفیت میزان :
میزانها در موسیقی شکلهای مختلفی دارند و از نظر طول زمانی و گنجایش نیز با هم تفاوت دارند. به عنوان نمونه، برخی از میزانها به اندازهٔ یک نت گرد کشش دارند، برخی به اندازهٔ یک نت سفید، و برخی دیگر برابر با سه نت سیاه هستند و به همین ترتیب ادامه دارند.
کسر میزان
وقتی که مشخص شد یک قطعه موسیقی چه وزن و میزانی دارد و میخواهیم آن را نتنویسی کنیم، باید نوع میزان در همان اول قطعه نوشته شود. این کار به نوازنده یا خواننده کمک میکند تا بداند قطعه در چه وزن و حالتی اجرا میشود.
برای نشان دادن میزان، از دو عدد به صورت کسری استفاده میشود، اما معمولاً خط کسری بین آن دو عدد گذاشته نمیشود؛ مثلاً: ۴/۴ ، ۲/۴ و ۳/۴. به این علامت، «کسر میزان» گفته میشود.
عدد بالا نشان میدهد که در هر میزان چند ضرب وجود دارد. بنابراین، میزان ۴/۴ یعنی هر میزان چهار ضرب دارد و هر ضرب معادل یک نت سیاه است. میزانهای ۳/۴ و ۲/۴ هم به همین شکل تعریف میشوند.
انواع میزان
میزانها در موسیقی شکلهای گوناگونی دارند که نوع آن در شروع هر قطعه مشخص میگردد. مدت زمان همهی میزانهای یک آهنگ با هم برابر است، مگر اینکه در میانهی قطعه، نوع میزان تغییر کند.
میزان ساده
سادهترین حالت در موسیقی، میزان دوضربی است. این میزان فقط دو ضرب دارد: ضرب اول قوی و ضرب دوم ضعیف.
اگر نوع تقسیمبندی نتها را تغییر دهیم، میتوانیم میزانهای دیگری هم بسازیم. برای مثال، میزانهای سهضربی وجود دارند که از سه ضرب تشکیل شدهاند. در این نوع، فقط ضرب اول قوی است و دو ضرب بعدی ضعیف هستند. شمارش این میزان هم خیلی راحت است. به این شکل: یک، دو، سه – یک، دو، سه – و همینطور ادامه دارد.
میزان ترکیبی
تا به حال در مورد وزنهای ساده دوضربی، سهضربی و چهارضربی صحبت کردیم. همانطور که قبلاً گفتیم، در وزنهای ساده، هر ضرب فقط میتواند به ۲، ۴ یا ۸ قسمت مساوی تقسیم شود.
این ویژگی، تفاوت اصلی بین وزنهای ساده و ترکیبی را نشان میدهد. چون در وزن ترکیبی، هر ضرب فقط به ۳، ۶ یا ۱۲ قسمت مساوی تقسیم میشود. برای تبدیل یک وزن ساده به ترکیبی، کافی است بعد از هر ضرب یک نقطه قرار دهیم.
مهمترین تفاوت بین وزن ساده و ترکیبی، مدت زمان کشش هر ضرب است. در وزن ساده، هر ضرب به اندازهٔ یک نت سیاه است، اما در وزن ترکیبی، هر ضرب به اندازهٔ یک و نیم نت سیاه طول میکشد. با این حال، آنچه بیشتر به گوش میرسد و قابل تشخیص است، حس و حال متفاوت وزنهای ترکیبی در مقایسه با وزنهای ساده است.
تفاوت میزان ساده و ترکیبی
از آنجا که هر ضرب در میزانهای ترکیبی که گفتیم، معادل یک نت سیاه نقطهدار است و این نت نسبت به نت سیاه در میزانهای ساده، مانند کسر ۳/۲ است، پس برای تبدیل میزانهای ساده به ترکیبی کافی است کسر میزان ساده را در ۳/۲ ضرب کنیم.
همچنین برای تبدیل میزان ترکیبی به ساده، بهتر است صورت کسر را بر ۳ و مخرج آن را بر ۲ تقسیم کنیم تا کسر میزان ساده به دست آید.
در میزانهای ترکیبی، مخرج کسر نشاندهندهٔ شکل یکسوم هر ضرب است. برای مثال در میزان ۶/۸، مخرج کسر (عدد ۸) معرف نت چنگ است و نشان میدهد که هر ضرب معادل سه تا از آن نت (یعنی یک سیاه نقطهدار) است.
علاوه بر این، میزانهای ترکیبی دیگری هم در موسیقی استفاده میشوند مانند:
۶/۴، ۹/۴، ۱۲/۴ (که در آنها هر ضرب برابر یک سفید نقطهدار است)
و ۶/۱۶، ۹/۱۶، ۱۲/۱۶ (که در آنها هر ضرب برابر یک چنگ نقطهدار است) و انواع دیگر.
با توجه به تعریف میزان ساده و ترکیبی، مهمترین تفاوت این دو در مدت زمان هر ضرب است:
در میزان ساده هر ضرب به اندازهٔ یک نت سیاه، و در میزان ترکیبی هر ضرب به اندازهٔ یک و نیم نت سیاه طول میکشد.
اما نکتهٔ مهمتر، تفاوت در حس و شنیدن این میزانهاست که تفاوت زیادی بین میزانهای ساده و ترکیبی احساس میشود.